دوپینگ سایه شوم اش را گسترده است

در کشور پوریای ولی و تختی

متاسفانه در میهن عزیزمان به موازات رشد ورزش اعم از حرفه‌ای و آماتور و نیز بهبود چشم‌گیر جایگاه اجتماعی و اقتصادی ورزشکاران موفق، پدیده شوم دوپینگ به‌طور روزافزونی افزایش یافته و مشکلات زیادی برای ورزش کشور به بار آورده است.

از آن‌جمله می‌توان به رسوایی در مورد مثبت شدن تست دوپینگ وزنه‌برداران اعزامی به مسابقات جهانی سال جاری، ادعای برخی از سرمربیان تیم‌های فوتبال لیگ برتر در مورد گستردگی دوپینگ در تیم‌های فوتبال، مثبت شدن تست دوپینگ ۹ تن از ورزشکاران ملی‌پوش رشته وزنه‌برداری اعزامی به مسابقات جهانی ۲۰۰۶ دومینیکن، محرومیت یک‌ساله فدراسیون ملی وزنه‌برداری به‌ دلیل موارد مثبت در مسابقات کارگران و پیشکسوتان در گذشته‌ای نه چندان دور، محروم شدن دو نفر از ملی‌پوشان رشته بوکس اعزامی به المپیک سیدنی ۲۰۰۰، موارد متعدد تست مثبت در کشتی‌گیران شرکت‌کننده در مسابقات جهانی و... اشاره نمود. شنیده‌ها و گزارش‌های غیررسمی حاکی از آن است که فراوانی نسبی موارد مثبت در تست‌های دوپینگ ورزشکاران کشور، حتی نسبت به بسیاری از کشورهای صاحب ورزش بالاتر است.

از لحاظ پژوهش‌های علمی چند مطالعه در کشور پیرامون فراوانی مصرف داروهای غیرمجاز و مکمل در ورزشکاران رشته‌های مختلف و نیز درسطوح متفاوت اعم از حرفه‌ای و آماتور انجام شده که بر اساس آنها شیوع نقطه‌ای مصرف داروهای استرویید آنابولیک در حد ۷/۱۰ تا ۵۹ درصد و شیوع مادام‌العمر آن در حد ۲۶ تا ۱۰۰ درصد برآورد گردیده است. به عنوان نمونه این فراوانی در ۹۳۰ ورزشکار بدن‌ساز باشگاه‌های سطح شهر تهران حدود ۲۵ درصد (سال ۱۳۸۶)، در ۲۴۳ ورزشکار رشته پرورش اندام باشگاه‌های تهران در حد ۵۹ درصد (سال ۱۳۷۹)، در ۳۷۰ بدن‌ساز باشگاه‌های شهر همدان ۲/۱۹ درصد (سال ۱۳۷۸)، در ۲۰۲ ورزشکار رشته بدن‌سازی شهر کرمان در حدود ۸/۱۸ درصد (سال ۱۳۸۲) و در ۴۵۷۶ دانش‌آموز پسر مقطع متوسطه شهر تهران معادل ۷/۱۰ درصد در سال تحصیلی ۸۳-۸۲ و ارزیابی گردید.

از لحاظ شیوع مادام‌العمر مصرف استروییدها نیز در ۴۰ قهرمان پرورش اندام شهر مشهد این میزان در حد ۹۲ درصد و در ۶۰ قهرمان استان تهران معادل ۱۰۰ درصد و در ۴۰۳ ورزشکار رشته بدن‌سازی شهرستان کرج معادل ۲۶ درصد (سال ۱۳۸۳) برآورد شد.

با توجه به این مطالعات و مقایسه آنها با کشورهای صاحب ورزش به نظر می‌رسد که سوءمصرف دارو و دوپینگ در کشور ما شیوع بالاتری دارد. بدیهی است این مساله و رسوایی‌های ناشی از آن در کشوری که با توجه به سابقه تمدن و تدین خود، مولای متقیان را به عنوان الگو و مقتدای کلیه ورزشکاران می‌شناسد و در تاریخ ورزش خود چهره‌های درخشانی از جمله پوریای ولی و جهان‌پهلوان تختی را به عنوان مصادیق اخلاق در ورزش به جهان معرفی نموده است، جای تعجب و تأسف فراوان دارد و باید از سوی کلیه دست‌اندرکاران و سازمان‌های ذی‌ربط، راهبردهای مناسب برای حل این مشکل ملی اتخاذ شود.

علاوه بر بحث شیوع کلی دوپینگ، به نظر می‌رسد ورزش کشور ما در این زمینه با مشکلات ویژه و مضاعفی نیز مواجه است. یکی از مشکلات اصلی دوپینگ در کشور آن است که در اکثر موارد ورزشکاران در مورد مصرف دارو از مشاورانی از قبیل مربی، بدن‌ساز، هم‌تیمی باتجربه‌تر، صاحب باشگاه و... اطلاعات کسب می‌کنند که خود کوچک‌ترین اطلاعی در مورد کارایی و عوارض داروهای مصرفی ندارند و صرفاً برای حصول کسب نتیجه توسط ورزشکار و به‌تبع آن افزایش اعتبار حرفه‌ای خود مصرف هر ماده‌ای توسط ورزشکار را تشویق می‌نمایند. موضوع زمانی بغرنج‌تر می‌شود که بدانیم در بسیاری از این موارد، خود این مشاوران در دادوستد و توزیع داروهای مختلف مشارکت دارند و بنابراین به دلیل نفع مالی محصولات خود را به هر قیمت تبلیغ می‌کنند.

