جلوه های بصری بی دلیل

نقد بر فیلم «سلام بر فرشتگان»

شاهکار کودکانه (؟!) سلام بر فرشتگان فیلمی است به کارگردانی و نویسندگی فرزاد اژدری و تهیه کنندگی حسین علیمردانی، این فیلم درباره دختربچه ای به نام شادی است که برای زنده نگه داشتن مادربزرگ بیمار خود دست به کارهای عجیبی می زند.

از عجایب سینمای کشور ما یکی هم این است که گاهی پیش می آید که چند سال می گذرد و هیچ فیلم کودکی روی پرده نمی رود و گاه هم پیش می آید که - مثلا الان- یکمرتبه چهار فیلم کودک همزمان به نمایش درمی آید!

واقعا چه اوضاع نابسامان و درهم و برهمی!

حالا ببینیم این شاهکارهای کودک چه هستند؟ و برای که؟ و چگونه؟ و اصلا چرا؟!

فیلم «سلام بر فرشتگان» را نمی توان در یک جمع بندی تحلیل کرد و مجبوریم به شیوه ای خاص که ناشی از غیراستانداردبودن شمایل این فیلم است و برهم ریختگی مبانی محتوایی اش، آن را در یک تقسیم بندی ناخواسته بررسی کنیم.

به عبارت دیگر باید گفت این فیلم در اجرا خیلی شلوغ و پرجلوه و فخرفروشانه است. به نحوی که انبوهی از دستاویزهای بصری و جلوه های صوری با یک رنگ و لعاب فریبنده و زرورقی به خورد مخاطب داده می شود. این همه «هجمه» در شمایل جلوه های ویژه بصری در معجونی که قرار است نام فیلم را بر خود بگذارد ولی در اصل چیزی جز الصاق چند کلیپ موسیقیایی و رقص و فانتزی های کامپیوتری نیست واقعا جای تعجب دارد!

ازجهت محتوایی هم فیلم «سلام بر فرشتگان» موضوع مرگ و زندگی را همان طور که گفتیم در قالب یک اثر فانتزی و موزیکال با جلوه های ویژه ای خاص و متراکم برای مخاطب کودک و نوجوان روایت می کند. فیلم داستان بیماری و مرگ مادربزرگ کودک فیلم را بستری قرار می دهد برای پرورش دادن و القای موضوع مرگ و زندگی و فلسفه حاکم برهستی انسان و سایر موجودات جهان، اما این نحوه پرداخت به چنین موضوعی در فیلم «سلام بر فرشتگان» متاسفانه اصلا از روش های اصولی و حرفه ای و روانشناسانه در زمینه تعامل فکری و آموزش برای کودکان بهره نبرده و در عین همه ویژگی های ساختاری بدیع اش- و از آن جمله استفاده از جلوه های ویژه که تراکم کم نظیری در سینمای ایران تا پیش از این داشته-اثری هدر رفته از آب درآمده است.

اینکه اساسا مسئله ای همچون «مرگ و زندگی» با تمام ظرایف و ویژگی های پیدا و پنهانش، اصلا قابلیت عرضه و القای موضوع، به مخاطب کودک را دارد یا نه، محل سوال اصلی است و ازاین گذشته، بر فرض قبول لزوم و قابلیت طرح چنین مسئله ای، نکته بعدی این است که راه و شیوه و میزان و نحوه طرح و بیان بحث ، باید چگونه باشد و تا چه حد می توان به اصل بحث نزدیک شد و تا چه میزان می شود موضوع را برای مخاطب کودک بازکرد و او چقدر قابلیت فهم فکری مفهوم موردنظر فیلمساز را داراست.

این ها مواردی است که در فیلم «سلام بر فرشتگان» کمتر توجهی بدان شده و به همین دلیل هم فیلم به شدت دچار نقض غرض و لکنت بیان و ثقیل گشتن روایت شده و چه بسا اصلا نتواند با مخاطب هدفش یعنی کودکان ارتباط چندانی برقرار کند و شاید هم فیلمساز چنین روند نتیجه ای را حدس می زده که مقادیر معتنابه و بی دلیلی، رقص و آواز و موسیقی محلی و مقامی و پاپ و راک و رپ و ... بدان افزوده، آن هم بی هیچ مناسبت و دلیل و زمینه ای.

فیلم «سلام بر فرشتگان» پیش از آنکه فیلمی «برای» کودکان باشد، فیلمی است «به نام» کودکان و به کام دیگران و اصلا نمی توان تناسبی میان مضمون و اجرا و ساختار و مخاطب هدفش یافت. فیلمساز محترم حتی این مسئله ساده و ابتدایی هم به ذهنش خطور نکرده که طرح هر مسئله ای برای هر طیف مخاطبی نیازمند این است که زمینه های فهم و تلقی نسبی از آن مسئله یا در او وجود داشته باشد و مفروض گرفته شود و یا در طی فیلم مورد تولید و پرورش و تنقیح و تبیین قرارگیرد و وقتی هیچ یک از این موارد در فیلم و مخاطب هدفش لحاظ نشده باشد به این معناست که ساخت آن فیلم در فضا و با مقدماتی جعلی و غیراستاندارد و بی مبنا و هویت شکل گرفته است.

سینمای کودک یکی از گونه های مغفول مانده و مرده سینمای ایران است و تا زمانی که در شرایطی استاندارد و با رعایت مولفه های اصولی و سینماورزانه مورد توجه و احیای دوباره قرار نگیرد صرفا باید هر از چندی شاهد همین محصولات نازل و ضعیف و باری به هر جهت باشد که تنها به اتلاف هزینه و انرژی و وقت همگان منجر می شود و بس!

خلاصه اش بخواهیم بکنیم «سلام بر فرشتگان» فیلم جلوه های رنگارنگ بصری و رقاصی های بی دلیل علیرضا خمسه است که هیچ ربط و نسبتی با طفل معصوم های ما ندارد و نخواهد داشت!

محمد قمی