دلیل و درمان اسهال

توصیه ها و هشدارهای دکتر امیرعلی سهراب پور درباره یکی از شایع ترین مشکلات گوارشی

کمتر کسی است که تاکنون به اسهال مبتلا نشده باشد؛ بیماری ای که اگرچه در بیشتر موارد گذرا و بی‌خطر است اما درصورت بی‌توجهی به نکته های بهداشتی و عدم پیگیری و درمان می‌تواند به‌خصوص در کودکان بسیار خطرناک و حتی تهدیدکننده حیاتشان باشد. با رسیدن به روزهای پایانی سال و شروع سفرهای نوروزی، احتمال ابتلا به این بیماری درمیان کودکان و حتی بزرگسالان بسیار بیشتر است...

سفر و استفاده از غذاهای آماده یا رفتن به رستوران‌ها و عدم استفاده غذاهای سالم و در عین حال عدم رعایت بهداشت فردی از جمله علل عمده ابتلا به اسهال است. در این خصوص با دکتر امیرعلی سهراب‌پور، متخصص بیماری‌های داخلی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران به گفت‌وگو نشسته‌ایم.

▪ ابتدا برایمان توضیح دهید که اسهال باچه علایمی خود را نشان می‌دهد؟

اسهال در واقع به افزایش غیرطبیعی دفعات اجابت مزاج گفته می‌شود که با تغییر در قوام وحجم مدفوع همراه است و می‌تواند به ۲ صورت حاد یا مزمن بروز کند. نوع حاد آن معمولا ناگهانی شروع و در مدت چند روز برطرف می‌شود اما اگر بیش از ۲ هفته طول بکشد، باید بررسی شود. در این مواد اسهال ممکن است علامتی از یک اختلال جدی مثل بیماری‌های التهابی روده و نشانگان سوءجذب یا به عللی غیرخطرناک نظیر نشانگان روده تحریک‌پذیرباشد. پیچ‌زدن شکم، دردشکمی،گاهی تب، نفخ و دفع گاز از دیگر نشانه‌های اسهال است.

▪ چه زمانی دچار اسهال می‌شویم؟

اسهال وقتی رخ می‌دهد که سرعت حرکت‌های روده یا حجم محتویات آن افزایش یابد. عوامل زیادی باعث بروز اسهال می‌شوند که غذاهای آلوده عمده‌ترین دلیل آن هستند. به طورکلی می‌توان گفت که عوامل میکروبی یا ویروسی، شایع‌ترین علل به وجود آمدن اسهال هستند. برخی بیماری‌ها نظیر التهاب‌های روده‌ای، ایدز، ناسازگاری‌های غذایی یا مسمومیت‌ها هم می‌توانند اسهال ایجاد کنند. مصرف برخی از داروها هم می‌توانند باعث بروز اسهال شوند. آنتی‌بیوتیک‌ها از جمله این داروها هستند. اسهال علل بسیار دیگری هم دارد.

▪ در چه صورت باید اسهال را جدی گرفت؟

با توجه‌ به اینکه علایم شما از چه زمانی شروع شده، چه مدت طول کشیده و آیا این علایم گاهگاهی است یا مداوم و اینکه چقدر شدید بوده، باعث بیدارشدن شما از خواب می‌شود یا نه؟ در مدفوع خون دیده‌اید یا خیر؟ دچار تب و کم‌ آبی شده‌اید یا نه؟ شدت بیماری و جدی بودن آن تعیین می‌شود. اغلب موارد اسهال به خودی خود برطرف می‌شود. درصورتی که بیش از ۲ روز طول بکشد یا با تب بالا، کم‌آبی بدن و دفع خون همراه باشد، نباید از آن غفلت کرد. درد شدید شکم یا درد در ناحیه مقعد، مشاهده خون در مدفوع و تب بالا را هم باید جدی گرفت. در کودکان مخصوصا کودکان خیلی کوچک، اسهال خیلی سریع می‌تواند باعث کم‌آبی شود. در این صورت اگر اسهال در مدت ۲۴ ساعت برطرف نشد، حتما باید او را نزد پزشک برد. والدین باید توجه کنند اگر کودکشان پوشک خود را کمتر از ۳ بار در اثر ادرارکردن خیس کرد، تب بالاتر از ۳۹ درجه داشت، در مدفوع او خون یا دهانش خشک بود و گریه بدون اشک داشت و دچار بیقراری بود و ظاهری بی‌حال داشت، حتما او را نزد پزشک ببرند.

