مهرورزی و آفات آن

دین اسلام, دین مهرورزی, محبت و مومنان به این دین, انسان هایی مهربان و دور از رذایل اخلاقی اند

دین اسلام، دین مهرورزی، محبت و مومنان به این دین، انسان هایی مهربان و دور از رذایل اخلاقی اند.

علی رغم آنکه مهرورزی فضیلتی اخلاقی و صفتی نیکوست اما آفت هایی این ویژگی مومنان را تهدید می کند که توجه به این آفات و دوری از آنها موجب تداوم و گسترش مهرورزی در جامعه می شود.

نویسنده مطلب کوشیده است درباره آفات مهرورزی مطالبی را به رشته تحریر درآورد که اینک مطلب را با هم از نظر می گذرانیم:

● تأثیر مهرورزی در جامعه

مهرورزی با مردم مهمترین اتحاد و همبستگی و تنها راه نفوذ بر دل های مردم است، چنان که امام علی(ع) در نامه معروف خود به مالک اشتر می نویسد: «مهربانی تو نسبت به سربازان ما دل هایشان را به تو می کشاند»(۱) و رسول اکرم(ص) نیز فرمودند: «دوستی و مهربانی با مردم بعد از ایمان، بهترین نشانه عقل و در حکم سر، نسبت به پیکر عقل است.»(۲)

مهرورزی باعث تقویت روابط و دوستی ها در اجتماع و ایجاد جو صفا و صمیمیت در بین مردم می شود و تحمل مشکلات و سختی ها بر مردم آسان، و ناهمواری ها هموار می گردد، و همه ا فراد جامعه مانند اعضاء یک پیکر با هم متحد و هماهنگ می شوند و در راه پیشرفت و اعتلای نظام گام برمی دارند. محبت و مهربانی با مردم به عنوان یکی از عوامل اصلی استحکام و پایداری نظام محسوب می شود و به هر اندازه که این دوستی ها و مهربانی ها کم شود و اختلاف و دشمنی جایگزین آن شود، به همان مقدار از قدرت و اقتدار حکومت و نظام کاسته خواهد شد.

بی تردید موانع و مشکلات فراوانی در راه ترویج و گسترش مهرورزی از سوی کارگزاران و دولتمردان وجود دارد که برخی از این موانع و مشکلات را به اختصار برمی شماریم:

۱) بدگمانی و سوءظن

یکی از موانع مهرورزی در جامعه وجود بدگمانی و سوءظن به دیگران می باشد، به طوری که خداوند در قرآن مجید ضمن گناه دانستن این رفتار، مردم را از این کار نهی می فرماید: «یا ایهاالذین آمنوا اجتنبوا کثیرا من الظن ان بعض الظن ثم».(۳) ای گروه ایمان داران از بسیاری گمان ها اجتناب کنید که بعضی گمان ها گناه است. امام علی(ع) نیز در نکوهش از بدگمانی می فرماید: «هرگاه نیکوکاری بر روزگار و مردم آن قالب آید، اگر کسی به دیگری گمان بد برد، درحالی که از او عمل زشتی آشکار نشده ستمکار است.(۴)

۲) دروغگویی

دروغگویی یک امری زشت و ناپسند است که باعث بی اعتمادی و در نتیجه از بین رفتن مهر و محبت از اجتماع خواهد شد، که امام علی(ع) در نکوهش از این عمل می فرماید: «از دروغ برکنار باشید که با ایمان فاصله دارد، راستگویی راه نجات و بزرگواری است، اما دروغگو بر لب پرتگاه هلاکت و خواری است.»(۵)

۳) غرور و خودپسندی

بزرگترین آفتی که دولتمردان و کارگزاران را از مردم دور می سازد و باعث از بین رفتن مهرورزی می شود، تکبر غرور و خودپسندی ناشی از قدرت و ریاست می باشد.

