فلسفه و آداب زیارت

در دهه کرامت و در آستانه میلاد باسعادت و پربرکت حضرت رضا ع به سر می بریم یکی از مباحثی که اکنون می توان به آن پرداخت موضوع زیارت, اهمیت آن و برخی آداب مربوط به آن است

در دهه کرامت و در آستانه میلاد باسعادت و پربرکت حضرت رضا(ع) به سر می بریم. یکی از مباحثی که اکنون می توان به آن پرداخت موضوع زیارت، اهمیت آن و برخی آداب مربوط به آن است؛ زیارت همان برقرار کردن ارتباط روحی و به وجود آوردن پیوند قلبی با اولیای خداست، چه از طریق حضور در برابر مرقد شریف آنان یا از طریق ارتباط از راه دور و فرستادن سلام و اظهار ارادت همراه با بیان فضایل و کرامات و عبادات و به ویژه از طریق اطاعت و خدمت ؛از این رو زیارت تاثیری فوق العاده سازنده بر تربیت نفوس مومنان دارد.

در مطلب حاضر ابتدا به موضوع فلسفه زیارت و سپس به فضیلت ها و احکام مربوط به آن می پردازیم و امیدواریم از این طریق به برخی از پرسش های مطرح در این باره پاسخ داده باشیم.

● زیارت عبرت انگیز است

عالم دنیا، عالم جذب و کشش های فراوان مادی است. این کشش ها عامل بازدارنده و سبب غفلت انسان از فرجام زندگی و عاقبت اندیشی است.

یاد آخرت فلسفه فردانگری و بیداری انسان را شکل می بخشد و او را متوجه زندگانی فردا می کند.

وقتی چنین توجه و تنبهی برای انسان حاصل شد، او در صدد ساختن آینده روشن و مطلوب برای خود برمی آید و مقدمات رسیدن به آن را مهیا می کند.

پیامبر عظیم الشأن اسلام صلی ا... علیه و آله می فرمایند: قبور را زیارت کنید. پس به درستی که این کار، شما را به یاد آخرت می اندازد.

لسان قرآن کریم در بازگویی این حقیقت بسیار صراحت دارد: خدا مرگ و حیات، هر دو را آفریده است تا شما را بیازماید که کدام یک از شما خوش عمل و نیک رفتارترید و او غالب و عزیز آمرزنده است. (ملک، آیه ٢)

انسان ها در هر دوره ای از شرایط زندگی، پایبند ضوابط اجتماعی و روابط انسانی هستند. ارتباط انسانی در هیچ مقطعی گسستنی نیست. اسلام به این پیوند و پیوستگی تاکید می ورزد.

لذا «زیارت» مفاهیم عمیقی از عشق، محبت، مودت و پیوستگی انسانی و ایمانی را به همراه دارد، آن چنان که هر مسلمان باورمند وظایف زیارت مومنان و صالحان و گذشتگان را همواره به عهده دارد.

همچنین زیارت نمودی از پیوند روحی و عاطفی است که میان انسان ها برقرار می شود.

موقعی که دوستی به دیدار دوست خود می شتابد و تحفه ای برای او می برد، قلب او سرشار از شادی می شود. رفتن به دیار اموات نیز چنین پیامد شادی در پی دارد و روح درگذشتگان با تحفه زیارت مسرور و شاد می شود. امام علی علیه السلام دراین رابطه می فرماید: گذشتگان خود را زیارت کنید.

پس به درستی که آنان از این عمل شما مسرور و شاد می شوند. (فروع کافی، ج٣، ص٢٢٩)

● رکن اساسی زیارت

قرائت قرآن رکن اساسی زیارت است. دعا در پیشگاه خدا و خواندن قرآن زیارت را معنادار و اثربخش می کند و موجب آمرزش و ریزش گناهان می شود. از پیامبر اکرم صلی ا... علیه و آله درباره فضیلت قرائت «آیة الکرسی» در زیارت قبور، چنین روایت شده است: هرکسی آیة الکرسی را قرائت کند و ثوابش را برای اموات و گذشتگان قرار دهد، خدا گناهان وی را بیامرزد. (مستدرک الوسایل ج٢ ص ٣٤١)امام صادق علیه السلام فرمود: هر کسی قبر مومنی را زیارت کند و هفت بار سوره قدر را بخواند، خدا او را و صاحب قبر را بیامرزد. (همان ص٣٧٢)

● فضیلت زیارت

اسلام همچنان که زیارت قبور و اموات را مورد توجه قرار می دهد، زیارت مومنان و نزدیکان و هم نوعان را جزو وظایف اجتماعی انسان ها قرار می دهد و آن را زیربنای روابط اجتماعی و مایه محبت و مودت و هم دلی و هم سویی می داند. پیامبر اکرم صلی ا... علیه و آله فرمود: «الزیارة تنبت المودة»؛ زیارت و دیدار رویاننده محبت و دوستی است.امام صادق علیه السلام نیز می فرماید: هرکسی برادر مومنش را دیدار کند، خدا برای هر گامش هزار حسنه می نویسد و هزار گناه او را محو می کند و هزار درجه برای او بالا می برد. (همان ج١٠ ص٣٨٠)اما باید دانست که زیارت دارای سلسله مراتب فضیلتی است.

زیارت مومنان، زیارت شهیدان، زیارت آل ا... و زیارت انبیا به تناسب مقام و موقعیت معنوی خود درجاتی دارند، اما زیارت انبیای عظام، به ویژه نبی اکرم صلی ا... علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام دارای اثرات خاص روحی و معرفتی و از فضیلت برتر و شرافت ویژه ای برخوردار است.

این زیارت انسان را به راه سعادت و کمال معنوی و سرنوشت اخروی رهنمون می کند. انسان به وسیله زیارت، هدایت ها و ارشادهای حضوری پیامبر اکرم صلی ا... علیه و آله و پیشوایان معصوم علیهم السلام را دریافت می کند، چنان که رسول گرامی فرمود: هرکس قبرم را زیارت کند، گویا مرا در زمان حیاتم زیارت کرده است و هرکس قبرم را زیارت نکند، به من جفا کرده است. (الغدیر، ج٥، ص١٠٤)امام محمدباقر علیه السلام درباره ثواب و فضیلت زیارت مرقد مطهر حضرت محمد صلی ا... علیه و آله فرمود: همانا ثواب زیارت قبر پیامبر خدا صلی ا... علیه و آله برابر یک حج نیکو و مقبول است که به همراه آن حضرت انجام گرفته باشد.(کامل الزیارات ص١٤)

● آداب زیارت

با توجه به آن چه گفته شد، اکنون به برخی از آداب زیارت اشاره می شود. بنا بر روایات بسیار برای انجام زیارت مقدماتی لازم است و این کار دارای آدابی است. مهم ترین این آداب عبارتند از: انجام غسل زیارت، پوشیدن لباس پاکیزه، ترک کلام بیهوده، ذکر گفتن در راه که بهترین آن صلوات بر محمد و آل محمد است، اذن ورود، خواندن زیارت های وارده، خواندن دو رکعت یا بیشتر نماز زیارت، دعا پس از نماز، تلاوت قرآن و هدیه ثوابش به امام و آماده کردن خود برای اطاعت و ترک معصیت.

▪ سلام دادن

یکی از پرسش ها درباره آداب زیارت این است که سلام دادن از نظر شرع چه حکمی دارد. در این جا اصل «استفتاء» و پاسخ چند تن از علما به همراه می آید

سلام دادن به امام حسین(ع) و امام زمان(عج) به سوی قبله و به امام هشتم(ع) به طرف شرق به شکلی که مرسوم است آیا ریشه روایی دارد؟ و سلام دادن به چه صورت افضل است؟

ـ آیت ا... مکارم: سلام های ٣ گانه ای که به ٣طرف خوانده می شود، دلیل خاصی ندارد، ولی به نیت اوامر مطلقه زیارت مانعی ندارد. (سایت معظم له)

ـ آیت ا... بهجت: خوب است بدون قید خصوصیت به اطلاقات. در روایت این طور سلام دادن هم مطلوب است.

ـ آیت ا... سیستانی: ظاهرا ریشه نقلی ندارد مگر زیارت امام حسین(ع).

ـ آیت ا... تبریزی(ره): توجه به سوی قبور ائمه(ع) و سلام به آنان از راه دور و نزدیک مستحب است.

ـ آیت ا... صافی: به طور مطلق سلام بر حضرات ائمه(س) و زیارت آن ها به طرف باشد استحباب دارد.

(مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید ج٥ ص١٠٧)

▪ سجده کردن در برابر حرم ائمه(ع)

یکی دیگر از سوالات مهم این است که سجده کردن در برابر حرم ائمه(ع) چه حکمی دارد. پاسخ برخی از علمای عظام به این استفتا این گونه است:

ـ حضرت آیت ا... خامنه ای: سجده کردن در برابر حرم ائمه(ع) اگر به نیت شکرگزاری باشد اشکال ندارد و اگر به قصد خضوع در برابر آن ذوات مقدسه باشد، حرام است.

ـ آیت ا... صافی: سجده برای غیرخداوند متعال جایز نیست و به سجده افتادن در اعتاب مقدسه باید برای خدا باشد. به شکرانه تشرف به زیارت مراقد مقدسه آن بزرگواران(ع) اشکال ندارد و بوسیدن عتبه سجده نیست.

ـ آیت ا... فاضل لنکرانی(ره): باید از اموری که موجب وهن مذهب می شود اجتناب کرد.

ـ آیت ا... سیستانی: به عنوان سجده شکر مانعی ندارد. (مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید، ج٤، ص١٠٧)

● قبول زیارت

البته تردیدی نیست که درباره زیارت و آداب آن پرسش های زیادی مطرح است و احکام مربوط به آن بسیار زیاد است، آن چه دراین مختصر آمد تنها بیان برخی کلیات بود و امید است که در «پرسمان»های دیگر، برخی دیگر از استفتائات مربوط به این موضوع را مطرح کنیم. قبول زیارت، آرزوی هر زائر است که چه بسا با رنج و هزینه زیاد به پابوس حضرت رضا(ع) و یا سایر ائمه علیهم السلام مشرف شده است.