گرجستان و قدرت گرفتن مخالفان دولت

شاید کمتر کسی گمان می کرد احزاب اپوزیسیون گرجستان چنان توفیقی در همراه کردن توده مردم با خود بیابند که بتوانند بزرگترین تجمع اعتراض آمیز را بعد از رویداد موسوم به «انقلاب گل سرخ» شکل دهند

شاید کمتر کسی گمان می کرد احزاب اپوزیسیون گرجستان چنان توفیقی در همراه کردن توده مردم با خود بیابند که بتوانند بزرگترین تجمع اعتراض آمیز را بعد از رویداد موسوم به «انقلاب گل سرخ» شکل دهند.

تجمعی که دوم نوامبر در مقابل پارلمان گرجستان روی داد و بنا به برآوردهای رسانه های مستقل بیش از هفتادهزار تن از معترضین را به روبروی ساختمان پارلمان گرجستان کشاند.

در حالی که از انقلاب آرام ساکاشویلی به عنوان تجربه ای موفق در بین انقلابات رنگین منطقه یاد می شود و توفیقات وی در انجام برخی اصلاحات ساختاری و عمیق به ویژه در مسائلی چون مبارزه با فساد اداری مورد تصدیق ناظران و تحلیلگران بی طرف منطقه است، رشد و نضج روز افزون تحرکات اعتراض آمیز و موفقیت احزاب اپوزیسیون به گسترش دامنه طرفداران خود، تحولات جاری در گرجستان را در مرکز توجه محققین، تحلیلگران و علاقمندان مسائل این کشور و قفقاز جنوبی قرار داده است.

به منظور درک درست تر از وقایع جاری و چشم انداز آینده تحولات گرجستان، ضمن مرور بر مجموعه رویدادها و اتفاقاتی که به وقایع اخیر منجر شد، سناریوهای محتمل در شکل گیری و تداوم این بحران به اجمال مورد بررسی و تحلیل قرار خواهد گرفت. پیشینه اپوزیسیون در گرجستان پس از انقلاب گل سرخ میخائیل ساکاشویلی پس از پیروزی جنبش ملی که با رهبری مثلث (ساکاشویلی،بورجانادزه و ژوانیا) محقق گردید، در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۰۴ با اکثریت مطلق، به عنوان رئیس جمهور زمام امور کشوری را به دست گرفت که با مسائل و مشکلات عدیده ای مواجه بود.

فساد اداری در اعلی درجه خود تاب و توان از مردم ستانده بود و فقر فراگیر، ناکارآمدی سیستم دولتی و مصائب اقتصادی کلان از یک سو و مسائلی که تمامیت ارضی کشور را تهدید می کرد (تحرکات جدایی طلبانه در آبخازیا، اوستیای جنوبی و آجاریا) از سوی دیگر، وضعیتی ویژه و بحرانی را پدید آورده بود. سا کاشویلی که در آغاز ظهور، چهره محبوب گرجی ها بود و حتی او را به «جرج مقدس» نیز تشبیه می کردند، با وعده حل هر دو این دسته از مشکلات، پا در سرای قدرت گرجستان نهاد. وعده هایی که آن روز هم برای آگاهان مسائل پیچیده گرجستان به سهولت قابل تحقق به نظر نمی رسید. غلبه بر فساد اداری حاکم بر کشور و ایجاد اصلاحاتی چشمگیر در برخی نهادهای دولتی همچون پلیس و نیروهای انتظامی تک خال ساکاشویلی در حل مسائل دسته اول و فرونشاندن مقتدرانه تمایلات استقلال طلبانه آباشیدزه در آجاریا در همان اوایل به قدرت رسیدن کامیابی مهم وی در دسته دوم مشکلات ذکر شده فوق بود. این دو کامیابی هرچند به نوبه خود اهمیت زیادی داشتند و حتی موضوع برخورد با پدیده فساد اداری در گرجستان موجبات خرسندی و تشویق نهادهای بین المللی درگیر در این مسأله را نیز فراهم آورد، اما مشکلات فراتر از این ها بود و دامنه وعده های رئیس جمهور جوان، جسور و البته کمی نابالغ گرجستان گستره ای به مراتب پهناورتر را در بر می گرفت.

بحران جدایی طلبی در قامت عدم تمکین جمهوری های خودخوانده آبخازیا و اوستیای جنوبی نمود و جلوه ای بیش از پیش یافته بود و حمایت پنهان و پیدای پدرخوانده دیروز گرجستان، فدراسیون روسیه، این تمایلات را تشدید می کرد. ساکاشویلی علی رغم اتخاذ رویکردی مبارزه جویانه و قاطع در این بحران، نه تنها توفیق عملی چندانی در آنچه خود آن را بازگرداندن یکپارچگی و تمامیت ارضی کشور می خواند به دست نیاورد بلکه با تشدید این تمایلات و هم سویی و اتحاد رهبران مناطق جدایی طلب فوق نیز مواجه شد.

در عرصه مسائل داخلی و معضلات اقتصادی - اجتماعی مبتلا به توده مردم، توفیق ساکاشویلی در مبارزه سالیان آغازین حکمرانی خود با فساد اداری گسترده که نتایج آن ملموس نیز بود، تکرار نشد و تداوم نیافت. بروز جلوه هایی از مناسبات خویشاوندی و غلبه روابط بر ضوابط در فرآیند خصوصی سازی موسسات بزرگ اقتصادی از مصادیق مهم این ناکامی و یا به سخنی دیگر بازگشت نشانه هایی از فساد اداری و مالی گسترده پیش از انقلاب گل سرخ بود. بخش بزرگی از اعتراضات اپوزیسیون گرجستان نیز معطوف به این پدیده و رویش دوباره فساد اداری و نابرابری در توزیع فرصت ها بود. بر این مسأله، تورم چشمگیر و افزایش مستمر هزینه های زندگی را باید افزود که خود از تبعات گذار گرجستان از سیستمی با اقتصاد دولتی و بسته به نظام سرمایه داری -آن هم از نوع لجام گسیخته آن بود.

افزون بر این ها خودکامگی و استبداد شخصی میخائیل ساکاشویلی جوان نیز هر روز بیش از پیش مشهود می شد.او علی رغم تعلق خاطر خاص به ارزش های لیبرالی، این ویژگی را از فضای خودکامه حاکم در گرجستان شوروی به ارث برده بود. خصلتی که همان اوان پیروزی جنبشی ملی که وی یکی از رهبران اصلی آن بود نیز بروز یافت و اولین جرقه های شکل گیری نهادها و جمع های مخالف خود را در بین متحدین دیروز خویش به وجود آورد. شاید یکی از دلایل ریزش مستمر کادرها و اطرافیان ساکاشویلی در طی چهار سال اخیر به همین ویژگی شخصیتی وی مربوط است. می دانیم مهم ترین مخالفان امروز رئیس جمهور گرجستان، متحدان و نزدیکان دیروز وی اند، کسانی چون وزیر دفاع سابق، وزیر کشور سابق و مهم تر و محبوب تر از همه وزیر خارجه سابق.

مرگ نابهنگام زوراب ژوانیا یکی از اضلاع مثلث رهبری انقلاب گل رز در سوم فوریه ،۲۰۰۵ ساکاشویلی را از وجود معمار اصلاحات اقتصادی کابینه خود محروم ساخت. رویدادی که البته همان زمان هم با اما و اگرهای بسیاری نیز همراه شد و حتی ۲ سال و نیم بعد، یعنی در تحرکات همین روزهای اپوزیسیون گرجستان به عنوان علامت سؤالی مهم در برابر ساکاشویلی طرح شد. می دانیم یکی از اتهامات اپوزیسیون متحد گرجستان در پی مصاحبه جنجالی وزیر دفاع سابق گرجستان ایراکلی اوکراشویلی، صدور دستور قتل ژوانیا از سوی میخائیل ساکاشویلی است.