یکی دیگر از این مشکلات ویژه، گستره وسیع مصرف دارو در ورزشکاران است.

اگر بپذیریم که در بسیاری از کشورهای دنیا ممکن است تعدادی از ورزشکاران با وجود تمام اقدامات انجام شده به سوءمصرف دارو روی بیاورند، ولی اکثر این افراد را ورزشکاران حرفه‌ای و سطح بالا تشکیل می‌دهند که با هدف موفقیت در یک رویداد بزرگ جهانی دوپینگ را تجربه می‌کنند. ولی در کشور ما بسیاری از ورزشکاران آماتور که حتی به‌صورت منظم و حرفه‌ای ورزش نمی‌کنند، با اهدافی از قبیل پرورش اندام، افزایش وزن و... از داروهای بسیار پرعارضه استفاده می‌نمایند و متأسفانه در این طیف گروه‌های پرخطر نظیر نوجوانان نیز قرار می‌گیرند.

یکی دیگر از مشکلات بزرگ آن است که به‌رغم طیف وسیع داروهای مورد استفاده در ورزشکاران، به دلیل فقر اطلاعات ورزشکاران و مشاوران آنها اغلب داروهایی در کشور مورد مصرف قرار می‌گیرند که یا با ورزش تخصصی فرد تناسبی ندارند و به بهبود کارایی منتهی نمی‌شوند یا اینکه از داروهایی استفاده می‌شود که عوارض جانبی بسیار زیاد و خطرناکی دارند و به دلیل قدیمی بودن و شیوع بالای مصرف به راحتی در نمونه‌های ورزشکاران قابل‌شناسایی هستند.

از سایر معضلات کشور در زمینه دوپینگ می‌توان به مشکل استاندارد نبودن مکمل‌های ورزشی اشاره کرد. به‌همین دلیل در بسیاری از موارد ورزشکار با هدف بهبود عملکرد از مکمل‌هایی استفاده می‌کند که یا تقلبی و ناخالص هستند و باعث بروز عوارض خاص می‌شوند یا اینکه برای افزایش کارایی از سوی کارخانه‌های سازنده به آنها داروهای غیرمجاز افزوده شده است و ورزشکار بدون اطلاع، عواقب قانونی و نیز عوارض جانبی این مواد را به جان می‌خرد. با توجه به این مشکلات خاص و عدم توفیق روش‌های فعلی در تقلیل شیوع دوپینگ، این رسالت بر دوش جامعه پزشکی کشور و به‌خصوص متخصصان پزشکی ورزشی سنگینی می‌کند که راهکارهای زیر برای مقابله با این پدیده شوم را در دستور کار خود قرار دهند:

تدوین یک برنامه آموزشی جامع، جذاب و هدف‌مند با عنایت به کلیه گروه‌های مخاطب که می‌توانند در کاهش شیوع دوپینگ نقش داشته باشند (ورزشکاران، مربیان، سرپرستان تیم‌ها، کادر پزشکی تیم‌های ورزشی، مسوولان ورزش کشور، اصحاب رسانه و ....) ضروری به‌نظر می‌رسد. تأکید ویژه این برنامه‌ها باید به رفع ناآگاهی و جهل مخاطبان، اصلاح باورها و نگرش‌های نادرست آنها در حوزه‌های مرتبط با دوپینگ، هوشیار ساختن آنها نسبت به مضرات و تبعات دوپینگ و توجه به ارزش‌های اخلاقی، انسانی و اجتماعی در مواجهه با پدیده شوم دوپینگ معطوف شود.

توصیه ویژه به سازمان‌های مبارزه با دوپینگ در جهت پافشاری بیشتر در امر نمونه‌گیری، وحدت رویه کلیه سازمان‌های متولی در مدیریت انجام تست و اعمال مجازات و محرومیت‌های مقتضی به‌عمل آید.

در مورد مکمل‌های تغذیه‌ای ورزشی نیز باید فعالیت‌های آموزشی مقتضی صورت پذیرد تا مخاطبان دیدگاهی منطقی و مبتنی بر شواهد و واقعیت‌ها نسبت به آنها پیدا کنند. باید در جهت اصلاح باورهای نادرست موجود درباره مکمل‌ها تلاش شود. در این برنامه‌ها باید تفاوت‌های داروهای غیرمجاز و مکمل‌های مجاز نیز برای مخاطبان مشخص شود.

نویسنده: دکتر فرزین حلب‌چی

متخصص پزشکی ورزشی

عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران