روابط در یک خانواده چگونه شکل می گیرد

باید توجه داشت که همه انسان ها نیازمند رابطه و برقراری ارتباط با دیگران هستند چرا که انسان اصالتا موجودی است اجتماعی و حیات و زندگی پویا و مولد آدمی در گرو روابط بین فردی و ارتباطات مؤثر و مفید و متقابل با دیگران است به سخن دیگر بدون ارتباط مؤثر اجتماعی و تعامل بین فردی, انسان نمی تواند به رشد مطلوب و شکوفایی شخصیت خود برسد

باید توجه داشت که همه انسان‏ها نیازمند رابطه و برقراری ارتباط با دیگران هستند. چرا که انسان اصالتا موجودی است اجتماعی و حیات و زندگی پویا و مولد آدمی در گرو روابط بین فردی و ارتباطات مؤثر و مفید و متقابل با دیگران است. به سخن دیگر بدون ارتباط مؤثر اجتماعی و تعامل بین فردی، انسان نمی تواند به رشد مطلوب و شکوفایی شخصیت خود برسد.

بخش قابل توجهی از تبلور استعدادها و شکفته شدن توانمندی‏ها، و معنا یافتن قابلیت‏ها و مسئولیت پذیری‏ها و تحول شخصیت متعادل و متعالی انسان، در نتیجه حیات اجتماعی، به برداشت‏های مشاهده ای، پیوندهای خانوادگی، اکتساب‏های آموزشگاهی و تجارب زندگی جمعی فراهم می گردد، به طوری که هرگونه محرومیت از روابط مطلوب و منطقی با دیگران و دور ماندن از زندگی پویای اجتماعی، زمینه اضطراب و افسردگی و عقب ماندگی فرهنگی را فراهم می نماید.

اما اولین جوانه‏های ارتباط بین انسآن‏ها در حریم خانواده پدیدار می گردد. روابط درون خانوادگی از اهمیت و حساسیت فوق العاده ای برخوردار است و چگونگی این روابط نقش بسزایی در شکل گیری نگرش‏ها و بازخوردهای اجتماعی، آمادگی و توسعه مهارت‏های اجتماعی اعضای خانواده خواهد داشت.

به طور کلی چگونگی روابط درون خانواده بیشترین تإثیر را در توان و نحوه برقراری و استمرار رابطه با دیگران در بین اعضای خانواده خواهد داشت.

پایه و اساس روابط درون خانوادگی بر محور رابطه زن و شوهر (پدر و مادر) استوار است. رابطه خوشایند و آرام بخش زن و شوهرها نه تنها مناسب‏ترین بستر رشد و شکوفایی و تعالی شخصیت آن‏ها را فراهم می نماید، بلکه چنین رابطه ای بین پدرها و مادرها، نیاز همیشه فرزندان را به رابطه گرم و خوشایند و دوست داشتنی با والدین خود تأمین می نماید.

عوامل مهم و مؤثر در برقراری ارتباط و استمرار رابطه‏ها:

۱) توجه به ویژگی شخصیتی و نیازهای روانی و اجتماعی معاشران و مخاطبان.

اولین گام در روان شناسی ارتباط، با توجه به ویژگی‏ها و نیازهای عاطفی و روانی همه معاشران و مخاطبان به ویژه اعضای خانواده، نزدیکان و خویشان، بزرگترها و کوچکترها، کودکان و نو جوانان است. در برقراری و حفظ یک ارتباط قوی، پایدار و سازنده و پویا باشناخت ویژگی‏های زیستی، ذهنی، عاطفی و اجتماعی، تمایلات، علایق و انگیزه‏ها، بازخوردها و نگرش‏ها،نیازهای روانی معاشران و نزدیکان نظام ارزشی حاکم به اندیشه و افکار ایشان، اساسی ترین عامل در جهت رسیدن به اهداف برقراری ارتباط است.از جمله ویژگی‏های حاکم بر نفسانیات انسان‏ها چنین است که:

همه دوست دارند نقطه آغازین ارتباط با ایشان به دور از زبان تهدید و انتقاد و با اذعان به ویژگی‏های مثبت و توانمندی‏های ارزشمند آن‏ها باشد.

