تابستان نیش می زند

گرما زدگی در فصل گرما به ویژه در افرادی كه زیاد فعالیت می كنند, یك مشكل شایع است بنابراین, آگاهی از گرما زدگی, عوامل مستعد كننده, نحوه مقابله و پیشگیری از آن اهمیت بسیاری دارد

● شروع فصل گرم، شیوع گرمازدگی

‌ فصل تابستان با سوغات همیشگی‌اش یعنی <هوای گرم و داغ> از راه رسیده است. یكی از مواردی كه در این فصل شایع بوده و شاید در گذشته به آن مبتلا شده باشید، گرمازدگی است. گرما زدگی در فصل گرما به ویژه در افرادی كه زیاد فعالیت می‌كنند، یك مشكل شایع است. بنابراین، آگاهی از گرما‌زدگی، عوامل مستعد كننده، نحوه مقابله و پیشگیری از آن اهمیت بسیاری دارد.

بدن انسان به‌طور طبیعی درجه حرارت خود را تنظیم می‌كند. زمانی كه درجه حرارت بدن افزایش می‌یابد، بدن با استفاده از چندین روش مختلف از جمله تعریق، سعی در خنك كردن بدن و خارج كردن گرما می‌كند. ولی در صورتی كه شما مدت زمان زیادی را در گرما سپری كرده و در این مدت مایعات كافی دریافت نكرده باشید، سیستم‌های خنك كننده بدن قادر نخواهند بود كار خود را به‌درستی انجام دهند.

در این حالت و در صورت كمبود آب، بدن دیگر قادر به خنك كردن خود و دفع گرما از طریق تعریق نخواهد بود. نتیجه حالات فوق، افزایش درجه حرارت بدن است تا حدی كه بتواند شخص را بیمار كند. سردرد، خستگی، تهوع،‌ استفراغ و گاهی گرفتگی‌های عضلانی نخستین علایم گرمازدگی هستند كه به موازات افزایش درجه حرارت بدن خود را نشان می‌دهند.

چنانچه در این افراد اقدامات لازم جهت كاهش حرارت بدن انجام نگیرد، این حالت می‌تواند به یك حالت جدی و تهدید كننده حیات تبدیل شود. در این صورت ممكن است درجه حرارت بدن حتی به بیش از ۴۰/۵ درجه سانتی‌گراد برسد و بیمار دچار مشكلات و عوارض عصبی نظیر اختلال ادراك و كاهش هوشیاری شود. حرارت زیاد موجب می‌شود تا پروتئین‌های بدن و غشای سلول‌ها به‌ویژه در ناحیه مغز دچار تخریب و آسیب‌دیدگی شوند. علاوه بر این، گرمای زیاد می‌تواند دستگاه‌های داخلی بدن را نیز تحت تاثیر قرار داده و موجب تخریب سلول‌های عضله قلب ، عروق و نیز تخریب سایر ارگان‌های داخلی شده و درنهایت منجر به مرگ شود.

● انواع گرمازدگی

▪ فعالیتی: این حالت بیشتر در افراد جوانی كه فعالیت‌های ورزشی سنگین در هوای داغ انجام می‌دهند دیده می‌شود. افراد جوان‌تر نگرانی كمتری درباره اثرات گرما بر روی سلامتشان دارند و این موضوع موجب می‌شود تا در صورت ابتلا به علایم اولیه گرمازدگی، آن را نادیده بگیرند.

▪ غیرفعالیتی: این حالت بیشتر در افرادی كه قابلیت تنظیم درجه حرارتشان كاهش یافته است نظیر سالمندان، كودكان و یا افرادی كه دارای بیماری‌های مزمن هستند، دیده می‌شود در این افراد گرمای شدید محیطی حتی در غیاب فعالیت‌های سنگین بدنی می‌تواند موجب حالت گرمازدگی شدید شود. به‌طور كلی عواملی كه شما را برای ابتلا به گرمازدگی مستعد می‌كنند عبارتند از: كاهش آب بدن به‌دلیل عدم نوشیدن آب كافی، پوشیدن لباس‌های زیاد، كلفت و تیره‌رنگ در فصل گرما، چاقی (چاقی موجب می‌شود تا بدن از یك طرف تولید گرمای بیشتری كند و از طرف دیگر قابلیت بدن برای خنك شدن را كاهش می‌دهد)، كمبود خواب (میزان تعریق را كاهش می‌دهد)، عادت نداشتن به هوای گرم مانند شخصی كه از منطقه‌ای با آب‌وهوای سرد به منطقه‌ای با هوای گرم مهاجرت كرده باشد، قرار داشتن در یك فضا با سیستم تهویه ضعیف و یا بدون سیستم تهویه و خنك كننده، داشتن سابقه گرمازدگی در گذشته و مصرف برخی داروها.

● آژیر خطر

علایم گرمازدگی ممكن است گاهی به‌صورت ناگهانی پدیدار شوند ولی خوشبختانه در اكثر موارد یك سری علایم هشدار دهنده در ابتدا وجود دارند كه آشنایی با آنها می‌تواند شما را متوجه شروع پیدایش حالت گرمازدگی كرده و موجب شود تا سریعا به‌دنبال درمان باشید. علایم اولیه گرمازدگی عبارتند از: گرفتگی‌ عضلانی و شكمی، تهوع، استفراغ، سردرد، گیجی، ضعف، تعریق خیلی شدید و یا حتی كاهش تعریق.

پس از شروع و ادامه گرمازدگی در صورت عدم درمان و پیشرفت بیماری برخی علایم عصبی نیز ممكن است همراه با آن دیده شود كه عبارتند از: تحریك‌پذیری، هذیان، توهم، تشنج و اغما. بهتر است پس از شروع علایم گرمازدگی و یا احساس آن سریعا به پزشك مراجعه كنید. پزشك آزمایش‌های خونی و ادراری لازم برای بررسی كاركرد كلیه‌ها را تجویز خواهد كرد. از دست رفتن آب بدن و گرمازدگی می‌تواند موجب تاثیرات ناگوار بر كلیه‌ها شود. توجه داشته باشید در صورتی كه فردی دچار گرمازدگی شدید شده باشد شاید لازم شود كه به مدت چند روز در بیمارستان بستری شود تا از نظر هر گونه عارضه جانبی تحت‌نظر باشد. بهبودی كامل عوارض گرمازدگی بر روی دستگاه‌های بدن در برخی از موارد ممكن است حتی ۲ ماه تا یك سال به طول بیانجامد.

● شیرجه آزاد در سرما!

اولین كاری كه در گرمازدگی باید انجام دهید كاهش درجه حرارت بدن با خنك كردن سطح بدن است. این كار را می‌توانید در ابتدا با برداشتن لباس‌های غیرضروری و ضخیم از روی بیمار و سپس پاشیدن مقداری آب سرد روی بیمار و یا خیس كردن یك ملحفه نازك و پیچاندن آن به‌ دور بیمار انجام دهید.

علاوه بر این، برای تسریع در فرآیند خنك شدن می‌توان چند تكه یخ را داخل پارچه گذاشته و آن را بر روی بخش‌هایی از بدن مانند گردن، كشاله ران و یا زیر بغل قرار داد. چنانچه روش‌های فوق به اندازه كافی درجه حرارت بدن را كاهش ندادند، در این صورت سعی می‌شود تا درجه حرارت را از درون بدن كاهش دهند. در یك روش ممكن است پزشك بیمار را تشویق به نوشیدن آب خنك كند تا درجه حرارت بدن كاهش یابد. در سایر موارد شاید حتی پزشك درمان‌های ضدتشنجی و یا شل كننده عضلانی جهت كنترل تشنج و لرز بیمار را تجویز كند.

در صورت بدتر شدن وضعیت، باید فرد گرما زده در بیمارستان بستری شود تا هم تحت درمان‌های جدی‌تر قرار گرفته و هم از نظر عوارض احتمالی بررسی شود. از جمله عوارض ناگوار می‌توان به تخریب سلول‌های عضلانی به وسیله گرما اشاره كرد كه در این حالت محصولات جانبی تخریب عضلانی در خون ظاهر شده و می‌توانند موجب تخریب كلیه‌ها شوند. توجه داشته باشید چنانچه كمك‌رسانی به فرد گرما زده سریعا انجام شود، ظرف مدت كوتاهی بهبود می‌یابد.

● فرار از گرمازدگی

در اكثر موارد گرمازدگی قابل پیشگیری است. در صورتی كه درجه حرارت محیط بیرون خیلی بالاست حتما آب زیادی در طول روز بنوشید. هر وقت احساس گرمای زیادی كردید، به محیط‌های بسته كه مجهز به كولر و یا سایر تجهیزات خنك كننده هستند، بروید.

لباس‌های سبك و با رنگ روشن بپوشید. سعی كنید تا از انجام فعالیت‌های بدنی شدید در گرم‌ترین زمان‌ روزهای تابستان (بین ساعت ۱۰ صبح تا ۴ بعد از ظهر) خودداری كنید ولی اگر مجبور به انجام فعالیت‌های سنگین در هوای داغ بودید، سعی كنید حتما در فواصل منظم استراحت كنید. مصرف كافئین را در هوای گرم محدود كنید زیرا می‌تواند موجب دفع آب بدنتان شود.

چنانچه در یك هوای گرم به حالاتی نظیر خستگی، گیجی، تهوع و یا یك سردرد شدید مبتلا شدید، سریعا خود را از گرما و از محیط گرم دور كرده و به دنبال یك مكان خنك باشید. آب زیادی بنوشید و چنانچه امكان‌پذیر بود، یك دوش آب خنك بگیرید. البته توجه داشته باشید كه آب نباید خیلی سرد باشند. گرمازدگی را جدی بگیرید زیرا اهمیت ندادن به آن موجب آسیب كلیه، كبد وقلب خواهد شد.

دكتر بابك هوشمند