چه کسی شهریار ماکیاولی بود؟

ماکیاول را بیش از دیگر نوشته‌هایش غالبا با کتاب شهریارش می‌شناسند. این کتاب تا به امروز برای غالب دانشجویان علوم سیاسی مرجعی دانشگاهی و متنی قابل ارجاع بوده و همچنان در کتابخانه‌ها …

ماکیاول را بیش از دیگر نوشته‌هایش غالبا با کتاب شهریارش می‌شناسند. این کتاب تا به امروز برای غالب دانشجویان علوم سیاسی مرجعی دانشگاهی و متنی قابل ارجاع بوده و همچنان در کتابخانه‌ها و دانشگاه‌ها مرور می‌شود. پرسش این است که ماکیاول چرا این همه بر سر نوشتن این کتاب تاکید داشت آیا هدف از نوشتن این کتاب صرفا نوشتن تقدیم تحفه‌ای بود به خاندان مدیچی یا او در نگارش کتاب هدفی دیگر را دنبال می‌کرد. قطعا دوری ماکیاول از قدرت به هنگام سر کار بودن خاندان مدیچی دلیل ساده‌ای خواهد بود تا نگارش کتاب را برای خوش‌خدمتی ماکیاول به مدیچی‌ها تعبیر کنیم. اما مطالعه سیر آثار ماکیاول نشان می‌دهد که آنچه او در شهریار مورد تاکید قرار می‌دهد دغدغه جدی او در حوزه حکومت‌داری است و تاکید بر اینکه حاکم باید امنیت جامعه را تامین ‌کند. زندگی ماکیاول به شکلی سپری شد که او توانست از همان ابتدای حضور در قدرت با افراد و شخصیت‌های سیاسی تعامل نزدیکی داشته باشد. او بسیاری از سیاستمداران مهم عصرش همچون پاپ و لویی دوازدهم، پادشاه فرانسه را ملاقات کرد. اما هیچ یک به اندازه شاهزاده حاکم واتیکان یعنی سزار بورجیا بر او تاثیر نگذاشتند. اما بخش‌هایی از حکومت‌گری این پادشاه در نظر ماکیاول جالب توجه آمد به شکلی که رگه‌هایی از تصویر حکومت او بعدها در شهریار ماکیاول، نمود نوشتاری یافت.

بورجیا مردی بی‌رحم و حیله‌گر بود، بسیار شبیه چیزی که در کتاب شهریار ترسیم شده‌است. ماکیاول سیاست‌های بورجیا را نمی‌پسندید اما فکر می‌کرد که با حاکمی همچون بورجیا اهالی فلورانس می‌توانند ایتالیا را متحد کنند، هدفی که ماکیاول در تمام عمرش دنبال آن بود. در هر صورت بورجیا و دیگر پادشاهان زمان ماکیاول از دید او پنهان نماندند و او در نهایت توانست در «شهریار» با روایتی واقع‌گرایانه اصلی تازه در حکومت‌گری را پایه‌گذاری کند. او البته زوایایی از قدرت سیاسی حاکمان را بازنمایی می‌کند که تا پیش از این با رنگ و لعاب اخلاق و مردمداری به خورد افکار عمومی می‌رفت اما او در شهریار بر آن شد تا این بار ذره بین به دست، سیاست دوران خود را آنطور که هست روایت کند. بورجیا با نوع و مدل حکومتی که از خود نشان داد توانست نظر ماکیاول را به خود جلب کند. شهریار اگرچه خلاصه و چکیده‌ای از رفتار حاکمان دوران ماکیاول بود اما بورجیا بیش از دیگران در مدل سیاسی ارائه شده از او در شهریار نمود و بروز عینی پیدا کرده است. انتشار شهریار اگرچه موجب بدنامی ماکیاول در دوره خودش شد اما این روزها صاحب‌نظران حوزه علوم سیاسی شجاعت او در ارائه چهره‌ای واقعی از حکومت‌گری را می‌ستایند. نگاهی واقعگرا که فقدان آن تا پیش از این در قلمرو دانش سیاسی به وضوح به چشم می‌خورد.