در قرآن به عنوان سفارشی از لقمان به فرزندش می خوانیم: «با بی اعتنایی از مردم روی مگردان و مغرورانه بر زمین راه مرو که خداوند هیچ متکبر مغروری را دوست ندارد.(۶)

امام علی(ع) می فرماید: «از تکبر و خودپسندی و از تظاهر جاهلی برحذر باشید که جایگاه بغض و کینه و رشد وسوسه های شیطانی است که ملت های گذشته و امت های پیشین رافریب داده تا آنجا که در تاریکی های جهالت فرو رفتند و در پرتگاه هلاکت سقوط کردند، و به آسانی به همان جایی که شیطان می خواست کشانده شدند، کبر و خودپسندی چیزی است که قلب متکبران را همان کرده تا قرن ها به تضاد و خونریزی گذراندند، و سینه ها از خاک تنگی گرفت.»(۷) و برای جلوگیری از دچار شدن به این حالات خطاب به مالک اشتر می فرماید: «اگر با مقام و قدرتی که داری دچار تکبر و یا خودبزرگ بینی شده به بزرگی حکومت پروردگار که برتر از تو است بنگر که تو را از آن سرکشی نجات می دهد و تندرویی تو را فرو می نشاند و عقل و اندیشه ات را به جایگاه اصلی باز می گرداند.(۸)

۴) هواپرستی و آرزوهای طولانی

از جمله صفات زشت و ناپسندی که امروز دامن گیر اکثر مردم و بعضا کارگزاران و دولتمردان نیز شده است و باعث جنگ و خونریزی و فتنه انگیزیهای فراوانی در بین جوامع بشری شده است، هواپرستی و آرزوهای طولانی و دور و دراز می باشد، اما علی(ع) ضمن بر حذر داشتن مردم از این دو صفت می فرماید: «ای مردم! همانا بر شما از دو چیز می ترسم: هواپرستی و آرزوهای طولانی. اما پیروی از خواهش نفس، انسان را از حق باز می دارد، و آرزوهای طولانی، آخرت را از یاد می برد.»(۹)

۵) دنیاپرستی

از آفات و موانع دیگر مهرورزی در جامعه دنیاپرستی و دنیا دوستی می باشد چنانکه امام علی(ع) نیز در این باره می فرماید: «همانا دنیا انسان را به خود سرگرم و از دیگر چیزها باز می دارد، دنیاپرستان چیزی از دنیا به دست نمی آورند جز آنکه دری از حرص به رویشان گشوده، و آتش عشق آنها تندتر می گردد، کسی که به دنیای حرام برسد از آنچه به دست آورده راضی و بی نیاز نمی شود، و در فکر آن است که به دست نیاورده، اما سرانجام آن جدا شدن از فراهم آورده ها، و به هم ریختن بافته ها شده است.»(۱۰)

پیامبر اکرم(ص) نیز در مذمت دنیا دوستی فرموده است. «دنیا دوستی سرآمد تمام خطاهاست»(۱۱)

۶) منت گذاشتن و خلف وعده

یکی از عوامل مهمی که جزء موانع و آفات مهرورزی در جامعه مطرح می باشد، منت گذاشتن و خلف وعده کارگزاران و دولتمردان است، که هر دوی این عمل باعث ناامیدی و دلسردی مردم از مسئول و نظام می گردد، لذا علی(ع) در نامه معروف خود به مالک اشتر ضمن بر حذر داشتن مالک از این دو کار می فرماید: «مبادا هرگز با خدمت هایی که انجام دادی بر مردم منت گذاری یا آنچه را انجام داده ای بزرگ بشماری، یا مردم را وعده ای داده، سپس خلف وعده نمایی. منت نهادن، پاداش نیکوکاری را از بین می برد و کاری را بزرگ شمردن، نور حق را خاموش گرداند، و خلاف وعده عمل کردن خشم خدا و مردم را برمی انگیزاند که خدای بزرگ فرموده: دشمنی بزرگ نزد خدا آن که بگویید و عمل نکنید.(۱۲)

۷) غیبت و تجسس در امور دیگران

یکی از موانع مهرورزی غیبت و تجسس در امور شخصی و اسرار دیگران می باشد که خداوند تبارک و تعالی در قرآن مجید مؤمنان را از این کار برحذر داشته است: «ولاتجسسوا و لایغتب بعضکم بعضا»(۱۳) غیبت مسلمین را نکنید و در جستجوی عیوب آنان نباشید.»(۱۴)

۸) گسترش فقر در اجتماع

فقر زاییده ظلم و ستم و بی عدالتی در سطح جامعه ای باشد، با آمدن فقر اگر ایمان انسانها کامل نباشد نتیجه آن نقصان در دین و از بین رفتن مهر و محبت از اجتماع خواهد شد، چنانکه «امام علی(ع) خطاب به فرزندش محمد حنیفه درباره فقر می فرماید: فرزند عزیزم، من از دیو مهیب فقر بر تو می ترسم، از او به خدا پناه ببر، فقر موجب نقصان دین است.(۱۵)

۹) بی عدالتی و ظلم و ستم

یکی از آفات بزرگ مهرورزی در اجتماع که باعث ایجاد شکاف و جدایی بین مردم و کارگزاران می شود، وجود ظلم و ستم و بی عدالتی در جامعه می باشد، چنانکه امام علی(ع) در این باره می فرماید: با اجرای عدالت و انصاف در سلوک و رفتار، دوستی و محبت و پیوند در جامعه باقی می ماند، و در نتیجه با اعمال روشهای جابرانه و ظالمانه روابط دوستی و پیوندهای محبت از هم می گسلد».(۱۶)

همچنین در جایی دیگر و به فرماندارش زیاد ابن ابیه، هنگامی که او را جانشین عبدالله بن عباس در منطقه فارس قرار دارد، در ضمن سخنانش سفارش خودداری از ظلم و بی عدالتی را به وی نمود و فرمود:«عدالت را بگستران و از ستمکاری پرهیز کن که ستم رعیت را به آوارگی می کشاند و بیدادگری به مبارزه و شمشیر می انجامد.»(۱۷)

۱۰) زودرنجی

همان گونه که عفو و گذشت، نوعی فضیلت و بزرگواری است که اسلام توصیه می نماید، زودرنجی در مقابل آن، نشانه ضعف و ناتوانی است، چه این که آن کسی که زود می رنجد و راه قهر و دعوا را در پیش می گیرد، به زودی دوستانش از اطراف او پراکنده خواهند شد».(۱۸)

۱۱) حسادت و کینه توزی

از آفات دیگر مهرورزی در جامعه وجود حس حسادت و کینه توزی بین افراد است. حسادت آثار منفی و پیامدهای بدی در جسم جان و دین و آبروی آدمی به جای می گذارد، جسم را بیمار و رنجور می سازد و روان را افسرده، مضطرب و اندوهگین می کند و به دین آسیب می رساند که امام علی(ع) ضمن برحذر داشتن از این رفتار می فرماید:

«با یکدیگر دشمنی و کینه توزی نداشته باشید که نابودکننده هر چیزی است.(۱۹) و در جایی دیگر نیز فرمود: «حسادت بر دوست، از آفات دوستی است.»(۲۰)

۱۲) ریاکاری و تظاهر

یکی دیگر از آفات و موانع مهرورزی که در تعالیم اسلامی هم ردیف با شرک به خداوند شمرده می شود. تظاهر و ریاکاری می باشد، که امام علی(ع) ضمن اشاره به این مطلب می فرماید: «آگاه باشید! ریاکاری و تظاهر، هر چه اندک باشد، شرک است».(۲۱)

