خدا نهایت طلب حاجات است

توحید از بهترین اصول اعتقادی است که انسان باید بکوشد در همه ابعاد و جوانب آن را کسب نماید یکی از مراتب توحید توجه انسان به این نکته است که جز خداوند نمی تواند حاجت او را برآورده سازد

توحید از بهترین اصول اعتقادی است که انسان باید بکوشد در همه ابعاد و جوانب آن را کسب نماید. یکی از مراتب توحید توجه انسان به این نکته است که جز خداوند نمی‌تواند حاجت او را برآورده سازد. این موضوع فارغ از اهمیت اخلاقی آن دارای اهمیت اعتقادی توحیدی است که می‌تواند از مهمترین ویژگی‌های انسان موحد باشد. این نوشتار می‌کوشد به بررسی ابعاد این موضوع با توجه به آموزه‌های بزرگترین معلم در این عرصه که جز معصومین (علیه‌السلام) نیستند، بپردازد. ازجمله ابعاد توحید، اعتقاد به این موضوع است که تنها کسی که می‌تواند حاجات و نیازهای انسان را برآورده سازد جز خدا نیست.

در دعای شریفی از امام سجاد (علیه‌السلام) در صحیفه سجادیه در طلب حوایج می‌خوانیم: «اللهم یا من منتهی مطلب الحاجات یا من عنده نیل الطّلبات»؛ بار پروردگارا؛‌ای نهایت مطلب حاجات و‌ای کسی که رسیدن به تمام خواسته‌ها در دست توست.موحّد واقعی در عرصه اظهار نیاز و رفع حوایج همواره متوجه این موضوع است که تنها خداوند متعال است که می‌تواند خواسته‌ها و نیازهای او را مرتفع گرداند. سپس حضرت سجاد (علیه‌السلام) در بیان ویژگی‌های خدایی که رفع حوایج تنها در دست اوست می‌فرماید: «... ویا من لا تنقطع عنه حوائج المحتاجین یا من لایعنیه دعاء الدّاعین؛‌ای کسی که رشته نیاز نیازمندان از تو قطع نمی‌گردد و‌ای که دعای دعاخوانان تو را خسته نمی‌کند.»چنین کسی که رفع حوائج و بر آورده ساختن نیازها در دست اوست کسی است که همواره نیاز نیازمندان به درگاه او می‌رود و او از دعا به درگاهش خسته نمی‌شود.

پس موحد حقیقی می‌داند که به هر کجا که اظهار نیاز نماید بالاخره بر آورده شدن و رجوع نیاز او به درگاه الهی است پس به هیچ دری جز در او اظهار نیاز نمی‌کند و چون خواسته‌های آدمی تمام نمی‌شود. می‌داند که با این حال باز هم باید به همین درگاه برود هرچند خواسته‌هایش بسیار باشد ،چون اولا تنها در خانه او کوبیدنی است و ثانیا صاحب خانه از کوفتن‌های مکرر در خانه‌اش خسته نمی‌گردد. پس کجا بهتر و مناسب‌تر از در خانه او. مولای ساجدین (علیه‌السلام) با بیان ویژگی پروردگار متعال در رفع نیاز و حوائج بندگان علت اساسی این مطلب را نیز در ادامه بیان می‌فرماید:«تمدّحت بالغناء عن خلقک و أنت أهل الغنی عنهم و نشبهّم إلی الفقر و هم أهل الفقر إلیک...»؛ تو وجود خود را به نیازمندی و فقر نسبت داده‌ای و ایشان سزاوار چنین نسبتی هستند. در واقع علت آن که جایگاه اصلی رفع حاجت تنها درگاه الهی است جز این نیست که همه فقیرند، جز او که غنی مطلق است.

فقر ذاتی و وجودی ما

فلاسفه اسلامی و عرفا اصطلاحی را در بیان حقیقت وجود و ذات همه موجودات بیان می‌دارند که آن همانا «فقرذاتی» غیر خدا و ماسوی الله است. همه موجودات که مخلوقات حضرت حق هستند دارای امکان فقری هستند یعنی وجودشان عین فقر و نیازمندی به خداوند متعال است. از این رو اگر آنی و کمتر از آنی افاضه هستی و وجود از جانب حضرت حق به ایشان قطع شود در دم فانی و معدوم می‌گردند! با توجه این نکته و حقیقت، بردن حوائج و نیازمندی‌ها به درگاهی غیر از درگاه الهی، بردن حوائج نزد فقیری است که خود عین نیازمندی و فقر است، ولی اگر خواسته‌ها در درگاه خدا مطرح شوند وجود غنی حضرت حق است که «هر کس از این جهت که رفع نیاز خود را از جانب خداوند بخواند و برگرداندن فقر را از خویشتن از او طلب کند حقّا که حاجتش را در جایگاه اصلی خود خواسته و به دنبال مطلبش از راه صحیح برآمده است.

سزاوار محرومیت

برای دستیابی به حقیقت توحید باید دانست که خداوند غنی مطلق و بی‌نیاز است و همه مخلوقات فقیر الی الله هستند: «أنتم الفقراء إلی الله تعالی» امّا وقتی شرک خفی انسان را مبتلا سازد و توجه نکند به اعتقاد به غنی مطلق بودن خداوند و نیازمندی دائمی به درگاه او و در نیاز خود به یکی از آفریدگان رو کند یا او را به‌جای حضرت حق وسیله و سبب برآمدن حاجت قرار دهد بی‌شک خود را در معرض نومیدی قرار داده و از جانب حق تعالی سزاوار محرومیت از احسان است! این بیان نورانی امام السّاجدین (علیه‌السلام) است که نومیدی و محرومیت از احسان را برای کسی که به درگاهی غیر از خداوند غنی مطلق روی آورد، می‌داند: «و من توجّه بحاجته إلی أحد من خلقک أوجعله سبب نجحها دونک فقد تعرّض للحرمان و استحقّ من عندک فوت الاحسان.»علت این مطلب نیز به راحتی با توجه به بیانات قبلی حضرت (علیه‌السلام) قابل دریافت است چرا که ماسوی الله فقیر نمی‌تواند رفع حاجت آدمی را نماید و از این رو انسانی که ولی نعمت خویش را نمی‌شناسد و سپاسگزاری نمی‌کند سزاوار محرومیت از احسان است که نمک می‌خورد و نمکدان می‌شکند!

تسویل نفس

اظهار نیاز به غیر از درگاه الهی که سزاوار محرومیت از احسان الهی است، از مکاید نفس است که در نظر انسان می‌آراید که نیاز خویش را به کسی اظهار کند که او خود نیازهایش را به درگاه حق تعالی می‌آورد و در خواسته‌اش از پروردگار عالمیان بی‌نیاز نیست. این لغزش اشتباهکاران و گناهکاران است که از توحید حقیقی فاصله گرفته و رگه‌های شرک را در وجودشان آورده‌اند امام زین العابدین (علیه‌السلام) می‌فرماید: «اللهم ... و سوّلت الی نفسی رفعها (حاجة) إلی من یرفع حوائجه إلیک و لا یستغنی فی طلباته عنک و هی زلّة من زلل الخاطئین و عثرة من عثرات المذنبین ؛ بار خدایا... و نفسم در نظرم چنین آراسته که آن نیاز را به کسی اظهار کنم که او خود نیازهایش را به درگاه تو می‌آورد و درخواسته‌اش از تو بی‌نیاز نیست و این لغزشی است از لغزش‌های اشتباه کاران و در افتادنی است از در افتادن‌های گناهکاران».براین اساس موحد حقیقی کسی است که جز به درگاه غنی مطلق اظهار نیاز و رفع حوائج نمی‌کند و به تسویل نفس فریبکار دل نمی‌دهد. حال برای حفظ ایمان در این عرصه و دوری از غبار شرک باید تنها به توفیق و تذکرّ الهی امیدوار بود تا از بی‌خبری نجات یافت و آنچنان که امام زین‌العابدین (علیه‌السلام) می‌فرماید: «تمّ انتبهت بتذکیرک لی من غفلتی و نهضت بتوفیقک من زلّتی و رجعت و نکصت بتسد یدک عن عثرتی و قلت: سبحان ربّی کیف یسئل محتاج محتاجاً؟ و أنّی یرغب معدم إلی معدم؟؛ سپس به یادآوری تو از خواب بی‌خبری بیدار شدم و به توفیق از آن لغزش برخاستم و به یاری تو از درافتادن، برگشته و باز پس آمدم و گفتم: پاک و منزه است پروردگارم چگونه نیازمندی از نیازمندی طلب نیاز کند؟ و چگونه تهیدستی از تهیدستی دیگر گدایی نماید؟! غنی مطلق تنها خداست و همه ماسوی الله فقیر ذاتی‌اند و نیز به توفیق و یاری الهی، می‌توان از آلودگی شرک در این عرصه پاک شد و به نور توحید آراسته گردید.

نتیجه‌گیری

از مجموع آنچه گذشت معلوم می‌شود که انسان برای موحد شدن در این عرصه بایستی به فقر و نیازمندی خود و نیز همه ماسوی الله توجه نماید و در هیچ لحظه‌ای غفلت ننماید تا بتواند به توفیق الهی از شرک خالی و محفوظ بماند.