برکناری سالومه زورابیشویلی وزیر خارجه گرجستان در اواخر سال ۲۰۰۵ میلادی تحولی دیگر بود که نشان دهنده بروز اختلاف نظری اساسی در رویکرد سیاست خارجی گرجستان در بین هیأت حاکمه ی کشور بود. زورابیشویلی که متولد فرانسه است به باور بسیاری آگاهان، نزدیک ترین شیوه سلوک و اندیشه را با طرف های های اروپایی و غربی داشته و از محبوبیت ویژه ای در بین مردم به ویژه جوانان برخوردار است. این بانوی جوان گرجی یکی از موثرترین چهره های فعال در اعتراضات اخیر اپوزیسیون گرجستان است. از حدود یک سال پیش، اعتراضات احزاب اپوزیسیون گرجستان به نحوه اداره امور به ویژه در حوزه وزارت کشور، وارد مرحله تازه ای شد. اعتراضاتی که به تحریم نشست پارلمان در ماه نوامبر سال گذشته انجامید.

ورود رسمی ایراکلی اوکراشویلی ۳۴ ساله وزیر سابق دفاع گرجستان به عرصه سیاست و اعلام تشکیل حزب «جنبش گرجستان متحد» در ماه سپتامبر سال جاری میلادی نقطه عطفی در مبارزات سیاسی داخلی گرجستان بود که نطفه ی مناقشات و تحولات اخیر این کشور را در خود پروراند.

اوکراشویلی که متحد سابق رئیس جمهور محسوب می شد و حتی در مناقشات اوستیای جنوبی و دستگیری جاسوسان روس، رویکردی به شدت افراطی و منازعه جویانه با کشور همسایه شمالی داشت این بار با ادعاهایی عجیب و اتهاماتی غریب، ساکاشویلی را آماج حملات خود قرار داد. وزیر دفاع سابق پرونده قتل زوراب ژوانیا را که پس از حدود دو سال کم کم به فراموشی سپرده شده بود دوباره گشود و از نقش رئیس جمهور در مرگ نابهنگام نخست وزیر سابق خبر داد. وی مدعی شد ژوانیا در جایی دیگر به قتل رسیده و پیکرش به آپارتمان مسکونی وی منتقل شده و تمامی ادعاهای بعدی مبنی بر مسمومیت ناشی از بخاری گازی صحنه سازی های تیم ساکاشویلی است.

علاوه بر این اتهام، اوکراشویلی برنامه ریزی و دستور قتل بادری پاتارکاتسیشویلی میلیاردر معروف گرجی و صاحب تلویزیون ایمدی این کشور را هم یکی دیگر از اتهامات رئیس جمهور دانست. هنوز یک روز از این مواضع جنجالی وزیر دفاع سابق نگذشته بود که نیروهای امنیتی گرجستان ایراکلی اوکراشویلی را به اتهام ارتکاب جرائم مختلف مالی از قبیل پول شویی، سوء استفاده از مقام و موقعیت دولتی و غیره دستگیر کردند. از این به بعد تحولات در گرجستان با سرعتی بیش از انتظار گسترش یافت و با ائتلاف احزاب ده گانه به تجمع بزرگ دوم نوامبر در خیابان روستاولی انجامید. رویدادی که ناظران و تحلیلگران منطقه را شگفت زده کرد. تمام شواهد از بروز جنبشی ملی و حرکتی وسیع که با پشتیبانی شمار زیادی از مردم کشور نیز همراه شده است، حکایت می کرد. و این تحرکات تا هفتم نوامبر چنان اوج و عمقی یافت که رئیس جمهور جوان کشور را به اعلام وضعیت فوق العاده ۱۵ روزه در گرجستان واداشت.