اولتیماتوم مشترك روسیه وانگلیس به رضاخان

روز اول تیر ۱۳۲۰ نیروهای آلمان هیتلری به روسیه حمله كردند با این حمله و باتوجه به اتحاد روسیه و انگلیس در برابر دشمن مشترك , ایران هم در برابر تهدید جدی قرار گرفت روز ۵ تیر دولت های روسیه و انگلستان طی دستورالعمل مشتركی, از رضاشاه خواستند تا نسبت به اخراج مستشاران آلمانی از ایران اقدام كند

رضاخان در مدت سلطنت شانزده ساله خود اقدامات زیادی در جهت غربی سازی جامعه ایرانی به كار بست. روش وی نیز در این راه دیكتاتوری مطلق بود. وی در اواخر سلطنت به توسعه روابط با آلمان علاقه یافت و مقارن آغاز جنگ دوم جهانی‌، تعدادی از كارشناسان آلمانی در مؤسسات ایران مشغول كار شدند. متفقین از دولت ایران خواستند تا همه كارشناسان آلمانی را اخراج كند، در غیر اینصورت ایران را به اشغال نظامی تهدید كردند.

رضاخان با این كه با حمایت مستقیم انگلیسی‌ها در اسفند ۱۲۹۹ دست به كودتا زده و قدرت را به دست گرفته بود با آغاز جنگ دوم جهانی و پیشرفت سریع آلمانی‌ها روابط سیاسی دوستانه‌ای با هیتلر برقرار كرد. البته ایران به طور رسمی بیطرفی خود را در جنگ اعلام كرده بود، اما انگلیسی‌ها به شدت از گسترش فعالیت آلمانی‌ها در ایران نگران بودند و تلاش رضاخان را برای نزدیكی به آلمان با سوءظن دنبال می‌كردند.

روز اول تیر ۱۳۲۰ نیروهای آلمان هیتلری به روسیه حمله كردند. با این حمله و باتوجه به اتحاد روسیه و انگلیس در برابر دشمن مشترك‌، ایران هم در برابر تهدید جدی قرار گرفت‌. روز ۵ تیر دولت‌های روسیه و انگلستان طی دستورالعمل مشتركی، از رضاشاه خواستند تا نسبت به اخراج مستشاران آلمانی از ایران اقدام كند. این تصمیم كه از سوی «سر ریدز بولارد» سفیر انگلیس و «اسمیرنوف‌» سفیر روسیه اتخاذ شد و طی ملاقاتی با رضاشاه به وی ابلاغ گردید، در پنجمین روز حمله آلمان به روسیه رخ داد.

رضاشاه در پاسخ سفیران انگلیس و شوروی اظهار داشت كه ایران كشور بیطرفی است وفعالیت آلمانی‌ها در ایران هم محدود به كارهای ساختمانی و امور بازرگانی است‌. روز ۲۸ تیر اخطار دیگری به ایران داده شد وبالاخره روز ۲۵ مرداد یادداشت مشترك انگلیس وروسیه‌، به منزله اتمام حجت به ایران بود.

سرانجام‌، روز سوم شهریور ۱۳۲۰ سربازان ارتش سرخ از مرزهای شمال ونیروهای انگلیس از طریق بنادر جنوب به ایران حمله‌ور شدند وسفیران انگلیس و روسیه صبح همان روز علت این اقدام را طی یادداشت‌های جداگانه‌ای به نخست‌وزیر وقت ایران ابلاغ كردند.

سفیر كبیر شوروی و وزیرمختار انگلیس در منزل علی منصور نخست وزیر وقت ایران حضور یافته، طی یادداشتی حمله قوای خود را به ایران ابلاغ نمودند. علی منصور نیز متعاقباً در كاخ سعدآباد رضاشاه را در جریان قرار داد. نمایندگان روس وانگلیس‌، علت این مداخله را وجود تعداد زیادی كارشناس آلمانی در ایران ذكر كردند. دخالت نظامی شوروی وانگلستان در ایران به فاصله سه هفته پیش از تبعید رضاشاه به خارج از كشور رخ داد.

در همان روز شروع حمله‌، تلگراف مفصلی به امضای رضاشاه به عنوان روزولت رئیس جمهور امریكا مخابره شد كه سرآغاز دوران جدید روابط ایران و امریكا به شمار می‌آید. هرچند امریكایی‌ها در آن شرایط نمی‌توانستند كاری برای جلوگیری از اشغال ایران انجام دهند، اما زمینه مداخلات بعدی آنها فراهم شد.

روزولت ۱۱ شهریور ۱۳۲۰، در حالی كه نیروهای روس و انگلیس در شمال وجنوب ایران مستقر شده بودند، به تلگراف رضاشاه پاسخ داد. رضاشاه زمانی پاسخ نامه را دریافت كرد كه تمام شرایط انگلیس و روسیه را پذیرفته بود؛ اتباع آلمانی را از ایران اخراج كرده بود و راه‌آهن وجاده‌های شمالی و جنوبی كشور را در اختیار نیروهای اشغالگر قرار داده بود.

با این همه، مبادله پیام میان رضاشاه و روزولت عملاً وضع را مشكل‌تر كرد. انگلیس و روس‌ پیش از آن كه رضاشاه بتواند روابط نزدیكتری با امریكا برقرار سازد، وی رابرای استعفا از مقام سلطنت تحت فشار قرار دادند. در نهایت هم او را از پادشاهی بركنار كردند وپسرش محمدرضا راجایگزین كردند.