چگونـه با دستـگاه تست قند خانگی کـار کنیـم؟

دستگاه گلوکومتر وسیله‌ای برای تعیین میزان قندخون به‌خصوص برای بیماران دیابتی است.

«مراقبت‌های استاندارد از بیماران دیابتی» که به وسیله انجمن دیابت آمریکا منتشر شده است، نشان می‌دهد مراقبت از این بیماران باید با کیفیت بالا و برای تک‌تک بیماران انجام شود، تا بازتابی از نیازها، علایق و توانایی‌های فردی باشد. یکی از مهم‌ترین اهداف مراقبت، کاهش سطح قندخون و رساندن آن به حد طبیعی برای پیشگیری از بروز عوارض پیشرفته دیابت است. برای رسیدن به این هدف، باید شیوه بیمارمحور به صورتی که بیمار در درمان خود مسوولیت‌پذیر باشد، مد نظر قرارگیرد که از راهکارهای اولیه‌ آن، بررسی رژیم‌غذایی، دخالت دادن بیمار در برنامه‌ریزی غذایی و کنترل سطح قندخون در منزل است.

اجزای اصلی کیفیت مراقبت که بیمار باید روزانه آنها را رعایت کند، عبارتنداز: انتخاب غذا و برنامه غذایی منظم، حفظ رژیم‌غذایی، ورزش روزانه، مصرف داروها، ترک سیگار و خودپایشی قندخون. اصطلاح خودپایشی قندخون به فرآیند اندازه‌گیری قندخون به‌وسیله خود بیمار در خانه با دستگاهی به‌ نام گلوکومتر گفته می‌شود. این روش خیلی کم‌زحمت و نسبتا دقیق است. به نظر برخی پژوهشگران، اندازه‌گیری قندخون در منزل، پس از کشف انسولین، دومین پیشرفت اساسی درمان دیابت در ۶۰ ساله اخیر به شمار می‌رود زیرا باعث‌شده بیماران مسوولیت بیشتری در اداره‌ بیماری خود برعهده بگیرند.

برای اندازه‌گیری قند با یک دستگاه گلوکومتر، یک قطره‌ کوچک خون روی یک نوار گلوکومتر یکبار مصرف ریخته می‌شود و نوار در دستگاه قرار می‌گیرد. نوارها با مواد شیمیایی (گلوکز اکسیداز، دهیدروژناز، هگزوکیناز) پوشش داده‌ شده‌اند که با گلوکز خون ترکیب می‌شوند. دستگاه، قند موجود در خون را نشان می‌دهد. کنترل قند به‌وسیله بیمار، برای همه بیماران دیابتی و به طور خاص بیمارانی که انسولین دریافت می‌کنند، توصیه می‌شود.

مشخصات دستگاه گلوکومتـر

دستگاه گلوکومتر وسیله‌ای برای تعیین میزان قندخون به‌خصوص برای بیماران دیابتی است. روش کار این وسیله به این صورت است که بیمار با سوراخ کردن نوک انگشت به وسیله سوزن، یک قطره خون خارج می‌کند. همان یک قطره کافی است که قندخون فرد به‌وسیله دستگاه اندازه‌گیری شود. گلوکومتر مزایای زیادی دارد، مانند قابل‌حمل بودن، در دسترس بودن و سهولت استفاده. این دستگاه، معمولا به اندازه یک کف دست است. بعضی از انواع آن کمی کوچک‌تر و بعضی دیگر کمی بزرگ‌تر هستند و با باتری کار می‌کنند. قندخون با نوار پلاستیکی که آغشته به مواد شیمیایی و یکبار مصرف است، اندازه گرفته می‌شود. واحد اندازه‌گیری قند در این دستگاه‌ها، برحسب میلی‌گرم بر دسی‌لیتر یا میلی‌مول بر‌لیتر است که در صفحه کوچک دستگاه گلوکومتر مشخص می‌‌شود. متوسط زمانی که طول می‌کشد تا میزان قندخون مشخص شود، بین ۵ تا ۶۰ ثانیه در مدل‌های مختلف، متفاوت و میزان خون مورد نیاز برای قرار دادن روی نوار گلوکومتر ۰.۳ تا ۱۰ میلی‌لیتر است. البته مدل‌های قدیمی‌تر به میزان بیشتری خون نیاز دارند. در این دستگاه‌ها حتی می‌توان تاریخ و ساعت را هم تنظیم کرد. حافظه دستگاه می‌تواند نتایج قبلی قندخون را هم نشان دهد. حافظه بخش مهمی از دستگاه است که باعث می‌شود بیمار بتواند فهرستی از میزان قندخون خود در چند روز گذشته تهیه کند.

مقایسه میزان قندخون اندازه‌گیری‌شده با دستگاه گلوکومتر و یافته‌های آزمایشگاهی

تجزیه و تحلیل قندخون که در محیط مجهز آزمایشگاه انجام می‌شود، با نمونه‌خونی که در دستگاه گلوکومتر خانگی مورد استفاده قرار می‌گیرد، متفاوت است بنابراین نتیجه‌ای که اعلام می‌شود، با هم تفاوت دارد چرا که هر کدام برای اندازه‌گیری قند از یک نمونه‌خون متفاوت استفاده می‌کنند. گلوکومترهای خانگی با خون کامل (سلول و مایع پلاسما) که از طریق مویرگ‌ها گرفته می‌شود و آزمایشگاه‌ها با استفاده از پلاسما یا سرم خون وریدی قندخون را تعیین می‌کنند. به این ترتیب که گلبول‌های قرمز و سایر اجزای خون را از بخش مایع (پلاسما) جدا می‌کنند و قندخون را فقط از پلاسما اندازه می‌گیرند. تفاوت مهم این است که میزان قندخونی که دستگاه گلوکومتر با استفاده از نمونه‌خون کامل نشان می‌دهد، کمتر از میزان قندخونی است که آزمایشگاه با استفاده از پلاسمای خون اندازه‌ می‌گیرد. تقریبا همه دستگاه‌های گلوکومتر با ۱۰ درصد اختلاف نسبت به قندخونی که در آزمایشگاه کنترل می‌‌شود، نتیجه را نشان می‌دهند. البته عواملی مثل کالیبراسیون دستگاه گلوکومتر، درجه حرارت، میزان حجم نمونه‌خونی که روی نوار قرار داده می‌شود، وجود یک داروی خاص در خون، هماتوکریت، کثیف بودن دستگاه و تاریخ مصرف نوارها روی نتیجه کار اثر می‌گذارند.

سعی کنید در صورت امکان نتیجه دستگاه گلوکومتر را با نتیجه تجزیه و تحلیل نمونه آزمایشگاهی، یک یا دو بار در سال با هم مقایسه کنید. مساله‌ای که در مورد کنترل قندخون در منزل باید به خاطر داشته باشید این است که ثبات نتایج متغیر است. امکان ندارد نتیجه یک نمونه با نمونه بعدی دقیقا مشابه هم باشند حتی در صورتی که از یک دستگاه استفاده شود. همچنین نمی‌توانید نتایج دو دستگاه گلوکومتر را با هم مقایسه کنید مگر اینکه هر دو به طور مشابه‌ای کالیبره ‌شده باشند.

دفعات کنترل قندخون در روز با دستگاه گلوکومتر

تعداد دفعات و زمانی که باید قندخون را کنترل کنید به عوامل متعددی بستگی دارد حتی ممکن است در هر روز الگوی خاص خود را داشته باشد. اغلب برنامه‌های خودکنترلی تست قندخون را قبل از غذا، ۲ ساعت پس از غذا، در زمان خواب، ساعت ۳ صبح و زمانی که علایم و نشانه‌های افت قندخون را تجربه می‌کنید، توصیه می‌کنند. شما باید در مواقعی که تغییری در رژیم‌غذایی، دارویی خود می‌دهید یا هنگامی که دچار یک استرس غیرمعمول یا بیمار هستید یا در سایر مواقع غیرمعمول، مانند زمانی که بیشتر از همیشه فعالیت می‌کنید قندخون خود را در دفعات بیشتری کنترل کنید. در اوایل تشخیص بیماری دیابت، لازم است قندخون بیشتر کنترل شود تا تاثیر دارو و میزان دقیق آن مشخص شود. افرادی که از پمپ انسولین استفاده می‌کنند، نیاز بیشتری به کنترل دارند.

دکتر محمدرضا مهاجری تهرانی، فوق تخصص غدد و متابولیسم، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران