شب برتر از هزار ماه

شب قدر در فرهنگ قرآن شب سرنوشت, شب برتر از هزارماه, شب نزول قرآن, شب نزول ملائکه و شب سلامت و رحمت و امان از کید و مکر شیاطین, نامیده شده است

شب قدر در فرهنگ قرآن شب سرنوشت، شب برتر از هزارماه، شب نزول قرآن، شب نزول ملائکه و شب سلامت و رحمت و امان از کید و مکر شیاطین، نامیده شده است. اما ویژگی مهمی که نام این شب استثنایی را به نام خود رقم زده است، تعیین سرنوشت و تقدیر سعادت و شقاوت و مقدرات یک ساله انسان هاست.ممکن است این سوال مطرح شود که مگرانسان ها مختار نیستند که به دست خود سرنوشت خویش را رقم زنند، اساسا چه نیازی به چنین شبی است و چرا باید سرنوشت یک ساله انسان در آن رقم بخورد؟ چرا خداوند در قرآن از چنین شبی یاد کرد و عظمت آن را به انسان ها متذکر شده است؟ خداوندی که همه هستی را آفریده و مقدرات آنان را معین کرده است؟

«الذی خلق فسوی والذی قدرفهدی» در پاسخ باید گفت شب قدر که شب مقدرات است، هیچ منافاتی با اختیار انسان ندارد چنان که علم خداوند به افعال و عملکرد انسان هیچ گاه نافی آزادی و اختیار نیست، زیرا تقدیر الهی که به وسیله فرشتگان انجام می شود، بر طبق شایستگی ها و لیاقت های افراد و میزان ایمان و تقوا و پاکی نیت و اعمال آن ها صورت می گیرد به این معنا که برای هر کسی آن چیز مقدر می شود که لایق آن است و زمینه های آن از ناحیه خود او فراهم شده است و اما این که چه نیازی به چنین شبی است و چرا باید در آن سرنوشت یک ساله آدمیان رقم بخورد، پاسخش این است که خداوند «رب العالمین» است.

پروردگار مدبر و مربی انسان هاست و لذا قرآن، کتاب هدایت را برای انسان نازل می کند آن هم در شب قدر و سرنوشت و چون انسان برخلاف سایر موجودات در سعادت و شقاوت خود نقش دارد و مسئولیت، این شب را فرصتی استثنایی برای او قرار داد تا ره صدساله را یک شبه بپیماید و با یک شب عبادت و شب زنده داری، فضیلت هزار ماه عبادت (۸۰ سال) را دریابد و فاصله خود با معبود و پروردگار مهربان و یکتا را هرچه بیش تر کم کند. در حقیقت شب قدر شب عروج و معراج انسان هایی است که از خواب غفلت بیدار می شوند و می خواهند گام در راه بندگی بگذارند و در وجود بی انتهای او فانی و به لقای او نائل شوند.

بنابراین «قدر» فرصت اتصال و انقطاع الی ا... است که از معدن رحمت و لطف خدا بر بندگان ارزانی شده است و شبی است که خدا می خواهد بر فرشتگان به خاطر این آفریده خود افتخار کند و به آنان بفهماند این موجودی که شما خون ریزش می شمردید، اینک تاج «قدر» بر سر نهاده و یک شبه راه هزار ماهه را می پیماید. لذا در این شب به فرشتگان دستور می دهد بر انسان ها نازل شوند و به اذن پروردگار مقدرات یک ساله بندگان را معین کنند. (تنزل الملائکة والروح فیها باذن ربهم من کل امر)

● شب قدر در قرآن

در قرآن کریم علاوه بر این که در سوره «قدر» ویژگی های شب قدر و عظمت آن مطرح شده است، در آیات دیگری نیز به این شب اشاره شده است؛ مانند چند آیه اول سوره دخان. لکن در قرآن شب قدر معین نشده و از زمان آن به صراحت سخن، به میان نیامده است. علامه طباطبایی در المیزان در این باره می گوید: در کلام خدا آیه ای که بیان کند، شب قدر چه شبی است، دیده نمی شود، اما با انضمام آیه: «اناانزلناه فی لیلة القدر» ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم، به آیه: «شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن» (بقره /۱۸۵) معلوم می شود که شب قدر یکی از شب های ماه رمضان است. در عین حال مشخص نشده است کدام یک از شب های رمضان و تنها در اخبار و روایات از سه شب نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم به عنوان شب های احتمالی قدر سخن به میان آمده است.قرآن به جای تعیین شب قدر، از ویژگی ها و عظمت این شب سخن گفته و اهمیت آن را بیان کرده است در سوره قدر این ویژگی ها برای شب قدر ذکر شده است

۱) شب نزول قرآن (اناانزلناه فی لیلة القدر)

۲) شب برتر از هزار ماه (لیلة القدر خیر من الف شهر)

۳) شب نزول ملائکه (تنزل الملائکة و الروح)

۴) شب تقدیر و تعیین مقدرات یک ساله انسان (تنزل الملائکة و الروح فیها باذن ربهم من کل امر) و (فیها یفرق کل امرحکیم امرامن عندنا اناکنامرسلین رحمة من ربک: در آن شب هر حادثه ای که باید واقع شود خصوصیاتش مشخص و معین می شود، این امری است تخلف ناپذیر، امری است از ناحیه ما که این ما هستیم فرستنده رحمتی از ناحیه پروردگارت) (دخان/۶-۴) ۵ - شب آکنده از خیر و رحمت و سلامتی (سلام هی حتی مطلع الفجر) تفسیر المیزان در تفسیر «سلام هی» با اشاره به معنای «سلام» که به معنای عاری بودن از آفات ظاهری و باطنی است، می نویسد: این کلمه اشاره است به این که عنایت الهی تعلق گرفته است به این که رحمتش شامل همه بندگانی شود که به سوی او روی می آورند و نیز به این که در شب قدر باب عذاب و غضب الهی بسته باشد.

به این معنا که عذابی جدید نفرستد و لازمه این معنا آن است که طبعا در آن شب کید شیطان ها هم موثر واقع نشود.بنابراین شب قدر شبی است سراسر خیر و رحمت و همین صفات ویژه است که خداوند متعال از این شب در سوره دخان به «شب مبارک» یاد کرده است آن جا که می فرماید: «اناانزلناه فی لیلة مبارکة» ما قرآن را در شب پرخیر و برکتی نازل کردیم (دخان /۳)در المیزان به نقل از کتاب کافی نقل کرده است که « از امام باقر(ع) سوال شد از معنای آیه «اناانزلناه فی لیلة مبارکة» حضرت فرمود: بله شب قدر که همه ساله در ماه رمضان در دهه آخرش تجدید می شود، شبی است که قرآن جز در آن شب نازل نشد و آن شبی است که خدای تعالی درباره اش فرموده است: «فیها یفرق کل امر حکیم» آن گاه فرمود: در آن شب هر حادثه ای که باید در طول آن سال واقع شود، تقدیر می شود، چه خیر و چه شر، چه طاعت و چه معصیت و چه فرزندی که قرار است متولد شود و یا اجلی که بناست فرا رسد و یا رزقی که قرار است برسد.

پس آن چه در این شب مقدر شود و قضائش رانده شود، قضایی است حتمی ولی در عین حال مشیت خدای تعالی در آن ها محفوظ است. راوی می گوید: سوال کردم منظور خدای تعالی از این که فرمود: شب قدر بهتر از هزارماه است، چیست؟ فرمود: عمل صالح از نماز و زکات و انواع خیرات در آن شب بهتر است از همان اعمال در طی هزار ماهی که در آن شب قدر نباشد و اگر خدای تعالی پاداش اعمال خیر مومنان را مضاعف نمی کرد، مومنان به جایی نمی رسیدند، ولی خدا پاداش حسنات آنان را مضاعف می کند.

اینک ماییم و این سفره رحمت الهی که پس از نزدیک به ۲۰ روز روزه داری و صیقل روح و جان در شب قدر گسترده می شود و ما را به سوی خود می خواند و می گوید: «یا عبادی الذین اسرفوا علی انفسهم لاتقنطوا من رحمة الله ان الله یغفرالذنوب جمیعا: ای بندگان من که به زیان خود در گناه زیاده روی کرده اید، از رحمت خدا ناامید نشوید که خدا همه گناهان را می آمرزد.»(زمر/۵۳)

محمد علی ندائی