فرزندتان دیابت دارد

دیابت یک بیماری خانوادگی است و کل اعضای خانواده باید با یکدیگر کار کنند تا مشکل را حل کنند

نگار ۱۵ ساله با تشخیص دیابت از ۴ سال قبل به علت افسردگی و عدم پذیرش بیماری به روان‌پزشک کودک و نوجوان ارجاع شده است. او از وضعیت و شرایط خود ناراحت است. خانواده به او امیدهای زیادی در مورد پیوند و استفاده از سلول‌های بنیادی داده‌اند. بیماری او از اعضای فامیل و اطرافیان مخفی نگه داشته شده است چرا که خانواده فکر می‌کنند این موضوع روی ازدواج او در آینده تاثیر منفی خواهد گذاشت. نگار از شرکت در میهمانی‌ها و مراسم فامیلی اجتناب می‌کند چرا که مجبور است رژیم غذایی‌اش را کنترل کند و برای دیگران سوال ایجاد می‌شود که چرا او یک سری از غذاها را نمی‌خورد. او حتی به جشن تولد دوستانش نمی‌رود. این داستان بسیاری از کودکان دیابتی است. اما چرا چنین وضعی به وجود می‌آید و چه باید کرد؟

دیابت کودکان همیشه باعث نگرانی عمیق در خانواده‌ها می‌شود اما واقعیت این است که در صورت آموزش‌های صحیح، بیماری دیابت در کودکان می‌تواند به خوبی کنترل شود و کودک زندگی سرشار از نشاطی داشته باشد. در گفت‌وگوهایی که با متخصصان انجام داده‌ایم می‌توانید این آموزش‌ها را فرا بگیرید.

اکثر کودکان مبتلا به دیابت از دیابت نوع یک رنج می‌برند گرچه در سال‌های اخیر به علت افزایش شیوع چاقی در کودکان، دیابت نوع ۲ نیز در این گروه افزایش یافته است. در سال‌های اخیر کسانی که روی دیابت کار می‌کنند، تلاش کرده‌اند تا نیازهای متعدد این بیماران را مورد توجه قرار دهند مثل اندازه‌گیری قند خون در منزل که می‌تواند به بچه‌ها و خانواده‌هایشان این فرصت را بدهد تا با صرف زمان و استرس کمتری بتوانند این بیماری را بهتر ارزیابی و کنترل کنند.

مانیتورینگ قند خون در منزل مسوولیت کنترل دیابت را از مراکز درمانی، به خانواده‌ها محول کرده است. پزشک و درمانگر ممکن است درباره به دیابت بیشتر بدانند ولی این والدین هستند که راجع به کودکشان بیشتر می‌دانند. خانواده‌ها باید مشارکت فعال در مراقبت از کودک داشته باشند و کمک کنند تا کودک آرام آرام به مهارت مراقبت از خود دست یابد. دیابت مساله‌ای است که به کار تیمی و گروهی نیاز دارد که شامل تیمی متشکل از یک پرستار آموزش‌دهنده، یک متخصص تغذیه، یک پزشک معمولا متخصص غدد، یک متخصص سلامت روانی مثل مددکار اجتماعی یا روان‌شناس است. ولی هر چقدر که به مرور خانواده قوی‌تر می‌شود نقش مراقبان بهداشتی کمتر می‌شود.

خیلی از جنبه‌های مسایل طبی و تغذیه‌ای دیابتی‌ها به مسایل روان‌شناختی وابسته است. کودکان و والدین آنها ارتباط با دیابت دارند. عمده‌ترین مساله این است که بعد از تشخیص دیابت ، به تعهدات و تغییرات قابل توجه در شیوه و سبک زندگی لازم است مثل مدیریت فعالیت‌های فیزیکی، مسایل غذایی، برنامه ریزی، مدیریت وقایع استرس‌زای زندگی کودک و کمک به کنترل آنها.

خانواده‌ها باید بدانند که دیابت یک حالت ۲۴ ساعته در یک روز و ۷ روز در یک هفته است و هیچ استراحت و تعطیلاتی وجود ندارد. پس باید آموزش‌های لازم را از جهت شناخت علایم و نشانه‌های اولیه مشکلات و عوارض ببینید تا بلافاصله کمک‌های تخصصی دریافت کنند.

تشخیص دیابت یک شوک برای تمام اعضای خانواده است به‌خصوص اگر تاریخچه خانوادگی منفی باشد و این اولین برخورد خانواده با این بیماری باشد. بعد از اولین‌ کودک یا نوجوان با تشخیص بیماری دیابت، برخی از واکنش‌های هیجانی در او دیده می‌شود. شایع‌ترین این هیجانات احساس شرم، گناه و ترس از مرگ است. انکار و خشم احساسات دیگری است که تجربه می‌شود. بعضی مواقع کودک فکر می‌کند به علت یک اشتباه، تنبیه می‌شود و بیماری را به‌عنوان یک تنبیه می‌بیند. او اغلب با این واقعیت در کشمکش است که والدین او همیشه توانمند و قدرتمند نیستند یا شاید نسبت به آنها خشم بگیرد. گاه کودک یا نوجوان این وضعیت را به عنوان نقص یا عیبی در خود می‌بیند و فکر می‌کند دیگر برای دوستان یا اطرافیان‌اش جذاب نیست و نگران دوست‌یابی و ازدواجش در آینده می‌شود.

نادیده گرفتن این احساسات و تلاش نکردن برای حل آنها پیامدهای طولانی‌مدت بر نحوه مدارای کودک با بیماری‌اش و پذیرفتن و کنار آمدن با آن را دارد و اثرات نامطلوبی بر احساس کفایت و اعتماد‌به نفس کودک می‌گذارد.

هدف والدین باید این باشد که ترس‌های کودک را کاهش دهند و از بین ببرند و احساس امنیت و اعتماد به نفس را به او بازگردانند.

نکات زیر می‌تواند به والدین کمک کند تا بهتر بتوانند جنبه‌های روان‌شناختی بیماری فرزندشان را مدیریت کنند:

▪ دیابت یک بیماری خانوادگی است و کل اعضای خانواده باید با یکدیگر کار کنند تا مشکل را حل کنند. ارتباط خوب و همکاری یک مساله ضروری است. همه اعضای خانواده باید قادر باشند تا راجع به احساس‌شان درباره دیابت با روشی باز و عاری از قضاوت حرف بزنند.

▪ به کودک خود اطمینان بدهید که تنبیه نشده است. عشق و دوست داشتنی بدون قید و شرط نثار او کنید و به او بگویید که اگر راهی برای درمان و شفا پیدا کنید، هرچه در توان دارید برای او انجام می‌دهید.

▪ سخت است که کودک شما دیابت دارد ولی این یک بیماری قابل کنترل است و او می‌تواند یک زندگی طبیعی، شاد و سالم داشته باشد.

▪ مراقبت از خود را به کودک یاد دهید. روی سلامت فرزندتان نظارت داشته باشید اما همیشه او را تشویق به استقلال کنید. اوست که مسوول سلامتی خود در آینده است و شما از همین الان باید با او تمرین کنید. (مثلا به او بیاموزید که چگونه خودش تزریق انسولین را انجام دهد، غذاهای بالابرنده قند خون را بشناسد و... ). مشکل است که کودک خود را در رنج ببینید اما فراموش نکنید والدینی که بیش از حد حمایتگر هستند اجازه رشد، رسیدن به استقلال و خودکارآمدی را از کودک می‌گیرند.

▪ با تماس با سایر خانواده‌هایی که کودک دیابتی دارند یا مشارکت در گرو‌های دیابتی، می‌توانید از اطلاعات و دانش آنها استفاده و احساسات خود را با آنها رد و بدل کنید. این کار احساس انزوا و تنهایی را از شما دور می‌کند و متوجه می‌شوید که تنها نیستید.

▪ باید بدانید که مدارا کردن با تشخیص بیماری که نیاز به تغییر در سبک زندگی دارد مشکل است و لازم است از کمک متخصصان و مشاوران بهره بگیرید.

▪ موارد زیادی در زندگی روزمره کودک هست که می‌تواند روی قند خون او اثر بگذارد مثل: استرس، تغییر جریان زندگی روزانه، دیر خوابیدن، دیر غذا خوردن، رفتن به میهمانی و... آنچه در روز جمعه اهمیت دارد ممکن است در سایر روزها اهمیت کمتری داشته باشد. این موارد را بشناسید و از قبل برای آن برنامه‌ریزی کنید.

▪ اطلاعات خود را در مورد دیابت، چگونگی کنترل قند خون، علایم کاهش و افزایش قند خون، عوارض و پیامدهای بیماری، چگونگی تزریق انسولین، رژیم غذایی و... افزایش دهید. این موضوع به شما کمک می‌کند تا احساس کنترل بیشتری بر موقعیت داشته باشید.

▪ گاه بیماری طبی یکی از فرزندان به قدری وقت و توجه شما را به خود اختصاص می‌دهد که ممکن است ناخودآگاه از فرزندان دیگرتان غافل شوید که این موضوع عوارض نامطلوبی بر سلامت روانی آنها دارد. علاوه بر اینکه روابط کودک شما را با خواهر برادرهایش تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.

دکتر فریبا عرب‌گل

روانپزشک کودکان ، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی