این ۱۰ روز متفاوت و دوست داشتنی

نگاهی به نمایشگاه بین المللی کتاب تهران

برای علاقه‌مندان به کتاب و کتابخوانی بهار همیشه از اردیبهشت آغاز می‌شود، درست زمانی که نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در مصلی گشایش می‌یابد، نمایشگاهی که از ماه‌ها قبل بسیاری از ناشران برای حضور در آن به تکاپو می‌افتند و بسیاری از مردم هم فهرست بلندبالایی از آثار و کتاب‌های مورد نیازشان را در جیب می‌گذارند و راهی نمایشگاه می‌شوند.

یکی از ویژگی های نمایشگاه کتاب تهران این است که این نمایشگاه بندرت شباهتی به دیگر رویدادهای مشابه خودش در جهان دارد، در واقع یک جهان است و یک نمایشگاه تهران.

شاید برای شما هم جالب باشد بدانید در نمایشگاه های بزرگ کتاب در نقاط مختلف جهان چه اتفاقاتی رخ می دهد و در گوشه ذهن تان آن را با نمایشگاه خودمان مقایسه کنید.

در این گزارش سعی کرده ایم از نگاه ناشران ایرانی که در نمایشگاه های بین المللی و معتبر خارجی حضور یافته اند این موضوع را بیان کنیم؛ مقایسه ای که وجه تفاوت هایش زیاد است و تشابهش بسیار اندک.

● شباهت ها و تفاوت های تایپه و تهران

فریده خلعتبری، مدیر انتشارات شباویز ـ که تصویرگری کتاب های انتشاراتش و شیوه او برای جذب تصویرگران شهرت دارد و بارها در مسابقات بین المللی جوایزی را از آن نشرش کرده است و نمایشگاه های بسیار زیادی را دیده ـ نمایشگاه تایپه را از چند جهت شبیه نمایشگاه کتاب تهران می داند: مدت برگزاری هر دو، ۱۰ روز است و هر دو مخاطبان زیادی دارند و فروش در هر دو اهمیت دارد.

خلعتبری به صورت کلی مهم ترین تفاوت نمایشگاه کتاب تهران و تایپه را در مساله رفاه بازدیدکنندگان و شرکت کنندگان می داند و می گوید: محل نمایشگاه تایپه بسیار زیبا، نورانی و تمیز است. سرگرمی های مناسب برای کودکان دارد مانند آموزش اوریگامی، نقاشی، کتابخوانی و... هر غرفه یک تلفن رایگان برای تماس دارد. سرویس های بهداشتی تمیز است. رستوران هایش غذای سالم با قیمت مناسب دارند.

او پس از این توصیف، نمایشگاه کتاب تهران را با تایپه مقایسه می کند و می گوید: غرفه بندی های نمایشگاه ما کثیف و فرسوده است. در سالن های کودک زمین ترکیبی از سنگ و خاک و آسفالت است. دستگاه های کارتخوان معمولا کار نمی کنند. گرما و حرارت در این چادرهایی که جایی برای تهویه درست ندارند، خصوصا هنگام ظهر اذیت کننده و گاه غیرقابل تحمل می شود. ما غذا را با کیفیت واقعا بد و قیمت بالا تهیه می کنیم. بارها پیش آمده که از بیرون غذا سفارش داده ایم و مسئول سالن اجازه نداده پیک رستوران غذا را داخل سالن بیاورد.

ناشران کودک و نوجوان سال هاست غرفه هایشان را در چادرهای نمایشگاه برپا می کنند و سال هاست که شکایت می کنند و البته اعتراض هایشان بی فایده بوده است.

خلعتبری می گوید: آنقدر میله های غرفه ها کثیف و زنگ زده است که رغبت نمی کنیم از مقابل آنها رد شویم. ما هنوز نگران بارش باران هستیم. درست است که می گویند به شکلی چادرها را دارند برپا می کنند که آب به داخل نفوذ نکند ولی برای مثال سال گذشته یک بار اندکی باران آمد. چادر بالای غرفه ما کمی گود شده بود که آب باران در آن مانده بود. هم منظره زشتی را ایجاد کرده بود و هم این آب گندیده هر روز با تابش آفتاب بوی بدی را ایجاد می کرد.

شاید این فکر به ذهن برسد ناشرانی که در نمایشگاه های دیگر کشورها شرکت کرده اند نباید انتظار بیهوده از نمایشگاه کتاب تهران آن هم در حالی که هم محل برگزاری مخصوصی ندارد و هم مخاطبانش زیاد هستند، داشته باشند ولی خلعتبری نگاهش را محدود به نمایشگاه های خارج از کشور نکرده است.

