تجارت با خدا

انفاق در راه خدا به تعبیر قرآن از اموری است که تجارت با خدا شمرده می شود و فروشنده نه تنها از عذاب دوزخ رهایی می یابد بلکه این فرصت برای او فراهم می شود که از چشم پوشی و مغفرت و رحمت خداوند بهره مند گردد و بهشت رضوان را در آخرت از آن خود کند

انفاق در راه خدا به تعبیر قرآن از اموری است که تجارت با خدا شمرده می‌شود و فروشنده نه تنها از عذاب دوزخ رهایی می‌یابد بلکه این فرصت برای او فراهم می شود که از چشم‌پوشی و مغفرت و رحمت خداوند بهره مند گردد و بهشت رضوان را در آخرت از آن خود کند.

خداوند در آیه ۱۰ تا ۱۲ سوره صف می‌فرماید: ای کسانی که ایمان آورده‌اید آیا شما را به تجارتی رهنمون شوم تا شما را از عذاب دردناک رهایی بخشد؟ ایمان به من می‌آورید و در راه او به اموالتان مجاهدت می‌کنید... تا خداوند از گناهان شما درگذرد و شما را به بهشت‌هایی درآورد که از زیر درختان آن رودها روان است.

در آیه ۲۹ سوره فاطر از انفاق مال در راه خدا به عنوان تجارتی کسادناپذیر یاد می‌کند که هرگز زیانی در آن راه نمی‌یابد و بازار آن کساد نمی‌شود.

در آیاتی دیگر با کنایه و تعبیر لطیف از این داد و ستد به وام دادن به خدا یاد می‌کند (بقره آیه ۲۴۵) و بیان می‌دارد که اگر شما به مستحقی انفاق مالی کنید و در راه خدا پولی را هزینه کنید آن که این مال را می‌گیرد در حقیقت خداست و پیش از آن که به دست او برسد در دستان خدا قرار گرفته است و این خداوند است که آن را دریافت و به بنده خود می‌دهد. خداوند در آیه ۱۰۴ سوره توبه می‌فرماید: «اَلَمْ یَعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ... وَیَأْخُذُ الصَّدَقَاتِ؛ آیا نمی‌دانید که خداوند... صدقات را می‌گیرد.

بنابراین در بینش قرآن و آموزه‌های وحیانی، انفاق در راه خدا از مصادیق تجارت با خدا دانسته شده که در آن فروشنده نه تنها زیانی نمی‌کند بلکه سود بسیار کرده و همواره تجارت و بازارش گرم خواهد بود و کسادی در این بازار و تجارت راه ندارد.

خداوند نیز این کمبود مادی را که از طریق انفاق ایجاد می‌شود به گونه‌ای دیگر در همین دنیا جبران می‌کند و در مالش برکت می‌دهد. از این رو به کسانی که انفاق می‌کنند یادآور می‌شود از این که مالی از دستشان می‌رود اندوهگین نشوند زیرا خداوند در همین دنیا آن را جبران می‌کند. (سبا آیه ۳۹) بلکه نه تنها در این دنیا این کمبود را جبران می‌کند (انفال آیه ۶۰) بلکه در همین دنیا به چند برابرش افزایش سرمایه می‌دهد. (بقره آیه ۲۴۵ و ۲۶۸)

در ارزش و اهمیت انفاق در راه خدا و این تجارت پر سود همین اندازه بس که خداوند تجارت با خدا را از ویژگی‌های بندگان خاص خود دانسته است که به جهت شناخت کامل از هستی و خالقیت و ربوبیت الهی به تجارت با وی مشغول می‌شوند.

در سوره انسان تجارت کنندگان با خدا را از ابرار برشمرده است که مقامی عالی است و همین بس که اهل بیت (ع) در توصیف قرآنی از مصادیق روشن آن می‌باشند. (انسان آیه ۵ تا ۸)

در بینش قرآن و آموزه‌های وحیانی، انفاق در راه خدا از مصادیق تجارت با خدا دانسته شده که در آن فروشنده نه تنها زیانی نمی‌کند بلکه سود بسیار کرده و همواره تجارت و بازارش گرم خواهد بود و کسادی در این بازار و تجارت راه ندارد.

● انفاق مادی و معنوی

انفاق گاه مادی است مانند ساختن راه‌ها، بیمارستان‌ها، مدارس، پل‌ها، مساجد، خوابگاه‌های دانشجویی و صدها کار که سود و بهره‌اش را همگان می‌برند؛ و گاه معنوی که شامل آموزش دانش و تربیت و تعلیم و مانند آن می‌شود. (نگاه کنید: تفسیر قرطبی ج ۱ ص ۱۲۶ و مجمع البیان طبرسی ج ۱ ص ۱۲۲ و تفسیر نمونه ج ۱ ص ۷۴)

اگر انسان با خداوند معامله و تجارت می‌کند باید رعایت خریدار را بکند و چیز بد به او نفروشد. از این روست که خداوند به مومنان سفارش می‌کند که از بهترین چیزهایی که خداوند روزیشان کرده است انفاق کنند و چیز بد به خداوند نفروشند. (بقره آیه ۲۱۵)

در قرآن بیان شده بهترین معیار برای این که تشخیص دهید چه چیزی بد و چه چیزی خوب و خیر است که می‌توان آن را انفاق کرد این است که به خودتان مراجعه کنید و آن چه را برای خود نمی‌پسندید برای خدا و دیگران هم نپسندید و آن چه را خود می‌پسندید و خیر و خوب می‌دانید همان را برای خدا و دیگران بخواهید. بنابراین بهترین معیار، خود انسان است که اگر چیزی را محبوب دانست از همان محبوبش انفاق کند: تُنفِقُواْ مِمَّا تُحِبُّونَ(آل عمران آیه ۹۲)

در انفاق نه باید از نظر حجمی کم گذاشت و نه از نظر کیفیت و مطلوبیت کوتاهی کرد، با این همه نباید از آن سوی افراط غلتید و به دام اسراف و هلاکت افتاد؛ بنابراین انسان نباید در انفاق آن اندازه زیادروی کند که خود را در رنج و هلاکت اندازد. (بقره آیه ۱۹۵) و یا تنگدستی اندازد آن گاه خود را سرزنش کند و یا دیگران وی را بر این رفتار و عمل نکوهش نمایند:وَلاَ تَجْعَلْ یَدَکَ مَغْلُولَةً إِلَی عُنُقِکَ وَلاَ تَبْسُطْهَا کُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُومًا مَّحْسُورًا(اسراء آیه ۲۹)

● امنیت اجتماعی انفاق

این تجارت نیکو و پر سود با خداوند آثار مهمی در دنیا و آخرت برای فرد و اجتماع به همراه خواهد داشت. در آیات قرآن به هر دو دسته آثار اشاره شده است ولی آن چه برای ما در این نوشتار مهم است نگاهی به آثار اجتماعی این پدیده است.

قرآن یکی از آثار مهم اجتماعی این عمل را ایجاد و گسترش امنیت در جامعه و به وجود آمدن سلامت اجتماعی آن می‌داند. بسیاری از مفسران بر این باورند که اگر انفاق در راه خداوند صورت نپذیرد جامعه دچار نوعی بحران می‌شود که نتیجه آن جز چیرگی دشمنان بر سرزمین‌های اسلامی نیست.

کسانی که در راه خدا از هر آن چه روزیشان کرده است انفاق می‌کنند، این فرصت را به دیگر اعضای جامعه می‌دهند تا خود را در سطح برابر قرار دهند و از عقب افتادگی مادی و معنوی رهایی یابند. گسترش تضادهای طبقاتی و یا افزایش آن، زمینه را برای ایجاد بحران داخلی فراهم می‌آورد و دشمن را برای هجوم ترغیب می‌کند.

این که خداوند در آیه ۱۹۵ سوره بقره می‌فرماید در راه خدا انفاق کنید و با دستان خویش خود را به هلاکت نیاندازید، این به هلاکت انداختن در رابطه با مساله انفاق تنها زمانی معنا می‌یابد که انفاق به عنوان بازدارنده عمل کند و جلوی بحران اجتماعی را بگیرد. بنابراین انفاق به جهت آن که بحران تضاد را در اجتماع کاهش می‌دهد و نوعی اعتدال برقرار می‌کند زمینه تجاوز دشمن را کاهش می‌دهد.

انفاق، عاملی مهم در جلوگیری از گسترش ناامنی در جامعه است و از این نظر بسیار حایز اهمیت می‌باشد. (نگاه کنید: مجمع البیان ج ۲ ص ۵۱۶ و نیز المیزان ج ۲ ص ۶۴ و تفسیر کبیر فخررازی ج ۵ ص ۱۴۹).

تنظیم و تخلیص: گروه دین و اندیشه - مهدی سیف جمالی

برگرفته از : مقاله صائب پورمنصوری