یزد

رژه باشکوه بادگیرها

استان یزد جلوه‌هایی‌ از باشکوه‌ترین‌ و درخشان ترین‌ میراث‌ فرهنگی‌ و تمدن‌ کهن‌ ادوار مختلف‌ تاریخی‌ ایران‌ را در خود جای‌ داده‌ است‌. تاریخ‌ سکونت‌ انسان‌ در این‌ خطه‌ از هزاره‌ سوم‌ پیش‌ از میلاد فراتر رفته‌ است‌، به‌ طوری‌ که‌ در عهد پیشدادیان‌ طوایف‌ در حال‌ کوچ‌ از بلخ‌ به‌ پارس‌، این‌ سرزمین‌ را یزدان‌، نامیدند و از آن‌ زمان‌ به‌ بعد یزد محل‌ عبادت‌ شد.

هر گردشگر با طی مسافت قریب ۶۰کیلومتر و صرف زمان یک ساعت تفاوت دما تا ۴۰درجه سانتی گراد را حس می کند و این تنوع دما و آب و هوا در شب و روز کویر نیز نزدیک به همین مقدار است .

از ابتدای بنای این شهر تا حدود نیم قرن پیش ،تمام ساخت و سازهای یزد با خشت خام که اولین و آخرین مصالح موجود در این دیار بوده است، انجام می شد و به حق معماران یزدی از خاک ، کیمیا می ساختند. ساختمان هایی بنا می کردند که به طرز اعجاب آوری با گرمای سوزنده تابستان و سرمای سوزنده زمستان که از ویژگی خاص این خطه است تناسب و هماهنگی داشته و در زمستان و تابستان بدون نیاز به وسایل خاص مقاوم و مصونیت بخش بوده است .

آنچه به وضوح می توان در هنر معماری یزد دریافت، هنر زیستن و یا به عبارتی همزیستی مسالمت آمیز با طبیعت خشن و قهر کرده است که با سخت کوشی، پشتکار و قناعت، نوع دوستی و ... نمودها و نهادهایی را در عرصه شهر سازی و معماری به عرصه وجود کشانیده که نظر هر بیننده ای را به خود جلب و ذهن او را به ژرفای تفکر و تعمق می کشاند.

● بادگیرهای یزد

از شاخص ترین نشانه های خانه ها و مناظر عمومی در استان یزد ، بادگیرها هستند. بادگیرها علاوه بر ابهت و زیبایی بخشیدن به ساختمان نقش بسیار مؤثری در تهویه فضای درونی بناها و خنک کردن سرداب ها و آب انبارها دارند .

این برج های مناطق کویری، هوای دلپذیر و مطبوع را به قسمت زیرین خود هدایت می کند. باد به مجرد اینکه به چشمه های بادگیر می وزد به جهت اختلاف سطح و وضعیت ویژه چشمه های بادگیر با سرعت هرچه تمام تر به پائین کشیده می شود و هوای گرم و آلوده را نیز به بیرون می فرستد. از بادگیرها برای سرد نگه داشتن مواد غذایی نیز استفاده می شود .

بادگیر باغ دولت آباد با ۸/۳۳متر ارتفاع از سطح زمین شاهکار مهندسی و نشانه نبوغ معماران یزدی است و یکی از عناصر معماری خشتی و آجری ارزشمند و منحصر به فرد در جهان شناخته شده است .

● جاذبه های گردشگری استان یزد

▪ مسجد جامع کبیر یزد

این مسجد یکی از با ارزش ترین میراث هنری و گنجینه ای از معماری اسلامی است. بانی ساختمان اصلی مسجد را علاءالدوله گرشاسب آل بویه - قرن ششم هجری - می دانند ولی مسجد کنونی مربوط به آل مظفر و تیموریان قرن هشتم و نهم هجری است. از امتیازات هنری و معماری این مسجد می توان قدرت و استواری کاشیکاری های نفیس و جالب، سر در بلند، دو کتیبه نفیس یکی به خط کوفی و دیگری به خط ثلث بر روی کاشی لاجوردی معرق در کنار سر در باشکوه مسجد، دو مناره زیبا و تزئینات کاشیکاری شده، دیوارهای داخلی شبستان و زیرگنبد و خارج گنبد را نام برد. ارتفاع مناره های آن حدود ۴۸ متر و ارتفاع سر در آن حدود ۲۴ متر است.

▪ مجموعه امیر چخماق

امیر جلال الدین چخماق از سرداران و امرای شاهرخ تیموری و حاکم یزد با همکاری همسر خود فاطمه خاتون در جهت آبادانی یزد مجموعه ای شامل تکیه، میدان،حمام، کاروانسرا، خانقاه، قناد خانه، چاه آب سرد و از همه مهمتر مسجد امیر چخماق را بنیان نهادند. این بنا مسجد جامع نو نیز نامیده و در قرن هشتم هجری قمری بنا نهاده شده است.

▪ مسجد ملا اسماعیل

این مسجد بزرگ در جنوب میدان خان قرار گرفته و اثر همت والای آخوند ملا اسماعیل عقدائی در سال ۱۲۲۲ است.

این مسجد مشتمل است به ایوان وسیع با دهنه ۷۵/۱۵ متر و شبستان با ۳۲ ستون و گنبد های بسی عالی، نقش و نمای آجری درگاه ها و گاهی تلفیق شده به کاشی و سنگ و مکتوب در طرف چپ بالای سر در بزرگ ورودی با مطالبی با خط نستعلیق و سنگ لوحه های مختلف.

▪ امامزاده جعفر

امامزاده جعفر از نوادگان امام صادق (ع) و مهمترین زیارتگاه مورد احترام مردم یزد، در محله قدیمی مصلای عتیق واقع شده است. وی در زمان خلافت متوکل عباسی از مدینه به یزد مهاجرت کرده و به شاگردی در دکان آهنگری پرداخت. وی در سال ۴۲۴ هجری قمری درگذشت و در محل فعلی دفن شد.

▪ دخمه زرتشتیان

دخمه در فرهنگ فارسی به معنای گورخانه‌است. این دخمه در انتهای جنوبی شهر یزد در حوالی منطقه صفائیه در بالای تپه ای نسبتاً مرتفع قرار گرفته که یکی قدیمی تر به نام هانجکی هاتریا (زرتشتی هندی الاصل) و دیگری که جدیدتر است به نام گلستان معروف است. در وسط این دو دخمه چاله ای سنگی وجود دارد که زرتشتیان مردگان خود را در آن می انداختند. این اثر مربوط به دوره قاجار است.

▪ آتشکده زرتشتیان

یکی از اماکن مربوط به زرتشتیان آتشکده آنهاست. این بنا در خیابان آیت ا... کاشانی واقع شده و شامل ساختمان و باغ مشجری است که در قرن اخیر ساخته شده است. در این محل آتش که برای زرتشتیان محترم و دارای قدمتی چند ساله بوده و باید همیشه روشن نگه داشته شود، نگهداری می شود. قدمت آتشکده به۱۵۰۰سال می رسد.

▪ باغ دولت آباد

باغ دولت آباد یکی از باغ های معروف ایرانی است که در زمان محمد تقی خان (دوره زندیه) طراحی و ساخته شده است.این باغ از قناتی به همین نام مشروب می شود و جریان آب در باغ استخوان بندی طراحی آن را تشکیل می دهد. جالب ترین بنای مجموعه را عمارت هشتی و بادگیر تشکیل می دهد که تلفیق جریان آب و هوا به زیباترین شکل صورت گرفته است. بادگیر باغ دولت آباد با ۳۳ متر بلندی از سطح زمین شاه کار مهندسی و نبوغ معماران یزدی است.

▪ آب انبار ۶ بادگیری

برای شهرهای کویری همچون یزد ارزش آب بیش از هر جای دیگر احساس می شود. در این شهر بیش از ۷۵ آب انبار وجود دارد. این آب انبار دارای ۶بادگیر است و ۱۸۰ سال پیش در دوره قاجار ساخته شده است.

▪ موزه زیلو و پلاس میبد

زیلو یکی از کهن ترین دست بافته های ایرانی است که به عنوان فرش و زیرانداز مورد استفاده همگان قرار می گرفته است ، تار و پود زیلو از نخها و الیاف پنبه ای و بافت آن در عین سادگی اولیه ، نسبتاً از فنون ویژه برخوردار بوده است .

بهترین زیلوها را در میبد می بافتند و ازآنجا به اقصی نقاط کشور می فرستادند . موزه زیلو و پلاس میبد در مکان فرهنگی و تاریخی به نام کاروانسرای میبد از جمله آثار به ثبت رسیده در فهرست آثار ملی کشور است.

در این موزه تخصصی، زیلوهای موجود به دو گروه زیلوهای قدیمی و زیلوهای جدید تفکیک می شوند . قدیمی ترین این زیلوها ، زیلویی است متعلق به سال ۸۰۸ ه ـ ق که توسط علی بیدی ابن حاجی میبدی با طرح محرابی و یا فنون خاصی نسبت به زیلوهای دیگر از سه رنگ آبی ، سفید ، قرمز بافته شده است .

▪ درخت سرو ابرکوه

این سرو در قسمت جنوب غربی شهر ابرکوه واقع شده و به قدمت شهر آن شهرت داشته و به شهر ابرکوه اهمیت تاریخی داده است. عمر این درخت ۴۰۰۰ سال و یا بیشتر تخمین زده می شود، دارای تنه ای با قطری در حدود ۵/۴ متر، شاخه هایی با قطر ۸۵/۱ متر و با ارتفاع ۳۵ متر است. پهنای آن به گونه ای است که اگر ۸ نفر دست به دست هم دور آن حلقه بزنند، باز هم با کمبود فضا رو به رو می‌شوند.

▪ چکچکو یا پیر سبز

محلی است در میان کوه های اردکان و انجیره در جاده طبس در ۴۸کیلومتری یزد. چون مقدار کمی آب از شکاف کوه های صخره ای پوشیده از سبزه در حال ریزش است به چک چک معروف شده است. در این محل ساختمان ها و آب انبارهایی ساخته شده که قدیمی ترین آنها مربوط به عصر ناصر الدین شاه قاجار است.

▪ امامزاده عبدالله بافق

محلی که بسیار مورد احترام اهالی یزد و کرمان و دارای بقعه ای زیبا و باشکوه و گنبدی عظیم که ساخت آن در سال ۲۲۴ هجری پایان یافته است. تزئینات داخلی آن از آثار ملاحسن نقاش باشی بافق است. دو تخته آجر پخته نصب شده بر سردر و یک قطعه سنگ میان آن دو، طاس مسی بزرگ و کنده کاری شده سقاخانه، پوشش بدنه بنا با کاشی های لاجوردی و با حاشیه سیاه و سفید مربوط به قرون هشتم و نهم، سقف مقرنس گنبد و درب بزرگ و سیاه رنگ از آثار مهم این بنا است.

▪ زیارتگاه نارکی (پیر نارکی)

این زیارتگاه در کوه نارکی مهریز قرار دارد. بنا به اعتقاد برخی از زرتشتیان محل غیبت زر بانو شاهزاده یزدی است. وی عروس پادشاه پارس بود که رهسپار یزد می شود و سرانجام در کوه نارکی غیب می شود. از این رو در این محل که چشمه ای جاری است بنایی ساخته می شود و به عنوان زیارتگاه زرتشتیان مورد استفاده قرار می گیرد.

▪ قلعه توران پشت

قلعه توران پشت بر روی صفه ای در دامنه کوه رو به سوی دشت با وسعت زیاد، کفه طاقستان را تحت تسلط خود دارد و کیفیتی اساطیری را به ذهن متبادر می سازد. این ویژگی باعث شده که بتواند خطر هجوم غارتگران و متجاوزان را که بیشتر از سمت کفه و منطقه فارس، روستا را تهدید می کرده خنثی و بدین وسیله دوری فاصله از مرکز و شهرهای بزرگ را جبران کند.

این قلعه از نظر کاربرد سنگ در بنای آن منحصر به فرد است. در این قلعه تعداد زیادی حجره وجود دارد و هر خانواده روستا، حجره ای در اختیار داشته و مواد غذایی مانند حبوبات، خشکبار، آرد و... را به گونه ای طبقه بندی شده، درمحل های مخصوصی که به این منظور در حجره ها در نظر گرفته شده اند انبار می کردند و از این رو یک قلعه حفاظتی ـ زیستی به شمار می آمده است.

● صنایع دستی و سوغات استان یزد

قالی، قالیچه، گلیم، مخمل، زری، چادر شب، دستمال، مرس ریزه جیم، قناویز، اجرامی، شمد، ترمه، پرده، زیلو، روفرشی، کرباس، بقچه، لنگ، کیسه حمام، خورجین، پتو، سفال، سرامیک، حصیر، کاشی و گیوه از مهمترین صنایع دستی استان یزد است و در این میان صنایع دستی قالی بافی، ترمه بافی، زیلو بافی، ساخت سفال، سرامیک و کاشی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

شیرینی و شیرینی پزی نیز در یزد سابقه طولانی دارد. در یزد شیرینی های سنتی مانند باقلوا، قطاب، لوز نارگیل، پشمک، نان برنجی و حاجی بادام تهیه می شود.