▪ توصیه‌های درمانی خانگی شما چیست؟

بسیاری از افراد تصور می‌کنند که بلافاصله بعد از اینکه مبتلا به اسهال شدند و مراجعه کردند باید به آنها سرم زده شود، در صورتی که تا وقتی بیمار قادر به خوردن است، نباید به او سرم تزریق کرد. تنها در موارد بسیار شدید اسهال که بیمار واقعا حجم زیادی از مایعات بدن خود را از دست داده، با نظر پزشک باید سرم‌درمانی انجام شود. بنابراین اولین قدم برای فردی که مبتلا به اسهال شده، مصرف مایعات فراوان است. مصرف دوغ به‌دلیل وجود املاح در آن توصیه می‌شود. پس از آن، استفاده از غذاهای کم حجم ولی مقوی و پرهیز از مصرف سبزیجات و میوه‌جات خام و استراحت، درمان‌های اصلی اسهال هستند. پودر ORS هم از جمله محلول‌هایی است که برای این افراد توصیه می‌شود اما در صورت عدم دسترسی به پودر بسته‌بندی آن می‌توان، این محلول را در خانه با ۲ قاشق مرباخوری شکر، ۱ قاشق چایخوری نمک، نصف قاشق چایخوری جوش شیرین و ۴ لیوان آب سرد جوشیده شده یا آبمیوه تهیه کرد.

▪ چه توصیه‌های غذایی برای افراد مبتلا به این بیماری دارید؟ به عبارت دیگر از خوردن چه غذاهایی باید پرهیز کرد؟

برنج کته‌شده همراه آب گوشت یا مرغ غذای مناسبی برای افرادی است که مبتلا به اسهال شده‌اند. در شیرخواران نباید شیرمادر را قطع کرد. بهتر است از خوردن برخی غذاهای خاص مثل غذاهای چرب، غذاهای پرفیبر یا غذاهای سرخ‌شده هم به مدت چند روز پرهیز شود.

▪ درمان دارویی اسهال چگونه است؟

داروهای ضداسهال، علایم آزاردهنده اسهال را برطرف می‌کنند. این داروها تعداد دفعات اسهال شل را کاهش می‌دهند و برای کودکان مناسب نیستند. حتی بزرگسالان هم باید در مصرف این فرآورده‌ها احتیاط کنند. در صورت وجود علایم خطر که قبلا توضیح داده شد به‌جای استفاده از این داروها حتما باید به پزشک مراجعه شود.

▪ برخی تحقیقات نشان داده‌اند پروبیوتیک‌ها که حاوی باکتری‌های مفید هستند، ممکن است به درمان اسهال کمک کنند به‌خصوص اسهال‌های ویروسی. آیا این جمله صحیح است؟

همین‌طور است. به طور طبیعی باکتری‌های مفیدی در دستگاه گوارش زندگی می‌کنند. برخی از این باکتری‌های مفید در مواد غذایی مثل انواعی از ماست پرورش داده شده‌اند که به آنها فراورده‌های حاوی پروبیوتیک می‌گویند. اخیرا کپسول‌های حاوی این میکروب‌های مفید هم به بازار آمده‌اند. فراورده‌های حاوی پروبیوتیک در برخی بیماران در درمان اسهال مفید هستند. یکی از عوارض احتمالی آنها نفخ و دفع گاز است.

▪ توصیه‌های پیشگیرانه شما چیست؟

شستشوی مکرر دست‌ها مانع از انتشار میکروب‌های عامل اسهال به دیگر افراد می‌شود. حتما پس از تعویض پوشک کودک مبتلا، دستان خود را خوب بشویید. غذاهای پخته‌شده یا گرم شده را در فضای آشپزخانه رها نکنید. رشد انواعی از باکتری در این حالت باعث تولید سمومی می‌شود که اسهال از عوارض آن است. همچنین بهتر است غذاها را بلافاصله پس از بیرون آوردن از یخچال استفاده کنید. در سفر هر مکان و هر رستورانی را برای غذاخوردن انتخاب نکنید و حتی‌المقدور سعی کنید غذاهای خانگی بخورید. باقیمانده غذاها را در ظروف تمیز و دربسته در یخچال نگهداری کنید. از خوردن میوه و سبزی خام بپرهیزید. از مصرف گوشت کبابی نیم‌پز و غذاهای لبنی غیرپاستوریزه هم اجتناب کنید. مراقب آنچه می‌نوشید باشید. هر آبی قابل نوشیدن نیست. آب بطری و نوشابه را در لیوان تمیز مصرف کنید و از مصرف آب لوله‌ یا بستنی‌های باز و غیرپاستوریزه بپرهیزید. حتی هنگام دوش‌گرفتن دهان خود را بسته نگه دارید.

مژگان کریمی