راهی به رهایی

به نیکی نمی رسید مگر آنکه از آنچه دوست می دارید انفاق کنید

می‌خواهیم به خیر و نیکی برسیم اما ترس به دلمان می‌آید که آیا راه درستی را در زندگی انتخاب کرده‌ایم، راهی پر از خیر و نیکی و عاقبت به خیری؛ نه فقط در این دنیای فانی، که در زندگی و حیات دیگری که در انتظارمان است؟! چگونه می‌توان به جواب رسید و چه کس می‌تواند جواب سوال ما را بدهد جز یکتاآفریننده‌ای که از حال ما آگاه است؛ آفریننده‌ای که به ما می‌گوید: «شما به خیر و نیکی نمی‌رسید مگر آنکه از آنچه دوست می‌دارید انفاق کنید و هر چیزی را به هرکیفیّتی که انفاق کنید، خداوند به تحقیق از آن آگاه است» (آل عمران/ ۹۲) و یا در آیه‌ای دیگر از سوره بقره می‌خوانیم: «کسانی که دارایی‌های خود را در شب و روز و نهان و آشکارا، انفاق می‌کنند، پاداش آنان نزد پروردگارشان برای آنان خواهد بود و نه بیمی بر آنان است و نه اندوهگین می‌شوند.» اما انفاق چیست؟چگونه باید انفاق کرد و حد و مرز آن کجا است؟ ....

در ساده‌ترین تعریف‌ها انفاق را این گونه معنا کرده‌اند: دستگیری از نیازمندان و تهیدستان. هر کس به اندازه امکانات و توانمندی خویش وظیفه دارد که نقایص موجود در زندگانی افراد را جبران و کمبودهای آنان را پاسخگو باشد. همان‌گونه که خداوند نیازمند و فقیر را با فقر و نداری امتحان می‌کند، ثروتمندان را نیز این گونه می‌آزماید.

کمک به افراد نیازمند اگر همراه با خلوص نیت و به خاطر رضای پروردگار باشد، دارای تأثیرات بی‌شماری است. برخی از آثار آن در همین جهان مشاهده می‌شود و برخی از آثار آن در جهان دیگر، به عنوان پاداش‌های اخروی، ظاهر می‌گردد.

در روایات فراوانی به برخی از این آثار اشاره شده است. از جمله پیشگیری از حوادث و مرگ‌های ناگهانی و دور شدن بلاها و گرفتاری‌ها.

● اما از چه چیزهایی باید انفاق کرد؟

▪ انفاق از بهترین‌ها

متاسفانه بسیاری از ما فکر می‌کنیم اگر کالایی بی‌فایده در خانه داریم می‌توان آن را بخشید ودل خوش بود که ما هم انفاق کرده‌ایم و حتما مورد لطف و مرحمت خدا قرار گرفته‌ایم. در حالی که در قرآن می‌خوانیم: «شما به خوبی و نیکی ابداً نمی‌رسید مگر آنکه از آنچه را که دوست دارید انفاق کنید و هر چیزی را به هر کیفیّتی انفاق کنید، خداوند تحقیقاً به آن مطّلع است» (آل عمران/ ۹۲).

اما گاهی بخشش و انفاق انجام می‌گیرد و چیزی هم که مورد انفاق واقع می‌شود حتی گرانبها هم هست اما همه اینها موجبات یک عمل نیکو را فراهم نمی‌آورد چرا که برای خدا نیست و رگه‌های پر رنگی از ریا در آن دیده می‌شود!

خداوند در این‌باره در قرآن می‌فرماید« صدقات خود را به سبب منت و آزار تباه نسازید.»

انفاق باید برای خدا باشد و از روی ریا و خودنمایی نباشد و مستلزم منّت بر گیرنده و آزار وی نگردد و از اموال پاک و محبوب بوده باشد.

البته زمانی می‌توان یک انفاق کامل را بدون کم و کاست انجام داد و دل به آن بست که مورد قبول قرار ‌گیرد و از صمیم دل و جان صورت گیرد و این امر ممکن نیست مگر اینکه از ثواب کار آگاه باشیم.

همچنین خداوند می‌فرماید: «کسانی که اموال خود را در راه خدا انفاق می‌کنند سپس به دنبال انفاقی که کرده‌اند منت نمی‌گذارند و آزاری نمی‌رسانند پاداش آنها، نزد پروردگارشان است. علاوه بر این نه ترسی بر آنها است و نه غمگین می‌شوند.» انفاق در راه خدا در صورتی در پیشگاه پروردگار مورد قبول واقع می‌شود که به دنبال آن منت و چیزی که موجب آزار و رنجش نیازمندان است، نباشد بنابراین کسانی که در راه خداوند بذل مال می‌کنند ولی به دنبال آن منت می‌گذارند یا کاری که موجب آزار و رنجش است، می‌کنند، در حقیقت با این عمل ناپسند اجر و پاداش خود را از بین می‌برند.

▪ آثار انفاق بر فرد

جدا از جنبه اجتماعی انفاق و آثار آن در نزدیکی افراد به همدیگر و کم‌رنگ کردن فاصله طبقاتی انفاق تاثیرات مستقیمی بر زندگی شخصی ما دارد که در آیات و احادیث به آنها اشاره شده است. از جمله:

ـ برکت دادن به اموال: قرآن کریم می‌فرماید: «مثل کسانی که اموال خود را در راه خدا انفاق می‌کنند همانند دانه‌ای است که هفت خوشه برویاند که در هر خوشه صد دانه باشد، خداوند برای هرکس که بخواهد [آن را] چند برابر می‌کند و خدا گشایش‌گر داناست».

ـ رفع بلا و مرگ بد:رفع بلا، دوری از مرگ سوء و...، از اثرات انفاق است که در روایات نیز به آن اشاره شده است. امام باقر(ع) می‌فرمایند: «صدقه ۷۰ بلا و نیز مرگ سوء را از انسان دور می‌کند چرا که صاحب صدقه هرگز با مرگ سوء از دنیا نمی‌رود.»

ـ طول عمر: پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند: «صدقه و صله‌رحم شهرها را آباد می‌کند و بر عمرها می‌افزاید.»

ـ شفای بیماری: از دیگر آثار مهم، صدقه و انفاق، شفای مریض است که نقش اساسی و مهمی دارد و اثر آن بارها به تجربه رسیده است. حدیثی که به این مساله تصریح می‌کند از پیامبر اکرم(ص)، امام صادق(ع)، امام کاظم (ع) و امیرمومنان(ع) نقل شده است. «بیماران خود را به وسیله صدقه درمان کنید.» و در حدیث دیگری می‌خوانیم که مستحب است مریض با دست خود صدقه بدهد.

ـ رفع فقر: از امام باقر(ع) نقل شده است: «نیکی و صدقه فقر را دور می‌کند.» آثار معنوی انفاق: از نظر قرآن کریم انفاق در راه خدا، تجارتی پرسود و معامله‌ای ارزشمند است که موجب جلب پاداش‌های عظیم و رسیدن به بهشت الهی شده، انسان را از هول و هراس قیامت ایمن کرده و موجب نجات از عذاب دردناک الهی می‌شود.

ـ آرامش روحی و روانی: از جمله آثار اعمال نیکو به‌ طور عام و انفاق به‌ طور خاص، رسیدن به آرامش روحی و روانی است که شامل فرد می‌شود، درباره نقش انفاق در ایجاد آرامش می‌توان به این آیه استشهاد کرد: «کسانی که اموال خود را در شب و روز و نهان و آشکار انفاق می‌کنند، پاداش آنان نزد پروردگارشان خواهد بود و نه بیمی بر آنان است و نه اندوهگین می‌شوند.»

ـ وسیله تقرب به خدا: قرآن کریم می‌فرماید: «گروهی از عرب‌های بادیه‌نشین، به خدا و رستاخیز ایمان دارند و انفاق خویش و دعاهای رسول خدا را مایه تقرب به خدا می‌دانند. آگاه باشید اینها، مایه تقرب آنهاست، به‌زودی خداوند آنها را در رحمت خود وارد خواهد کرد و به یقین خدا آمرزنده و مهربان است.»

● آثار انفاق بر جامعه

با انفاق و بخشش اختلافات طبقاتی که در اثر بی‌عدالتی‌های اجتماعی در میان طبقه غنی و ضعیف پیدا می‌شود از بین رفته و سطح زندگی کسانی که نمی‌توانند نیازمندی‌های زندگی‌شان را بدون کمک دیگران رفع کنند، بالا می‌آید تا و حداقل لوازم زندگی را داشته باشند و از همه مهم‌تر زنده کردن روح‌ایمان و برادری انسانی در میان مسلمانان است و در آیه ۲۶۲ سوره بقره می‌فرماید: «کسانی که اموال خود را در راه خدا انفاق می‌کنند، سپس به دنبال انفاقی که کرده‌اند، منت نمی‌گذارند و آزاری نمی‌رسانند، پاداش آنها نزد پروردگارشان (محفوظ) است و نه ترسی دارند و نه غمگین می‌شوند.»

منبع: آیات قرآن کریم، پژوهش کانون اقتصاد و قرآن کریم، کانون‌های تخصصی قرآن کریم، سازمان فعالیت‌های قرآنی دانشجویان کشور.

سحر حبیبی