۱۳) نفاق و دورویی

از عوامل و موانع دیگر مهرورزی دراجتماع که جزء آفات انقلاب و از بین برنده اتحاد و همبستگی مردم و مسلمین نیز به شمار می رود، نفاق و دورویی می باشد. امام علی (ع) در نهج البلاغه می فرماید:«امام هدایتگر و زمامدار گمراهی، هیچگاه مساوی نخواهند بود. چنان که دوستان پیامبر (ص) و دشمنانش برابر نیستند، پیامبر اسلام (ص) به من فرمود:بر امت اسلام، نه از مومن و نه از مشترک هراسی ندارم، زیرا مومن را ایمانش بازداشته، و مشرک را خداوند به جهت شرک او نابود می سازد، من بر شما از مرد منافقی می ترسم که درونی دو چهره و زبانی عالمانه دارد، گفتارش دلپسند و رفتارش زشت و ناپسند است.» (۲۳)

۱۴) تمسخر و تحقیر دیگران

از جمله آفات مهرورزی درجامعه تمسخر و تحقیر دیگران می باشد. لذا خداوند تبارک و تعالی ضمن بر حذر داشتن مردم از این کار می فرماید:«یا ایها الذین آمنوا لایسخر قوم من قوم عسی أن یکونوا خیرا منهم...» . یعنی ای گروه ایمان داران طایفه ای طایفه دیگر را مسخره نکند، شاید دسته دوم از خودشان بهتر باشند.

۱۵) عیب جویی

بعضی از مردم بجای اینکه در فکر عیوب خود باشند درمورد عیب جویی از دیگران می باشند. لذا خداوند در قرآن مجید ضمن اشاره به این مطلب، مسلمین را از این کار منع می فرماید:«ولا تلمزوا انفسکم...» یعنی از خودتان عیب جویی نکنید.

چنانکه امام علی (ع) نیز در این باره می فرماید:«درپی عیوب دیگران رفتن و در نقائص افراد کنجکاوی نمودن، خود از قبیح ترین عیوب و بدترین گناهان است.» (۲۳)

۱۶) استفاده از القاب زشت

عوامل دیگری که مانع مهرورزی در اجتماع می شود نسبت دادن القاب زشت به دیگران می باشد که خداوند در قرآن کریم مسلمین را از این کار برحذر داشته است. «ولا تنابزوا بالالقاب» (۲۴) یعنی لقب های زشت برخود نگذارید و به القاب زشت همدیگر را یاد نکنید.

۱۷) جایگزین کردن روابط بجای ضوابط

پارتی بازی و عدم اجرای قانون و استفاده از روابط بجای ضوابط در اجتماع باعث ناراحتی مردم و دلسوزی آنان نسبت به مسئولین و کارگزاران و از بین رفتن عشق و علاقه و ایجاد کینه و عداوت نسبت به آنان خواهد شد.

فرشته نوروزی

منابع:

۱- نهج البلاغه نامه .۵۳

۲- تولی و تبری، ص .۷۳

۳- قرآن مجید حجرات .۱۲

۴-نهج البلاغه حکمت .۱۱۴

۵-همان خطبه .۸۶

۶- لقمان، .۱۸

۷- نهج البلاغه خطبه .۱۹۲

۸- همان خطبه .۵۳

۹-همان خطبه .۴۲

۱۰- همان نامه .۴۹

۱۱- علی، در پرتو کلام معصوم، ص .۲۴

۱۲- نهج البلاغه خطبه .۵۳

۱۳- حجرات .۱۲

۱۴- علی، درپرتو کلام معصوم، ص .۴۴

۱۵-بیست گفتار، ص .۱۱۰

۱۶- میزان عدالت، ص .۱۳۷

۱۷- نهج البلاغه حکمت .۴۷۶

۱۸- مهارتهای زندگی، ص .۱۴۰

۱۹- نهج البلاغه خطبه .۸۶

۲۰- همان حکمت .۲۱۸

۲۱- همان خطبه .۸۶

۲۲- همان نامه .۲۷

۲۳- حجرات .۱۱

۲۴- علی درپرتو معصوم، ص .۱۱۰