هرج و مرج محض

درباره فیلم بچه ای با یک دوچرخه

«بچه‌ای با یک دوچرخه» آخرین فیلم کارگردان‌های بلژیکی، لوک و ژان پیر داردن است که موفق شد در جشنواره کن امسال، به طور مشترک با فیلم «روزی روزگاری در آناتولی» (نوری بیگله جیلان)، جایزه بزرگ هیات داوران را به‌دست آورد. این اولین بار نیست که فیلمی از برادران داردن موفق می‌شود یکی از جوایز اصلی جشنواره کن را دریافت کند؛ داردن‌ها یکی از محبوب‌ترین فیلمسازهای این جشنواره هستند و تاکنون دو بار و برای فیلم‌های «روزتا» (۱۹۹۹) و «بچه» (۲۰۰۵) برنده نخل طلا شده‌اند.

«بچه‌ای با یک دوچرخه» کاملا با همان سبک همیشگی و کن پسند داردن‌ها ساخته شده است؛ نماهای دور و متوسط فراوان، برداشت‌های بلند، دوربین ناظر و لحن گزارش وار و مستند گونه. داردن‌های این‌بار هم سراغ قشر محبوب‌شان، یعنی افراد متعلق به طبقه کارگر، رفته‌اند و با فرم و درامی ساده، یک موضوع ساده را مورد بررسی قرار می‌دهند.

اما موضوع ساده فیلم به هیچ عنوان به نگرش و جهانی سطح بالا ختم نمی‌شود. «پسری با یک دوچرخه» در بهترین شرایط درباره این موضوعات است: با بچه‌ها به درستی رفتار کنید، بچه‌ها را درک کنید یا والدین خوب و مسئولی باشید. البته هیچ ایرادی ندارد که چنین فیلمی ساخته شود، اما انتظار ما از فیلمی که جایزه بزرگ کن (معتبرترین جایزه پس از نخل طلا) را گرفته، طبیعتا کمی بیشتر است.

حتی به نظر نمی‌رسد فیلم بتواند از طریق فرمش نیز مخاطب را به سوی خود جلب کند. هر آن‌چه در این فیلم می‌بینیم، در گذشته هم در فیلم‌های داردن‌ها وجود داشته و دیگر تازگی و جذابیتی ندارد؛ داردن‌ها با «بچه‌ای با یک دوچرخه» خودشان را به شکل بسیار ملال آوری تکرار کرده‌اند.

در این فیلم حتی دیگر از معدود شخصیت‌ها و موقعیت‌های نسبتا جذابی که در آثار گذشته این دو کارگردان شاهدش بودیم هم خبری نیست. «بچه‌ای با یک دوچرخه» درباره پسر بچه‌ بی‌قراری است که توسط جامعه درک نمی‌شود. او که پدرش دیگر حاضر نیست مسئولیتش را بپذیرد با زنی آشنا می‌شود که سعی می‌کند با رفتار محبت آمیز خود، پسر را از شرایطی که دارد خارج کند.

مشکل اصلی این‌جاست که مخاطب به هیچ عنوان نمی‌تواند این شخصیت‌ها و رفتارهای گاه غیر منطقی‌شان را باور کند. پسر بچه به شکلی نه چندان طبیعی بی‌قرار است و از طرفی آن زن مسئول (با بازی سیسیل دو فرانس) نیز به طرز غیر معقولی مهربان و دل‌سوز. فیلم برای هیچ‌کدام از این رفتار‌ها دلیل قابل باوری بیان نمی‌کند. واقعا چرا باید آن زن تا این اندازه نسبت به این بچه احساس مسئولیت کند تا آن‌جا که حاضر باشد به خاطر پسر بچه‌ای که تنها چند روز است که می‌شناسدش با دوست نزدیکش قطع رابطه کند؟ از طرفی چرا پدرِ این پسر نمی‌خواهد فرزندش را ببیند؟ این سوال هم برای ما و هم برای سامانتا (همان زن مسئول و شهروند نمونه فیلم) پیش می‌آید و فیلم نیز برایش دلیل منطقی‌ای ارائه نمی‌کند.

البته می‌توان این گونه شخصیت‌پردازی را نه از ضعف کارگردان‌ها، که آگاهانه دانست و معتقد بود داردن‌ها کاملا عمدی بین مخاطب و شخصیت‌های فیلم‌‌شان فاصله انداخته‌اند. اما واقعا مگر فرقی هم می‌کند؟ آگاهانه یا غیر آگاهانه، نتیجه یکسان است. داردن‌ها حتی اگر آگاهانه این کار را کرده باشند باز فیلم‌شان از سطح یک گزارش ساده اجتماعی فراتر نمی‌رود و حداقل در مورد نگارنده، لذت بردن از چنین فیلمی بسیار دشوار و نا ممکن است.

علاوه بر این داردن‌ها در نشان دادن ناهنجاری‌های جامعه نیز بسیار دم دستی عمل کرده‌اند. ماجرای عمل دزدی پسر و آشنا شدنش با یک جوان خلافکار کاملا دم دستی و غیر جذاب است؛ درست مانند تحول نهایی و پایانی پسر در انتهای فیلم که با توجه به نگاه مذهبی برادران، می‌توان آن را یک جور معجزه و تولد دوباره هم به حساب آورد.

همه این‌ها باعث شده با فیلمی ملال آور و خواب‌آوری مواجه باشیم که در بهترین حالت ممکن می‌خواهد هشدار دهد که حواس‌تان به بچه‌ها باشد. داردن‌ها در مصاحبه‌ای اعلام کرده بودند که هدف‌شان از ساخت فیلم این است که مخاطبان درس بگیرند. به نظر مشکل از همین نگاه می‌آید و شاید به همین دلیل هم هست که «بچه‌ای با یک دوچرخه» درست یادآور آن کلاس‌های خشک و خسته کننده‌ای است که استادش هم حرف‌های مهم و به درد بخوری برای گفتن ندارد و تنها وقت آدم را تلف می‌کند.

این فیلم داردن‌ها نیز با استقبال خوب جشنواره‌های مختلف، بخصوص کن مواجه شده است. پس طبیعی است که آن‌ها از نتیجه کارشان راضی باشند. با این همه استقبال واقعا نباید هم انتظار داشت که آن‌ها نگران درام بی‌رمق فیلم‌شان باشند. سهم داردن‌ها از این فیلم چند جایزه جشنواره‌ای و سهم ما چند خمیازه است. حداقل کاری که می‌توان کرد این است که دفعه بعدی حواس‌مان باشد که سر کلاس درس برادرهای دغدغه‌مند حاضر نشویم و وقت‌مان را با فیلم‌های دیگر پر کنیم. نهایتش این است که چند نکته پندآموز اجتماعی را از دست می‌دهیم.

آریان گلصورت