در مقابل تجارب استرس آمیز باید چه کنیم

در طول زندگی ممکن است ما با ناملایمات و تنش ها و بحران هایی روبرو شویم این استرس ها می توانند چیزهایی مثل قبول شدن در دانشگاه در یک شهر دور, از دست دادن یک عضو نزدیک خانواده, ورشکستگی مالی, تجربه صحنه هایی مثل تصادفات وحشتناک رانندگی و … باشد

در طول زندگی ممکن است ما با ناملایمات و تنش‌ها و بحران‌هایی روبرو شویم. این استرس‌ها می‌توانند چیزهایی مثل قبول شدن در دانشگاه در یک شهر دور، از دست دادن یک عضو نزدیک خانواده، ورشکستگی مالی، تجربه صحنه‌هایی مثل تصادفات وحشتناک رانندگی و … باشد.

واکنش‌‌های بهنجار: واکنش‌‌های فوری نسبت به یک رویداد استرس‌‌آمیز بسیار شدید عبارتند از اضطراب شدید، احساس کرختی و اجتناب از تفکر در مورد رویداد که گاهی با یادآوری ناگهانی، روشن و ناراحتی‌‌برانگیز این رویدادها درهم می‌‌شکند («افکار مزاحم»). رویدادهایی که این واکنش شدید را به وجود می‌‌آورند مشتملند بر سوانح طبیعی نظیر زلزله، سوانح ساختۀ دست بشر نظیر آتش‌‌سوزی، تصادفات شدید، یا اثرات جنگ؛ و نیز تهاجم جسمی شدید و تجاوز به عنف. اکثر کسانی که در چنین رویدادهایی درگیر می‌گردند ظرف چند روز تا هفته بهبود می‌‌یابند اما اقلیتی واکنش نابهنجار موسوم به «اختلال استرس پس از سانحه» (PTSD) پیدا می‌‌کنند.

اختلال استرس پس از سانحه: علایم این اختلال سه دسته هستند:

اول افزایش تحریک اتونومیک است: اضطراب شدید، تحریک‌‌پذیری، بی‌‌خوابی و عدم تمرکز. گاهی حملات هراس و دوره‌‌های پرخاشگری هم وجود دارد.

گروه دوم حاکی از دفاع‌‌های مستمر اجتناب و افسردگی است؛ اجتناب از یادآوری رویدادها، اشکال در یادآوری‌‌ رویدادها به طور ارادی، گسستگی، ناتوانی برای احساس هیجانی (کرختی- Numbing) و کاهش علایق و فعالیت‌‌ها.

گروه سوم مشتملند بر افکار مزاحم، که در آن خاطرات رخدادهای تروماتیک بر واپس‌‌زنی غلبه کرده و به شکل تصویرهای ذهنی تکراری (Flashbacks) یا رؤیاهای ناراحت‌‌کننده ظاهر می‌‌گردند. ضمن فلش‌‌بک یا مواجهه با یادآورهای رویداد تروماتیک، اضطراب افزایش می‌یابد. گاهی پاسخ‌‌های مقابله‌‌ای غیرانطباقی اضافی، موسوم به رفتار مستمر نمایشی یا پرخاشگرانه، یا مصرف زیاد الکل یا دارو وجود دارد.

اختلال استرس پس از سانحه ممکن است یک واکنش فوری نسبت به عامل استرس‌‌زا بوده یا به فاصلۀ چند روز، حتی چند ماه تظاهر کند. اختلال استرس پس از سانحه معمولاً ظرف چند ماه بهبود می‌‌یابد، اما در مواردی تا چند سال دوام می‌‌یابد.

هرچند PTSD بیشتر بین کسانی که درگیر رویدادهای استرس‌‌آمیز بوده‌‌اند ظاهر می‌‌گردد، اختلاف در پاسخ فقط مربوط به درجۀ درگیری فردی نیست، به طوری که نوعی آسیب‌‌پذیری فردی نیز مطرح است. کودکان و سالمندان، آسیب‌‌پذیری خاصی دارند، همچنین کسانی که سابقۀ اختلال روانپزشکی قبلی ندارند. مطالعه روی دوقلوهای شرکت‌‌کننده در جنگ ویتنام حاکی است که بین بالغین جوان‌‌بخشی از این آسیب‌‌پذیری ژنتیک است.

درمان اولیه: اگر پاسخ اولیه بسیار شدید نباشد، اکثر بیماران به چیزی فراتر از حمایت همدلانه و کمک در مورد مسائل علمی ناشی از سانحه نیاز ندارند. برای موارد شدید، ممکن است دوزهای محدود یک داروی اضطراب‌‌زدا برای آرام کردن بیمار و نیز یک داروی خواب‌‌آور برای چند شب برای تأمین خواب ضروری باشد. به بیمار کمک می‌‌شود که در مورد رخدادها صحبت کرده و هیجانات متناسب با آن را ظاهر سازد.

درمان PTDS مزمن مشکل است. همان رویکرد کلی، مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ در یک رشته مصاحبه به بیمار کمک می‌‌شود هیجان وابسته به رویداد را به خاطر آورد، مجدداً تجربه کند و نسبت به آن بینش یابد. حتی با مداوای ماهرانه، پاسخ به موارد مزمن غالباً محدود است. روش‌‌های شناختی- رفتاری برای حساسیت‌‌زدایی بیماران نسبت به یادآورهای رخدادهای استرس‌‌آمیز و تصاویر ذهنی آن‌‌ها مورد استفاده قرار گرفته‌‌اند. چندین نوع دارو آزمایش شده است. باید از تجویز اضطراب‌‌زداها به دلیل خطر وابستگی پس از مصرف طولانی خودداری کرد. SSRIs (مهارکننده‌‌های انتخابی بازجذب سروتونین) ادعا شده است که مؤثرند.

یک پزشک - علیرضا مجیدی