۵ سوال مهم درباره شیرمادر

گفتگو با دکترعلیرضا مصداقی نیا معاون بهداشت وزرات بهداشت, درمان و آموزش پزشکی

۱) اهمیت تغذیه مناسب در دوران شیرخوارگی و کودکی چیست؟

ـ دو سال اول زندگی برای ارتقاء رشد و تکامل مطلوب و تامین سلامت انسان، دوره ای کلیدی و حیاتی است؛ زیرا در این دوره تاخیر رشد، بیماری‌های شایع کودکی و کمبود ریزمغذی‌ها می‌تواند آثار پایدار و غیرقابل‌جبرانی در سال‌های بعد بر‌جای گذارد. سوء تغذیه در این دوره سبب ابتلا به بیماری‌ها و افزایش احتمال مرگ و میر و تاخیر در تکامل ذهنی و حرکتی می‌شود و در درازمدت نیز با نقص عملکرد ذهنی و توانایی جسمی، اختلال در باروری و سلامت دوره نوجوانی و بزرگسالی همراه می‌شود. روش‌های نامناسب تغذیه دوران شیرخوارگی از علل مستقیم و عمده سوء‌تغذیه در طول سال اول زندگی است که زمینه‌ساز ۴۹% مرگ کودکان زیر ۵ سال و همچنین ابتلای کودکان به بیماری‌های عفونی و تشدید آنها می‌شود.

۲) تامین تغذیه مطلوب کودکان از کی باید شروع شود؟

ـ تامین تغذیه مناسب شیرخواران و کودکان خردسال باید قبل از بارداری مادر با تامین تغذیه خوب و مراقبت او شروع شود و با مراقبت‌های ضروری برای بارداری سالم، زایمان ایمن و حمایت‌های پس از زایمان برای شروع به‌موقع و تداوم تغذیه با شیر مادر ادامه یابد. شیر مادر مایه حیات است و حیات هر کودک وابسته است به مواد مغذی و عوامل ایمنی‌بخش شیرمادر برای مقابله با عفونت‌ها؛ به‌ویژه تغذیه انحصاری با شیرمادر یعنی شیرمادر بدون هرنوع ماده غذایی دیگری در ۶ ماه اول عمر به عنوان روش بی‌نظیر تغذیه و پرورش شیرخواران معرفی شده است.از پایان ۶ ماهگی به بعد، غذاهای کمکی همراه با تداوم شیرمادر تا پایان ۲ سالگی ضروری است.

۳) مراسم هفته جهانی تغذیه با شیرمادر چرا برگزار می‌شود؟

ـ همه ساله در سراسر جهان مراسم بزرگداشت هفته جهانی شیرمادر از ۱ تا ۷ آگوست برگزار می شود که در کشور ما مصادف با۱۰ تا ۱۶ مرداد است و این، در واقع، یک بسیج همگانی به منظور افزایش آگاهی‌‌های عمومی در مورد اهمیت تغذیه با شیرمادر، فراهم کردن اطلاعات و حمایت از تغذیه با شیرمادر است. هر سال برای هفته جهانی شیرمادر شعاری نیز انتخاب می‌شود که محور فعالیت‌های سال را مشخص می‌‌کند. شعار امسال تقویت و احیای ۱۰ اقدام دوستدار کودک است. ترویج تغذیه باشیرمادر از سال۱۹۷۰ موضوع مهم و مورد توجه سازمان‌های بین‌المللی بهداشتی بوده است. ۱۰ اقدام برای تغذیه موفق با شیرمادر در سال ۱۹۹۱ توسط این سازمان‌ها برای اجرا در بیمارستان‌ها به جهان معرفی شد و بیمارستان‌هایی که ۱۰ اقدام را اجرا می‌کنند، لوح دوستدار کودک دریافت می‌کنند. از جمله این ۱۰ اقدام، برقراری تماس پوستی مادر و نوزاد بلافاصله پس از تولد و شروع تغذیه با شیرمادر (آغوز) در ساعت اول تولد، هم‌اتاقی مادر و نوزاد در تمام مدت شبانه‌روز، تغذیه شیرخوار به‌طور مکرر برحسب تقاضای او و عدم استفاده از بطری و پستانک و هر نوع ماده غذایی دیگر و آموزش مادر است.

۴) اقدامات ۱۰گانه چه نقشی در تامین سلامت شیرخواران دارد؟

ـ در مطالعات متعددی به اهمیت و نقش شروع تغذیه باشیرمادر ظرف ساعت اول تولد پی برده‌اند وآن را به عنوان شاخص کلیدی سلامت در بهداشت پیشگیری مطرح کرده‌اند. بر این اساس برآورد شده که شروع تغذیه باشیر مادر ظرف یک ساعت اول تولد می‌تواند مرگ دوره نوزادی را تا ۲۲% کاهش دهد. تماس پوست با پوست مادر و نوزاد بلافاصله پس از تولد یک فاکتور مهم برای شروع موفق شیردهی است که ارتباط بین مادرو نوزاد را پس از خروج از رحم دوباره برقرار می‌کند. این ارتباط نوزاد را گرم نگه می دارد؛ ضربان قلب و تنفس او را تثبیت می‌کند و پیوند عاطفی بین آنها را مستحکم می‌نماید و این پیوند عاطفی علاوه بر ایجاد محیط روانی مناسب رشد و نمو کودک از بسیاری از ناهنجاری‌های رفتاری و بزهکاری‌ها در آینده پیشگیری می‌کند. به‌علاوه نوزاد، آغوز، این هدیه الهی را به‌عنوان اولین تغذیه خویش دریافت می‌کند و در موفقیت حفظ و تداوم شیردهی نیز نقش به‌سزایی دارد. در مورد تک‌تک اقدامات ده‌گانه مطالعات زیادی انجام شده و مستندات بسیاری برای انتخاب آنها وجود دارد؛ تا حدی که شعار امسال هفته جهانی را تجدید و احیای این اقدامات انتخاب کرده‌اند.

۵) چه انتظاری از خانواده‌ها و سایر سازمان‌ها برای ترویج و حمایت از تغذیه با شیرمادر دارید؟

ـ متاسفانه مشاهده می‌شود که برخی مادران با کوچک‌ترین مشکل شیردهی، مثل بروز زخم یا شقاق پستان و یا گریه شیرخوار، به تصور ناتوانی خود و ناکافی بودن شیرشان، خودسرانه تغذیه با شیر خشک را شروع

می‌کنند. از مادران تقاضا می‌شود با اعتقاد به اینکه شیرمادر بهترین تغذیه برای شیرخوار است و با اعتماد به توانایی خود برای تولید بهترین شیر برای شیرخوارشان، به‌موقع و قبل از هر تصمیمی در مورد روش تغذیه فرزندشان به مراکز بهداشتی درمانی مراجعه کنند تا با حمایت و آموزش شیردهی بتوانند در این امر حیاتی موفق شوند. مادران محور و کلید اصلی موفقیت تغذیه شیرخواران باشیرمادر هستند و خود می‌توانند حامی و ارائه‌کننده اطلاعات به سایر مادران و نیز فرزندان خود به‌عنوان مادران آینده باشند و لذا توانمندسازی آنان باید در جامعه و خانواده همواره مد نظر باشد. حمایت مادران شیرده توسط سایر اعضای خانواده و به‌ویژه همسر در موفقیت مادر در امر شیردهی سهم به‌سزایی دارد.

ما آموزش دانشجویان و فارغ‌التحصیلان رشته‌های پزشکی و پیراپزشکی و تامین کارکنان بهداشتی درمانی مجرب در ارزیابی تغذیه باشیرمادر، شناسایی مشکلات شیردهی، مشاوره وارائه کمک‌های عملی به مادران برای حل مشکلات شیردهی آنان را به عهده داریم اما آموزش همگانی و ارتقای آگاهی خانواده‌ها، نوجوانان و جوانان با همکاری آموزش و پرورش و صدا و سیما از اهمیت خاصی برخوردار است. در این خصوص، تعهد صدا و سیما و مطبوعات در مورد منع نمایش تغذیه مصنوعی درفیلم‌ها و سریال‌ها و ترویج فرهنگ تغذیه با شیر مادر با اصلاح باورهای غلط و مقابله با آثار تبلیغات سوء شرکت‌های تولید و توزیع شیرمصنوعی ضروری است.