تور و طناب

مشکل می‌توان گفت از چه زمانی انسان اولیه از تور یا طناب استفاده می‌کرده است. یکی از علت‌های این دشواری این است که برای ساختن طناب یا تور از موادی استفاده می‌کردند که خیلی زود …

مشکل می‌توان گفت از چه زمانی انسان اولیه از تور یا طناب استفاده می‌کرده است. یکی از علت‌های این دشواری این است که برای ساختن طناب یا تور از موادی استفاده می‌کردند که خیلی زود می‌پوسید و از بین می‌رفت، مگر در موارد نادری که در وضع مناسبی مدفون می‌شدند. دلیل دیگر اینکه هیچ آثاری از تور یا طناب باقی نمانده، این است که تورها و طناب‌های بافته شده برای مصارف کاملاً عادی استفاده می‌شد و آنها در اثر مصرف از بین می‌رفتند. امروزه وقتی صحبت از طناب و تور می‌کنیم فکر ما متوجه مواد گیاهی از قبیل کنف، کتان و حتی نایلون می‌شود، در حالی‌که در گذشتهٔ دور از موادی مانند رگ و پی، پوست وموی سر استفاده می‌کردند.

اولین نشانه‌های استفاده از تور به دورهٔ پارینه سنگی، یعنی به ۱۰۰۰۰ سال قبل ختم می‌شود، که بشر زندگیش را از طریق شکار حیوانات بزرگ و ماهیگیری می‌گذراند. روی دیوارهای غاری که در جنوب فرانسه کشف شده است، اشکال ضربدری بسیاری وجود دارد که امکان استفاده از تور را نشان می‌دهد و در کف این غار در میان تودهٔ مواد زیر خاکی، سوزن‌های استخوانی پیدا کرده‌اند که امکان دارد برای بافتن تور به‌کار برده می‌شدند.

با اینکه ممکن است همهٔ این حدس‌ها نادرست باشد، می‌توان گفت که انسان اولیه ابزارساز ماهری بوده است و بعید نیست با الهام گرفتن از بافت تارهای عنکبوت، تور را برای شکار و ماهیگیری ابداع کرده است. ولی، مسلم است که انسان در دورهٔ میان سنگی، که تا ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد طول کشید از تور ماهیگیری استفاده می‌کرده و آن را از خرده‌های مواد گیاهی بادوام می‌ساخته است. مقداری سنگ‌های سوراخ‌دار نیز از زیر خاک کشف شده است که احتمال می‌رود برای نگهداشتن تور در آب جهت ماهیگیری ساخته شده باشند. تورها معمولاً یا به صورت گرد بوده‌اند که روی گروه‌های ماهی گسترده می‌شدند یا به‌صورت سه گوش بافته می‌شدند که روی رودخانه‌ها آویزان می‌ماندند.

کامل‌ترین تصویر استفاده از تور، مربوط به دورهٔ ماقبل تاریخ از حدود ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد است و در مصر کشف شده. موادی که برای بافتن این تورها به کار رفته در صحرای شنی بسیار سالم به جا مانده است. در این تصویرها، مصریان قدیم وقایع زندگی روزانهٔ خود و نیز استفاده از تور را به دقت شرح داده‌اند. این تورها که انواع مختلف داشتند نه تنها برای ماهیگیری بلکه برای به دام انداختن مرغان دریائی و حتی شکارهای بزرگتر از قبیل شکار شیر نیز به کار می‌رفتند.

هرچند که شکار تنها خاصیت استفاده از تور نبوده است ولی در کنده کاری‌های رنگ و رو رفته‌ای که بعداً در بین‌النهرین (عراق کنونی) به دست آمد داستان استفاده از تور را برای گرفتن حیوانات و جای دادن آنها در جایگاه‌های سلطنتی حیوانات نیز تعریف می‌کند. شرح استفاده از طناب در دورهٔ پارینه سنگی هم تقریباً شبیه تور است. هرچند این شکارچیان اولیه برای شکار از نیزه‌هائی استفاده می‌کردند که نوک آنها خارهای استخوانی داشت ولی این خارها به میله‌ای وصل بودند که اتصال آنها به‌وسیلهٔ رشته‌هائی صورت می‌گرفت. این رشته‌ها از پوست خام درست شده بود. در عوض وجود طناب در دورهٔ میان سنگی به‌عنوان یک وسیلهٔ اصلی در قایق‌ها تثبیت شد. شاید دلیل وجود طناب در آن دوره الزام داشتن موادی بود که بعد از فرو رفتن در آب سخت و غیر قابل انعطاف نشود. در مصر قدیم، از طناب برای لنگرگیری و افراشتن بادبان و دکل استفاده می‌کردند، مادام که قایق‌های رود نیل از الیاف و دسته‌های نی پاپیروس ساخته می‌شدند، طناب نیز در کامل کردن ساخت این قایق‌ها سهم به‌سزائی داشت.

در هر دو منطقهٔ مصر و بین‌النهرین، نی پاپیروس و بوریا، مواد اولیهٔ بافتن طناب را تشکیل می‌دادند. ابتدا برگ‌ها را به رشته‌های باریک می‌بریدند، سپس رشته‌ها را به هم می‌بافتند (همان‌طوری که امروزه پشم یا کتان را برای درست کردن نخ به هم می‌بافند) و بعد رشته‌های بافته شده را به یکدیگر می‌پیچیدند تا یک رشتهٔ ضخیم درست شود و مجدداً رشته‌های ضخیم را به یکدیگر می‌پیچیدند تا طناب شود. یک نقاشی متعلق به مقبره‌ای در مصر که در حدود ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد کشیده شده است طناب‌باف را نشان می‌دهد که در حال پیچاندن رشته‌ها به یکدیگر و عبور دادن میله‌ای چوبی از بین آنها است. هرچند چه در مصر و چه در بین‌النهرین، اولین بار از طناب برای قایق و کشتی‌رانی استفاده شده، ولی بعدها به‌عنوان یک وسیلهٔ اصلی در ساختمان به کار رفته است. فقط مردانی قادر بودند سنگ‌های عظیمی را که برای ساختن اهرام به کار می‌بردند یا مجسمه‌های بزرگی را که برای تزیین معابد می‌ساختند جا به جا کنند، که از طناب برای کشیدن آنها استفاده می‌کردند. تکه‌هائی از یک چنین طناب‌هائی از یکی از شهرهای قدیمی مصر به‌نام سقاره Saqqara پیدا شده که ۱۵ سانتیمتر قطر دارد و اگر چنین طنابی نو باشد قدرت تحمل کشش ده تن وزن را دارد.

شاید تصور شود که طناب در دوره ماقبل تاریخ اروپا به خاطر نبودن قایق‌های بزرگ یا ساختمان سنگی به‌وجود نداشته است. ولی مدارک خلاف این تصور را ثابت می‌کند. در نزدیک یک چاه عمیق در ویلت‌شایر Wiltshire تکه‌ای از طنابی کشف شده که مربوط به عصر مفرغ در حدود ۱۵۰۰ سال قبل از میلاد است. این طناب از ریشهٔ درخت لیمو بافته شده و احتمال می‌رود که وسیله‌ای برای کشیدن آب از چاه بوده است. درخت قان، لیمو و بید، و همهٔ الیاف گیاهی، مواد مناسبی برای ساختن طناب هستند و تا قرن هیجدهم که الیاف گیاهی دیگری مانند کتان و کنف برای ساختن طناب معمول گردید، در اروپا از همین الیاف استفاده می‌شد.