به عبارت دیگر در برقراری ارتباط با دیگران شایسته و بایسته آن است که با انگیزه و اراده و نیت هدفی متعالی، بیانی گیرا و پر جاذبه و با بهره گیری از واژه‏های مثبت و خوشایند و تأییدگر نقاط قوت شخصیت طرف مقابل، به میدان ارتباطات مؤثر انسانی وارد شویم. هرگز در مقام ارشاد و هدایت تربیت و اصلاح رفتار معاشران به ویژه کودکان و نوجوان، در ارتباط اولیه با قیافه ای عبوس و گرفته و حالتی عصبانی و پرخاشگر با ایشان مواجه نشویم و شخصیت آنان را تحقیر ننمائیم.

بدون تردید در بین معاشران ما کودکان و نوجوانان بیشتر از دیگران به رابطه صمیمانه و رفیقانه با الگوهای محبوب بزرگسال نیاز دارند. آنان با همه وجود خریدار چهره متبسم و مصمم ما و گل واژه‏های محبت هستند.

بنابراین باید توجه داشت که همه انسآن‏ها، سالم و خطاکار، آرام و پرخاشگر، با ادب و بی ادب به زبان تأیید و محبت و تکریم دیگران نیاز دارند. و زبان تأیید و تشویق و تکریم و رفتار محبت آمیز می تواند مؤثرترین داروی درمان بسیاری از رفتارهای ناهنجار و کج روی‏های فردی و انحرافات اجتماعی باشد. لذا همیشه باید به نیازهای عاطفی و روانی معاشران و مخاطبان خود توجه داشته باشیم.

۲) توجه به موضوع و یا محتوای پیام مورد نظر در فرایند ارتباط.

فرایند ارتباط انسان با دیگران به طور مستقیم یا غیرمستقیم به صورت کلامی و غیر کلامی، آگاهانه وناخودآگاه متضمن انتقال یک پیام است این پیام می تواند در زمینه‏های گوناگون از جمله در قلمرو رشد عواطف و احساسات، در حوزه شناختی و ذهنی، در عرصه تفهیم ارزش‏ها و معیارهای اخلاقی و اجتماعی مطرح باشد.

در هر حال می بایست توجه داشت که محتوای پیام مناسب با سن، هوش، رشد عقلانی، رغبت‏ و تمایلات، علاقه‏ها و انگیزه‏ها و نیازهای ذهنی و روانی مخاطبان معاشران و اعضای خانواده به ویژه کودکان و نوجوانان باشد و مورد توجه ایشان قرار گیرد.

۳) توجه به شرایط و موقعیت زمان و مکان برقراری ارتباط.

انتخاب شرایط و موقعیت مناسب برای برقراری ارتباط آرام، سالم و سازنده بسیار مهم است. برقراری یک ارتباط مؤثر و پویا با دیگران مستلزم آن است که ایشان از ارامش خاطر و آسودگی خیال برخوردار باشند و به دور از فشارهای ذهنی و خستگی جسمی، با میل و رغبت، آگاهانه و آزادانه امادگی روانی را برای برقراری یک ارتباط سالم و گفت و شنودی صمیمانه داشته باشند.

بنابراین، انتخاب زمان، مکان و موقعیت مناسب در برقراری ارتباط و انتقال پیام مورد نظر بسیار حائز اهمیت است. به عبارت دیگر مخاطب و یاهر طرف ارتباط ما همواره باید آرامش خاطر با ما در تعادل باشد. در شرایطی که هیجان، اضطراب، نگرانی و ترس و یا احساس ناامنی بر وجود مخاطب ما حاکم است و یا در موقعیتی که گرسنگی و تشنگی، بی خوابی و خستگی جسمانی و بی حوصلگی و پریشانی فکری بر او غالب است. ما نمی توانیم از یک ارتباط مؤثر و سودمند با وی برخوردار باشیم.

تعطیلات آخر هفته، ایام نوروز، تعطیلات تابستانی، مسافرت‏ها، گردش‏های درون شهری، دید وبازدیدهای دوستانه، اعیاد و مناسبت‏های ویژه ماه مبارک رمضان، دهه محرم و... از مناسب ترین موقعیت‏ها برای برقراری ارتباط سالم، دوستانه و انتقال پیام است. بدون شک هرقدر ارتباط متقابل در فضای دوستانه، معنوی و خوشایند برقرار شود، مؤثرتر خواهد بود.

