دندان های ما چگونه رشد می کنند

بعضی تصور می کنند دندان ها رشد دارند و بزرگ می شوند البته اگر منظور از رشد و بزرگ شدن, بیشتر نمایان شدن و بیشتر دیده شدن دندان در دهان باشد, این تصور صحیح است دندان ها چه دندان های دائمی و چه دندان های شیری هنگام رویش فقط یک نقطه کوچک از لثه را می شکافند و به محیط دهان می رسند

بعضی تصور می‌کنند دندان‌ها رشد دارند و بزرگ می‌شوند. البته اگر منظور از رشد و بزرگ شدن، بیشتر نمایان شدن و بیشتر دیده شدن دندان در دهان باشد، این تصور صحیح است. دندان‌ها (چه دندان‌های دائمی و چه دندان‌های شیری) هنگام رویش فقط یک نقطه کوچک از لثه را می‌شکافند و به محیط دهان می‌رسند...

آنها قبلا در استخوان فک و زیر لثه سیر تکاملی رشد و رویش را طی کرده‌اند و هنگام خارج شدن از لثه و ورود به محیط دهان، معمولا برجسته‌ترین قسمتشان نزدیک‌ترین نقطه به لثه را می‌شکافد.

می‌توان دندان را به کوه یخی در اقیانوس تشبیه کرد. یک کوه یخی بسیار بزرگ و حجیم که فقط قسمت کوچکی از آن از سطح آب اقیانوس بیرون آمده است و قسمت اعظم آن زیر سطح آب است و دیده نمی‌شود. دیده نشدن قسمت زیرین کوه یخی که در زیر سطح آب وجود دارد، به معنی نبود آن نیست.

● فرض اول درباره رشد دندان

فرض اول درباره رشد دندان این است که رشد و بزرگ شدن دندان به معنای «بیشتر نمایان شدن و بیشتر دیده شدن دندان‌ها در دهان» است. این، فرض صحیحی است. واقعیت این است که اولین برجستگی کوچک سفید که خود را در دهان نشان می‌دهد، تنها قسمت شکل‌گرفته دندان نیست بلکه قسمتی از آن است که از دیگر قسمت‌های تاج دندان به لثه نزدیک‌تر است و به همین دلیل زودتر نمایان شده است. پس از مدتی کم‌کم سایر قسمت‌های تاج نیز از لثه سر بیرون می‌آورند و پدیدار می‌شوند.

این حالت به‌خصوص در دندان‌های آسیا (چه دائمی، چه شیری) که چند قسمت آنها برجسته‌تر از سایر نواحی است به خوبی دیده می‌شود. در این دندان‌ها قسمت‌های برجسته از لثه بیرون می‌آیند ولی قسمت‌های فرورفته هنوز زیر لثه‌اند؛ یعنی چند برجستگی قله‌مانند نزدیک هم دیده می‌شوند که هنوز در فواصل بین آنها، لثه وجود دارد. با رویش بیشتر دندان، لثه در آن قسمت‌ها هم حذف می‌شود و دندان خود را یکپارچه نمایان می‌‌کند.

این حرکت رویشی دندان تا رسیدن سطح جونده دندان به دندان مقابل خود در فک مقابل ادامه می‌یابد. در بعضی دندان‌ها این مسیر رویشی ۲-۵/۱ سانتی‌متر طول دارد. این رویش آنقدر ادامه‌ می‌یابد که تاج دندان تقریبا کاملا از لثه بیرون می‌آید. این رویش کامل معمولا تا ۳-۲ سال بعد از اولین بیرون زدن دندان از لثه (نیش زدن آن دندان) طول می‌‌کشد. این رویش می‌تواند تا سال‌ها بعد هم ادامه یابد. این رشد یک مکانیسم جبرانی برای رشد استخوان‌ها، صورت و جبران سایش تاج دندان‌ها در اثر تماس با مواد غذایی است یعنی وقتی تاج دندان در اثر تماس با دندان‌های مقابل خود در فک مقابل دچار سایش و کوتاه شدن شود، از تماس و سایش با دندان مقابل خارج می‌شود و در نتیجه بین دندان‌های دو فک فاصله می‌افتد.

مکانیسم جبرانی رویش دندان با ادامه حرکت به سمت دهان، دندان را از استخوان و لثه بیرون‌تر می‌آورد و فاصله ایجادشده بین دندان‌ها را پر می‌کند. این اتفاق معمولا در سنین بالاتر می‌افتد. با رویش بیشتر دندان و بیرون‌تر قرار گرفتن آن از لثه، محل ایده‌آل اتصال لثه به دندان که در ناحیه محل تبدیل تاج به ریشه دندان است، به سمت ریشه دندان‌ جابجا می‌شود. این به معنی ظاهر شدن قسمتی از ریشه دندان در محیط‌ دهان است و چون ریشه‌ها سطحی متخلخل دارند، تحریکات مختلف حسی و حرارتی را بسیار بیشتر از تاج دندان به مغز دندان منتقل می‌کنند. در این صورت معمولا دندان‌ها به لمس و تغییرات حرارتی (مثل آب سرد یا هوا) حساس می‌شوند.

● فرض دوم درباره رشد دندان

تا اینجا فرض اول را از رشد و بزرگ شدن که «بیشتر نمایان شدن و بیشتر دیده شدن دندان‌ها در دهان» بود و می‌توانست صحیح باشد، بررسی کردیم. در فرض دوم اگر منظور از رشد و بزرگ شدن، افزایش اندازه خود دندان باشد، تصور اشتباهی است. تشکیل جوانه دندان‌ها تقریبا از هفته ۸ تا ۱۲ دوران جنینی در استخوان‌های فک‌ها شروع می‌شود. تقریبا تا ۶ ماه بعد از تولد، جوانه همه دندان‌ها (چه دندان‌های دائمی و چه دندان‌های شیری) در استخوان‌های فک به وجود آمده و تشکیل شده‌اند (به جز دندان‌های آسیای بزرگ سوم یا همان دندان عقل). البته جوانه دندان‌های شیری در مسیر تکاملی خود به دلیل اینکه باید زودتر در دهان برویند، نسبت به جوانه دندان‌‌‌های دائمی، جلوتر هستند و رشد سریع‌تری دارند.

تا زمانی که جوانه‌های دندان‌ها در استخوان فک وجود دارد، اندازه دندان‌ها در حال بزرگ شدن و تغییر است. اندازه نهایی دندان‌ها را تا حد زیادی ژنتیک تعیین می‌کند ولی تغذیه هم روی ساختار و جنس دندان‌ها تاثیر بسیار زیادی دارد؛ هم تغذیه مادر «در دوران جنینی و شیر دهی» و هم تغذیه مناسب نوزاد و کودک بعد از تولد، خوردن غذاهای سالم و کافی و تازه و حاوی مقادیر مناسب کلسیم و سایر مواد معدنی در این دوران برای جوانه‌های دندان‌ها (چه شیری و چه دائمی) مفید و موثر است.

برای داشتن دندان‌هایی محکم و مقاوم در مقابل پوسیدگی‌، باید به تغذیه در دوران ابتدایی زندگی توجه کرد. بعد از روییدن دندان‌ها در دهان، تقریبا تغییر عمده‌ای در ساختار دندان با تغذیه ایجاد نخواهدشد و باید از روش‌های دیگر مثل فلورایدتراپی که دندان‌پزشک انجام می‌دهد استفاده شود. جوانه‌های دندان‌ها در استخوان‌های فک و زیر لثه رشد و تکامل خود را برای ساخت تاج دندان (که شامل مینا، عاج و مغز دندان است) و در ادامه ریشه دندان (که شامل سمان، عاج و مغز دندان است) طی می‌کنند. البته جوانه‌ها برای بیرون آمدن از استخوان و لثه حرکت دارند که این حرکت تا قبل از شروع تشکیل ریشه‌ها کند است و سپس سرعت پیشرونده به خود می‌گیرد بنابراین جوانه‌های دندان‌ها قبل از رویش به داخل محیط دهان تاج خود را کاملا ساخته‌اند و در حال تکمیل ساختار ریشه دندان‌ها هستند.

اندازه تاجی که از دندان در دهان پدیدار می‌شود، نهایی است و در سنین بالاتر و با افزایش سن، اندازه آن تغییری نخواهدکرد. به عبارت دیگر، مثلا اندازه دندان کرسی بزرگ اول که در سن

۶ سالگی می‌روید، همان اندازه‌ای است که در سن ۱۲ سالگی در دهان وجود دارد و اندازه آن در طی این ۶ سال و سال‌های بعد بزرگتر نمی‌شود و تغییر نمی‌کند.

دکتر سیدمهدی هاشمی

متخصص ارتودنسی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی زاهدان