او بارها به نخستین دوره های نمایشگاه بین المللی کتاب در محل دائمی نمایشگاه ها اشاره می کند و می گوید: من با بعضی از مسئولان نخستین دوره های برگزاری نمایشگاه به لحاظ کار انتشارات مشکلاتی داشتم، ولی اینها دلیل نمی شود که از خوبی های آن دوره نگویم. آن زمان زمین بخش کودک با موکت پوشانده شده بود. در انتخاب محل غرفه های ناشران واقعا عدالت رعایت می شد. اگر غرفه ناشری یک سال در جای بد بود خودشان حتما سال بعد او را در جای خوب قرار می دادند.

واقعا محیط سالن ها تمیز بود و ما سرپناه مناسبی داشتیم. امکانات اولیه برای مخاطب و ناشر فراهم بود. ما ناشران کارت پارکینگ داشتیم و دیگر دغدغه پارک اتومبیل ها نبود. وزارت ارشاد از هر غرفه ای فهرست می گرفت و سر ظهر غذایی با قیمت مناسب و کیفیت مناسب ارائه می کرد. تمام این شرایط را می توان دوباره زنده و احیا کرد.

اما تنها وجه تشابه نمایشگاه تایپه و نمایشگاه کتاب تهران از نظر خلعتبری در این است که در هر دو رویداد ناشر می تواند کتابش را بفروشد و استقبال هم بسیار خوب است.

● بازدید ۲۵۰ هزار نفری در فرانکفورت

حالا به نظر شما چه عاملی باعث می شود ناشران با وجود تمام مشکلات و انتقادهایی که به شیوه برگزاری دارند باز هم در نمایشگاه کتاب تهران حاضر شوند؟ این سوالی است که پیش از هر نکته ای نیما سلیمی، مدیر انتشارات مثلث، می پرسد و در پاسخش می گوید: در چرخه فروش صنعت نشر، نقدینگی دیر حاصل می شود و این ۱۰ روز فرصت مناسبی است که با فروش خوب، نقدینگی مناسبی در اختیار ناشر قرار گیرد.

سلیمی که دو سال پیاپی مهمان نمایشگاه کتاب فرانکفورت بوده است با مقایسه تعداد مخاطبان این دو نمایشگاه می گوید: ما اصولا کمیت گرا هستیم. چه ارزشی دارد که هر سال تیتر خبرهایمان را با اعلام تعداد بازدیدکنندگان مثلا پنج میلیون نفر از نمایشگاه کتاب تهران پراهمیت جلوه دهیم؟ نمایشگاه کتاب فرانکفورت در مجموع حدود ۲۵۰ هزار بازدیدکننده دارد، گرچه آنجا سطح کار حرفه ای است و فضا برای خرید و فروش کپی رایت صورت می گیرد ولی ما در نمایشگاهمان به تعداد انبوه بازدیدکنندگانی افتخار می کنیم که حتی از شهرستان با وجود شرایط دشوار خود را به تهران می رسانند. از نظر سلیمی اگر شهرستان ها ویترین کافی برای ارائه کتاب داشته باشند و براحتی کتاب در اختیارشان قرار بگیرد، نیازی ندارند که با هزینه های زیاد برای خرید کتاب خود را به تهران برسانند.

در نمایشگاه کتاب تهران فقط باید کتاب فروخته شود و حتی آن سالنی که سال ها قبل محصولات فرهنگی مثل انواع کتاب های دیجیتال را به فروش می رساند، از نمایشگاه حذف شده است.

سلیمی ضمن مقایسه این ویژگی در دو نمایشگاه کتاب تهران و فرانکفورت می گوید: در بعضی از قسمت های نمایشگاه کتاب فرانکفورت کتاب های دست دوم، انواع تقویم، دفتر و کارت پستال محصولات کاغذی هم به فروش می رسد. اگر من ناشر نیز چنین محصولات فرهنگی تولید کنم و از این طریق به گردش مالی انتشاراتم برای تولید کتاب بهتر کمک کنم، چرا اجازه ارائه آنها را در نمایشگاه نباید داشته باشم؟ این جور سختگیری ها موجب شده است که بدون رسیدن به کیفیت مطلوب، تنها رشد کمی داشته باشیم.

او هم مثل دیگر ناشران تاکید می کند که غرض از این مقایسه ها مجذوب شدن در برابر نمایشگاه های خارجی نیست بلکه در آنها امکاناتی به مخاطب و بازدیدکننده ارائه می شود که ما هم می توانیم همان ها را داشته باشیم. سلیمی تنها مزیت برگزاری نمایشگاه در مصلی را داشتن دو ایستگاه مترو می داند. این در حالی است که با وجود پارکینگ های مختلف حتی ناشران هم مشکل پارکینگ دارند و گاهی اوقات باید ساعت ها دنبال پارکینگ باشند و حجم زیادی کتاب را در دست بگیرند و به غرفه برسانند. یک کارت پارکینگ مخصوص ناشران می تواند تمام این مشکلات را حل کند. به همین سادگی!

سلیمی تاکید می کند: در این که نمایشگاه بازدیدکننده دارد، اشکالی نیست. ولی مطلوب من این است که کاش ما هم عضو کپی رایت می شدیم و نشرمان حرفه ای تر می شد. کاش چند ساختمان نیمه کاره و داربست به سالن کودک تبدیل نمی شد. کاش در کسب و کار یک صنف اینقدر تداخل ایجاد نمی شد. کاش این همه اعتبار در نمایشگاه به کتابفروش هایمان داده می شد. این کتابفروش ها هستند که در تمام سال ویترین ما ناشرانند.

● از ابوظبی تا زاگرب

هنگامی که صحبت از نمایشگاه کتاب در سطح بین المللی می شود، پیش از هر چیز باید به ویژگی نمایشگاه ها و هدف آنها اشاره کرد. معمولا نمایشگاه های کتاب برای مخاطب حرفه ای صنعت نشر مانند ناشر ، نویسنده و تصویرگر برگزار می شود، و در مقایسه ها باید این نکته را لحاظ کرد. تنها چند نمایشگاه مانند زاگرب، دوحه، اکرا، تایپه، ابوظبی و مصر هستند که جنبه فروشگاه بودن در آنها وجود دارد ولی هیچ کدام مانند نمایشگاه کتاب تهران صرفا یک فروشگاه کتاب نیستند.

یکی از افتخارات نمایشگاه کتاب تهران حضور تعداد ناشران فعال زیادش است که در بخش های مختلف آموزشی، دانشگاهی، کودک، ناشران داخلی و خارجی جمع می شوند. این تنوع زیاد یکی از عوامل استقبال کتابخوان ها از نمایشگاه است، زیرا به نظر می رسد هر کسی می تواند بالاخره کتاب مورد نظرش را بیابد.

امیرشهریار امینیان، مدیر انتشارات اندیشه ورزان، نمایشگاه کتاب ابوظبی را که آن هم جنبه فروشگاهی دارد، مثال می زند و درباره برتری نمایشگاه کتاب تهران به لحاظ تعداد ناشر می گوید: امسال در نمایشگاه کتاب ابوظبی حدود ۷۵۰ ناشر شرکت کردند. ولی جالب است که این ۷۵۰ ناشر ترکیبی از ناشران جهان عرب که خود شامل کشورهای زیادی است، می شود به همراه ناشران اروپایی و آمریکایی. ولی در نمایشگاه کتاب ما بخش ناشران خارجی جداگانه است. علاوه بر این بسیاری از ناشران ما در یک غرفه نماینده چند ناشر هستند یا حتی نمایندگانی از سوی ناشران خارجی شان هستند یا خود در خارج از کشور انتشارات دارند. به جرات می توان گفت هیچ کدام از نمایشگاه های پاریس، لندن و فرانفکورت از لحاظ مخاطب و تعداد ناشر شرکت کننده در حد نمایشگاه کتاب تهران نیستند.

امینیان که ۱۱ دوره از نمایشگاه های بین المللی فرانفکورت را دیده است، پیشنهادی برای حل کردن مشکلات نمایشگاه کتاب تهران دارد؛ پیشنهادی عجیب که در این سال ها تاکنون عملی نشده است.

او می گوید: بیش از ۱۲۰ ناشر و همچنین بسیاری از مدیران فرهنگی ما تجربه حضور در نمایشگاه های بین المللی دنیا دارند و امسال هم بیست و ششمین دوره نمایشگاه کتاب تهران برگزار می شود. چرا ما یک همایش علمی مبتکرانه مبنی بر آسیب شناسی نمایشگاه کتاب تهران با حضور ناشران برگزار نمی کنیم؟ این همه تجربه های مختلف می تواند حرکت دوره های بعدی نمایشگاه را بهتر شکل دهد. به نظرم باید بعد از دور شدن از فضای نمایشگاه یک همایش ملی با فراخوان اجرا کنیم و از تمام ناشران بخواهیم نظراتشان را در سطوح مختلف ارائه دهند تا از این رویداد مهم فرهنگی همه جوره به نفع مردم، اهالی قلم و نشر و در کل انقلاب اسلامی ما باشد.

حورا نژادصداقت