۴) توجه به روش برقراری ارتباط و انتقال پیام.

اتخاذ روش مناسب و مؤثر در برقراری ارتباط و حفظ رابطه‏های زیبا و خوشایند با دیگران از اصلی ترین عوامل برقراری و استمرار یک ارتباط پویا و سازنده است.

با توجه به نقاط قوت، نیازهای عاطفی و انگیزه‏های روانی مخاطبان و برخوردهای صمیمانه و حکیمانه با ایشان و تأیید و تکریم ابعاد مثبت شخصیت انان، مؤثرترین روش برای آغاز برقراری ارتباط سازنده و پویا است.

گاه نگارش یاداشت و برنامه‏های نیکو که شخصیت مخاطب با زیباترین کلمات و واژه‏ها مورد تکریم واقع شده باشد، اهدای هدیه ای مناسب، تهیه و تقدیم کتابی با مضمونی مفید و جذاب، تأیید و تکریم ویژگی‏ها و تلاش‏های ارزشمند فرد در حضور جمع‏های مطلوب و مناسب می تواند از مهمترین روش‏های ارتباط محبت آمیز و انتقال پیام باشد.

۵) توجه به ویژگی الگوهای بزرگسال و مروّجان ارزش‏های اخلاقی

باید توجه داشتته باشیم که نقش الگوهای بزرگسال برای کودکان، نوجوانان و جوانان و... از بالاترین اهمیت برخوردار است. هرکه می خواهد در اجتماع مصلح باشد، خود باید صالح باشد و به صلاحیت‏های اخلاقی و زینت‏های رفتاری آراسته باشد.

الگوهای رفتاری دیگران، انسآن‏های والایی هستند که شخصیت ایشان آمیزه ای از صداقت، خلوص، صفا، محبت، عطوفت، ایثار، گذشت، فداکاری، منطق و استواری اعتماد به نفس باشد.

زمانی که انسآن‏ها در جریان زندگی، نشست و برخاست‏ها و گفت و شنودها با افرادی که به عنوان الگو و مروج خوبی و نیکی‏ها هستندمواجه می شوند، ویژگی‏های ایشان در شرایط سهل و دشوار می آزمایند و اخلاص، درستی، محبت، عدالت، صلابت و... شخصیت انان را باور می کنند و اگر حقیقتا اهل عمل و صداقت باشند، از سویدای دل مرید آن‏ها می شوندو با همه وجود با ایشان همانندسازی کرده، سعی می کنند به گونه ای بیندیشند که آن‏ها دوست دارند و به صورتی رفتار کنند که خوشایند آنان باشد.

نیاز به کامیابی و تحقق بخشیدن به اهداف، آرزوها و رویاها یکی از نیازهای بسیار مهم و اساسی و سرنوشت ساز انسان است. زمانی که احساس کامیابی می کنیم راضی و خوشحال هستیم و برعکس زمانی که ناکام می شویم احساس افسردگی، پرخاشگری، نارضایتی، کینه و خشم می کنیم. در این راستا ارتباط و چگونگی این ارتباط با اعضای خانواده می تواتند نقش مؤثری در تغییر رفتارها و برخوردها داشته و در صورت مثبت بودن چنین رابطه ای، کامیابی و موفقیت را تحقق بخشد.ارتباط را می توان به دو دسته مؤثر و غیر مؤثر تقسیم کرد. ارتباط مؤثر می تواند باعث دست یابی به اهداف و کامیابی فرد گردد و برعکس ارتباط غیرمؤثر باعث به وجود آمدن احساس ناکامی، تشدید حالت‏های عصبی، پرخاشگری، کینه جویی، نفرت، اضطراب، خشم و افسردگی شود.

ما پیوسته برای تأثیر گذاردن بر دیگران از مهارت‏های ارتباطی استفاده می کنیم. روان درمانگری، مدیریت، روابط حسنه با افراد خانواده و آموزش مستلزم تأثیر گذاشتن بر دیگران و داشتن مهارت‏های ارتباطی است. در فضای ارتباط ما مسئول رفتار خودهستیم. زیرا به هرصورت بر دیگران اثر می گذاریم.

دکتر علی بنی اسدی - روانشناس بالینی و مدرس دانشگاه

توسط مهدی یاراحمدی خراسانی

http://athir.blogfa.com