كالبد شكافی یك فاجعه

دقایقی از ساعت هشت صبح چهارشنبه گذشته سپری نشده بود كه تعدادی خمپاره به اطراف مرقد امام هفتم شیعیان در منطقه كاظمین اصابت كرد در این حادثه هفت نفر از عراقیها كشته و ۳۷ نفر زخمی شدند

چنین هجومی این تصور را در میان مردم رواج داد كه تروریستها عملیات مورد انتظار خود برای « مراسم كاظمیه» را به انجام رسانده اند و دیگر قادر نیستند عملیات جدیدی را در همان روز و در همان مكان انجام دهند. این موضوع عاملی شد تا زوار این مكان مقدس با اشتیاق بیشتر و اطمینان خاطری فزونتر به سوی بارگاه امام هفتم شیعیان روانه شوند. در این میان، نیروهای امنیتی بیشترین تمركز خود را بر روی ماشینهای مواد منفجره و یافتن آنها قرار داده بودند. برای این منظور موانع بتنی به شكل زیگزاگ بر روی پل « ائمه » تعبیه شده بود تا مانع ورود چنین ماشینهایی شود. نه وزیر دفاع و نه وزیر كشور كه مسؤولیت حفاظت از امنیت شهروندان را به عهده داشتند ، به این موضوع فكر نكرده بودند كه چنین موانع بتنی اگرچه به نوبه خود می تواند جلوی ماشینهای مواد منفجره را بگیرند اما در عین حال عامل متراكم شدن جمعیت بر روی پل «ائمه» هستند و در نهایت زمینه لازم برای شكل گیری حادثه ۳۱ آگوست ( ۹ شهریور) را ایجاد كند. یك عامل دیگر كه بیشتر بر تراكم جمعیت بر روی پل « ائمه » افزود: اقدامات پیشگیرانه وزارت كشور برای جلوگیری از ورود ماشینهای مواد منفجره به منطقه كاظمیه بود. طبق دستور این وزارتخانه از دو روز قبل از فاجعه، تمام راه های منتهی به مرقد امام هفتم شیعیان بر روی ماشینها بسته شد و تنها راه باقیمانده برای عراقیهایی كه از منطقه « رصافه » در شرق بغداد می آمدند، عبور از روی پل «ائمه » بود. در منطقه رصافه، شهرك « صدر» واقع است كه بیش از دو میلیون نفر جمعیت دارد و اغلب آنها از هواداران «مقتدی صدر» محسوب می شوند.

هم اكنون برآوردها و آمارهای قربانیان حادثه از آن حكایت دارد كه بیشترین كشته شدگان از اهالی این شهرك بودند و به این دلیل بیشترین حملات سیاسی علیه وزیر كشور ( وابسته به مجلس اعلا ) از سوی تشكل مقتدی صدر صورت گرفته است. آنها خواهان آن شده اند كه در پی بروز این فاجعه هولناك دو وزیر كشور و دفاع استعفای خود را تقدیم نخست وزیر كنند در هر حال، صاحب یك فروشگاه تلفن همراه كه مغازه وی در كنار مدخل پل ائمه در شرق دجله واقع شده است به روزنامه« الشرق الاوسط» گفت كه حادثه سه ساعت بعد از عملیات خمپاره اندازی بر روی بارگاه امام هفتم بوقوع پیوست. در این لحظات وی مشاهده كرد كه جمعیت بسیار زیادی بر روی پل متراكم شده اند. راه منتهی به خیابان مرقد در غرب دجله به علت ازدحام جمعیت بسته شده بود و مردم جمع شده بر روی پل گرفتار شده بودند. در این میان، فریادی برآمد كه فردی با داشتن مواد منفجره می خواهد خود را در میان جمعیت منفجر كند. در این لحظه امواج انسانی متلاطم شد و جمعیت بشدت همدیگر را تحت فشار قرار دادند. افرادی كه در كنار نرده های پل قرار داشتند برای فرار از این فشار خود را به رودخانه انداختند. افراد دیگر به گمان اینكه رودخانه می تواند راه فراری از فشارها و تراكم سنگین جمعیت باشد به زنان و كودكان كمك می كردند كه خود را به رودخانه بیندازند. در همین ارتباط، آمار قربانیان حكایت از آن دارد كه بیشتر كشته شدگان یا زیر پا له شده یا در رودخانه غرق شده بودند. البته در غرب دجله و در خیابان اصلی ورود به كاظمین شایع شده بود فروشندگان اغذیه در دو طرف این خیابان غذای مسموم به مردم عرضه می كنند. برای اطمینان از این موضوع و مواجه با آن صدها نفر از نیروی پلیس وارد منطقه شده و در اثر گشت و بازرسی خود ، موجب بسته شدن راه و تراكم بیشترجمعیت شدند. علاوه بر این، ۱۵۰۰ نفر از نیروهای ارتش را باید به مدخل شرقی پل ائمه اضافه كرد كه از سوی وزارت دفاع مأمور بازرسی و تفتیش بدنی زوار بودند. در این میان، « حسین صدر» مسؤول بارگاه امام هفتم در كاظمین به الشرق الاوسط گفته است كه در روزحادثه دو میلیون زائر برای زیارت این مكان مقدس در اطراف بارگاه گردآمده بودند.

> داستان پل « ائمه »

پل ائمه در ابتدا از مجموعه ای «دوبه » ( وسیله باربری سنگین دریایی كه معمولاً بوسیله یك یدك كش در رودخانه های پر آب و دریاها كشیده می شود ) كه بوسیله طنابهای محكم به یكدیگر بسته شده و دو طرف شرقی و غربی بغداد را به یكدیگر وصل می كند ساخته شده بود. بغدادیهای قدیم بارها به چشمان خود دیده بودند كه راه عبور نه زیاد محكم بر روی دجله شكافته یا وسط آن از بین رفته بود. برخی روایتها در سابق هم حكایت از این می كرد كه تخریب این پل به دست دزدان صورت می گرفت. سارقین برای جلوگیری از تعقیب مأموران دولتی این پل را بعد از عبور از آن و پناه آوردن به كرانه دیگر رودخانه دجله، تخریب می كردند. در سال ۱۹۴۶ و بعد از پایان جنگ جهانی دوم پل قدیمی كاملاً تخریب شد و به جای آن پلی محكم و غیر قابل انهدام توسط انگلیسیها ساخته شد كه تا به امروز باقی مانده است. نام سابق این پل به منطقه اعظمیه در شرق دجله منتسب بود كه این نام مایه بروز اختلاف با ساكنین غربی دجله و اهالی «كاظمین» می شد. اهالی منطقه غرب دجله نام پل مذكور را «كاظمین» می گفتند در حالیكه سنی های منطقه اعظمیه كه در شرق دجله ساكن هستند این پل را به نام پل اعظمیه می شناختند. در عصر پادشاهان هاشمی در عراق برای جلوگیری از دامنه دار شدن اختلافات میان اهل سنت و شیعیان تصمیم گرفته شد به بركت وجود سه امام در دو طرف دجله یعنی امامان موسی كاظم(ع) و محمد جواد(ع) از سوی شیعیان و امام ابوحنیفه از سوی سنی ها ، نام این پل را « ائمه » بنامند.

> تقاضای استعفای دو وزیر دفاع و كشور

بعد از وقوع فاجعه پل « ائمه » بر روی رودخانه دجله ،یكی از سخنگویان مقتدی صدر در گفت وگو با تلویزیون «العربیه» خواستار استعفای « بیان جبر » وزیر كشور و «سعدون دلیمی » وزیر دفاع به دلیل بی لیاقتی شد. سپس یكی از نمایندگان وابسته به مقتدی صدر در مجمع ملی عراق با آب و تاب این موضوع را پی گرفت و اعلام كرد: مدارك كافی برای مقصر نشان دادن این دو وزیر در حادثه ۹ شهریور در اختیار دارد. به دنبال این سخنان و با بالا رفتن شمار قربانیان« عبدالمطلب محمد علی» وزیر بهداشت عراق كه از نیروهای معرفی شده از سوی مقتدی صدر به دولت عراق محسوب می شود، به صراحت خواست كه دو وزیر نامبرده استعفای خود را تقدیم دولت كنند. سنی های عراق نیز به این اعتراضات پیوستند و بیشتر رهبران مذهبی و سیاسی آنان كوتاهی دو وزارت كشور و دفاع عراق را عامل اصلی بروز چنین حادثه ای عنوان كردند. اگرچه در بعد از ظهر روز حادثه، دو وزیر فوق الذكر طی یك كنفرانس خبری تلاش كردند خود را در این حادثه مبرا و از اقدامات صورت گرفته از سوی دو وزارتخانه متبوعه خود دفاع كنند اما این توجیهات مانع از آن نشد كه تعدادی از نمایندگان پارلمان عراق طرح استیضاح این دو وزیر را به صحن مجلس بكشانند. در این میان «بهاء اعرجی» نماینده پارلمان عراق و وابسته به جناح مقتدی صدر به خبرنگاران گفت : « ما خواستار كشاندن دو وزیر كشور و دفاع به مجلس و استیضاح آنها هستیم. ما كاملاً مطمئن هستیم كه قصوری از سوی آنها رخ داده است. در این حادثه شلیك هوایی غیر مسؤولانه از سوی نیروهای ارتش و پلیس بیشتر به ترس مردم دامن زد و آنها را به این سو و آن سو دواند. مشكل اصلی این است كه اكنون خیلی عادی شده است كه وزارتخانه های امنیتی و وزیران آنها هر كاری بكنند مورد مؤاخذه قرار نمی گیرند و این دلیل همه حوادث فاجعه آمیزی است كه در كشور رخ می دهد.» از سوی دیگر «خضیر خزاعی» عضو حزب الدعوه عراق ضمن متهم كردن بعثی ها و گروه های تكفیری در دست داشتن در این حادثه اعلام كرد: نباید چنین فاجعه ای بدون شناخت مقصرین واقعی آن به گذر زمان سپرده شود. همچنین «جلال طالبانی» رئیس جمهوری عراق تروریستها را مسؤول وقوع این حادثه دانست و خواهان تحقیق درباره عوامل اساسی و چگونگی رخداد این فاجعه شد. «ابراهیم جعفری» نخست وزیر نیز اعلام كرد كه هیأت تحقیق قضایی را مأمور بررسی دلایل شكل گیری این حادثه كرده است.

با این وجود تحلیلگران امور عراق معتقد هستند كه حادثه پل «ائمه» دولت ابراهیم جعفری را تضعیف كرده و از درون دولت و خارج از آن ، فشارهای سنگینی را به دولت وارد نموده است به طوری كه از هم اكنون « لیث كبه » سخنگوی دولت اعلام كرده است كه احتمال تغییر برخی از وزیران وجود دارد. برخی اخبار نیز از اختلاف شدید نخست وزیر عراق از یك سو و دو وزیر بهداشت و راه از سوی دیگر بر سر پیامدهای حادثه ۹شهریور حكایت می كنند. جعفری به شدت با كشاندن مسأله استعفای دو وزیر كشور و دفاع عراق به رسانه های جمعی مخالف است اما وزیران جناح مقتدی صدر از اینكه این موضوع در تلویزیونها و مطبوعات مطرح شود، واهمه ای ندارند. در پاسخ به چنین مطالباتی، دو وزیر كشور و دفاع عراق طی یك كنفرانس خبری به دفاع از خود پرداختند. بیان جبر وزیر كشور در اظهارات خود تأكید كرد كه « ازدحام » جمعیت عامل اصلی وقوع رویداد ۹ شهریور بوده است. اما وزیر دفاع به شكل دیگری به قضیه پرداخت. او گفت كه پل ائمه از مدتی قبل به دلیل خرابی بسته شده بود و نیاز به تعمیر و مرمت داشت. اما احزاب سیاسی مختلف اصرار داشتند كه حتماً این پل برای رفت و آمد زوار باز شود. او اضافه كرد كه وی در اثر اصرار این احزاب سیاسی مجبور شد با باز كردن پل مذكور موافقت كند.

اكنون به نظر می آید گروه های مختلف سیاسی در عراق، هر كدام، بنا به چشم انداز حزبی خود تلاش می كنند از حادثه بوقوع پیوسته علیه رقیب خود استفاده كنند. اما علی رغم تمامی این مناقشات سیاسی، بیشتر خبرنگاران حاضر شده در محل واقعه تأكید كردند كه مردم دو طرف دجله، سنی ها در منطقه اعظمیه ( این منطقه سابقاً یكی از مهمترین مناطق طرفدار حزب بعث حاكم بوده و گفته شده است كه این منطقه مهمترین پایگاه بعثیها در دهه ۵۰ قرن گذشته بوده و بسیاری از نیروهای حزب بعث عراق از این منطقه برخاسته اند. ) و شیعیان در منطقه كاظمین در غرب دجله، برادروار برای نجات بازماندگان حادثه به یكدیگر كمك می كردند.

حسن هاشمیان