قضاوت جهان در مورد جنگ عراق

دادگاه جهانی رسیدگی به جنگ عراق WTI آخرین جلسه خود را ۲۴ تا ۲۷ ژوئن, در استانبول برگزار كرد این جلسه آخرین و مهمترین جلسه از ۱۶ جلسه رسیدگی به شكایات مربوط به جنگ عراق بود كه ظرف دوسال گذشته در شهرهای مختلف جهان ازجمله بارسلونا, توكیو, بروكسل, سئول, نیویورك, لندن, میامی و دیگر شهرها برگزار شد

●استانبول

دادگاه جهانی رسیدگی به جنگ عراق (WTI) ‌آخرین جلسه خود را ۲۴ تا ۲۷ ژوئن، در استانبول برگزار كرد. این جلسه آخرین و مهمترین جلسه از ۱۶ جلسه رسیدگی به شكایات مربوط به جنگ عراق بود كه ظرف دوسال گذشته در شهرهای مختلف جهان ازجمله بارسلونا، توكیو، بروكسل، سئول، نیویورك، لندن، میامی و دیگر شهرها برگزار شد. در این جلسه، دادگاه استانبول از احكام و شهادتنامه‌های ارائه شده در جلسات پیشین به‌عنوان مدرك استفاده كرد؛ نتایج كلی جلسات گذشته كه رضایت گروه‌های صلح‌طلب را به خود جلب كرده بود، در این جلسه نهایی بیش از پیش از حمایت بین‌المللی برخوردار شد. روند برگزاری این جلسات، كه طبق گفته مسئولان اجرایی آن "یك جنبش قضایی جهانی" بود، در تاریخ بی‌نظیر بوده است: تا به حال هیچ جنگی با چنین مخالفت جهانی‌ای روبه‌رو نشده بود؛ ابتدا مخالفت‌هایی به‌منظور جلوگیری از وقوع جنگ (تظاهرات گسترده ۱۵ فوریه ۲۰۰۳ در هشتاد كشور جهان) انجام شد و سپس محكوم‌كردن جنگ و نتایج آن، دادگاه جهانی WTIمخالفت مراجع جهانی را با جنگ عراق اعلام می‌كند، مخالفتی كه بهتر است باعنوان "وجدان آگاهی جهانی" معرفی شود.

فعالیت‌های دادگاهWTI با بازتاب شدید رسانه‌های اطلاع‌رسانی تركیه، اروپا، جهان عرب و سایت‌های اینترنتی روبه‌رو شد، اما رسانه‌های اطلاع‌رسانی مطرح امریكا از پخش چنین خبری خودداری كردند. در استانبول این جریان به‌‌مدت چندین روز مهمترین عناوین خبری را به خود اختصاص داد. از مهمترین دلایل این امر نیز مخالفت اكثریت مردم تركیه با جنگ عراق بود. از دیگر دلایل اهمیت این خبر در رسانه‌های تركیه، چگونگی رابطه این كشور با برنامه جنگ عراق بود، به‌عنوان مثال نزدیكی جغرافیایی تركیه و عراق، پیامد دشمنی با عراق و از همه مهم‌تر موضع دولت در برابر این جنگ ـ خودداری پارلمان تركیه در سال ۲۰۰۳ از تسلیم‌شدن در برابر فرامین امریكا مبنی بر اجازه‌دادن به نیروهای امریكایی برای استفاده از خاك تركیه به‌منظور حمله به عراق ـ و این در حالی است كه نخست‌وزیر تركیه به امریكا اجازه داده است در طول جنگ و پس از پایان یافتن جنگ همچنان از پایگاه هوایی اینجرلیك(Incirlik) برای انجام عملیات استراتژیكی استفاده كند. می‌توان گفت دادگاه WTI تا حدی از دادگاه برتراند راسل(Bertrand Russel) كه در سال ۱۹۶۷ به‌منظور اعتراض به جنگ ویتنام، در كپنهاگ و استكهلم برگزار شد، الهام گرفته است. در این دادگاه شواهد مستندی دال بر جنایات جنگی امریكا در ویتنام ارائه شد. در دادگاه راسل روشنفكران برجسته اروپایی با گرایش‌های چپ‌گرایانه نظیر ژان پل سارتر(Jean-Paul Sartre) و سیمون دوبووار(Simone de Beauvoir) حضور داشتند. تمامی قوانین بین‌المللی و اصول اخلاقی كه مبین محكومیت جنگ باشد، در این دادگاه رعایت شده بود. اما هیچ‌گاه به‌عنوان نشستی بین‌المللی به‌رسمیت شناخته نشد و هیچ‌كدام از اعضای هیئت‌منصفه دادگاه نیز از كارشناسان حقوق بین‌الملل نبودند. البته، رسمیت و صلاحیت چنین دادگاه‌هایی همیشه از دو جهت مورد انتقاد قرار می‌گیرد. از جهتی گفته می‌شود این دادگا‌ه‌ها غیررسمی و غیرقانونی هستند زیرا حق و حقوق قانونی و سیاسی طرف مقابل را نادیده می‌گیرند و اجازه ارائه مدارك و دفاعیه را به طرف مقابل نمی‌دهند. از جهت دیگر، ادعا می‌شود از آنجایی كه نه طرف مقابل در دادگاه حضور دارد و نه عوامل اجرایی قانونی، تشكیل این دادگاه‌ها كاملاً بی‌اساس و بدون نتیجه است.

از نظر من، این‌گونه انتقادها تنها نشان‌دهنده كج‌فهمی‌هایی از معنای واقعی مسئولیت‌پذیری است. محض اطلاع، WTI سازمان وابسته به یك دولت خاص نیست و بنابراین نمی‌توان انتظار داشت قضاوت‌های آن نیز براساس قوانین نهادهای دولتی نظیر پلیس و سازمان زندان‌ها صورت پذیرد. بلكه WTI سازمانی است كه براساس وجدان‌های آگاه جوامع مدنی تأسیس شده است و قوانین اجرایی خاص خود نظیر تحریم‌های اقتصادی، مبارزه با بی‌قانونی‌های اجتماعی و مبارزات سیاسی را داراست و از نظر مشروعیت و قانونمندی نیز حقیقت را درون ادعاهایی كه علیه جنگ عراق عنوان می‌شود، جست‌وجو می‌كند، نه در میان بحث و جدل‌های سیاسی، حقوقی و اخلاقی. فرضیه‌ای كه WTI برپایه آن قرار دارد این است كه ادعاهای مربوط به قانون‌شكنی و جرم و جنایت در عراق، كاملاً صحت دارد و این سازمان تعهد دارد این حقایق را تا آنجا كه ممكن است با قاطعیت و صراحت تمام به جهانیان اعلام كند.

تشكیل چنین دادگاهی ازجانب شهروندان عادی از عدم آگاهی آنها به قوانین اخلاقی و حقوقی سرچشمه نمی‌گیرد، بلكه توجیه اصلی آنها علم به این موضوع است كه نهادهای دولتی نظیر سازمان ملل در حمایت از افراد بی‌دفاع در برابر جنایات بزرگ جنگی نظیر تجاوز، تخطی از قوانین جنگ و جرم و جنایات علیه بشریت (همانند جنایاتی كه در دادگاه نورمبرگ(Noremberg) به آنها اشاره شد) كوتاهی می‌كنند. تنها به‌دلیل سكوت سازمان‌های بین‌المللی در برابر جرم و جنایات و سوءاستفاده‌های كنونی در عراق است كه افراد و سازمان‌های مختلف با همكاری یكدیگر، تصمیم به تشكیل چنین دادگاه مدنی مشتركی را گرفته‌اند. یادآور می‌شویم كه تلاش‌های بی‌وقفه دادگاه نورمبرگ تنها با هدف پاسخ به این سوال كه آیا رژیم نازیست آلمان واقعاً مرتكب جنایات جنگی شده بود یا خیر، تشكیل نشد، بلكه هدف اصلی اثبات جنایتكاری این رژیم بود.

تصمیمات دادگاه WTI توسط هیئت منصفه ۱۵ نفره‌ای اتخاذ می‌شود كه احكام خود را با توجه به وجدان آگاه خود صادر می‌كنند. ریاست این هیئت برعهده خانم آرونداتی روی (Arundhati Roy)، رمان‌نویس هندی و دو امریكایی با نام‌های دیوید كریگر (Daivid Krieger) رئیس سازمان استفاده صلح‌آمیز از سلاح‌های هسته‌ای و ایوانسلر(Eve Ensler) ازvagina Monologues fame قرار دارد. هیئت دفاعیه نیز شامل تارگوت تارهانلی (Turgut Tarhanli) مدیر مدرسه بیلگی لو (Bilgi Law) استانبول و اینجانب (ریچاد فالك) می‌باشد كه تا به حال پنجاه و چهار اظهارنامه تهیه كرده است. دفاعیه‌ها از منابع مختلفی گردآوری می‌شود و اظهارنامه‌ها نیز پس از انجام تحلیل‌های دقیق از قوانین بین‌المللی توسط كارشناسان مطرح جهانی نظیر كریستین چینكین (Christine Chinkin) از مدرسه اقتصاد لندن؛ دنیس هالیدی (Denis Halliday) و هانس وان اسپنك (Hans Von Sponek) از مشاورین سابق دبیركل سازمان ملل كه هر دوی ‌آنها در دهه ۱۹۹۰ در اعتراض به نقش سازمان ملل در مسائل عراق استعفا دادند؛ تعدادی از شاهدین عینی قابل اعتماد كه مشاغل غیردولتی مهمی در دوران قبل از حمله به عراق داشتند و اظهاراتی در مورد خرابی‌ها و وحشی‌گری‌های اشغال این كشور ارائه دادند، تیم گودریچ (Tim Goodrich) از سربازان قدیمی امریكا و از موسسان انجمن سربازان مخالف با جنگ عراق كه در اظهارنامه خود دلایل مخالفت با جنگ عراق را نیز عنوان كرده، ارائه می‌شود. همچنین سمیرامین (Samira min)، جان گالتانگ(Johan Galtung) و والدن بلو(Walden Bello) از روشنفكران برجسته جهان ارزیابی‌هایی كلی درباره رابطه جنگ عراق با سیاست‌های سلطه‌جویانه امریكا انجام داده‌اند و به تشریح كامل این موضوع پرداخته‌اند. در اظهارنامه‌های آنها توضیح مفصلی از چگونگی اختلال نظم جهانی درنتیجه اصول تجاوزگونه جهانی‌سازی اقتصادی درج شده است و به این نكته اشاره شده كه واكنش امریكا به حادثه ۱۱ سپتامبر تنها در راستای یك سری اهداف استراتژیك منطقه‌ای و جهانی بود و مبارزه با تروریسم نقش چندانی در سیاست‌های امریكا پس از این واقعه نداشت. هیئت‌منصفه پس از شور و تبادل نظر، پیشنهاداتی ارائه داد و حكم خود را صادر كرد. رأی هیئت‌منصفه مبنی بر محكوم شناختن عوامل جنگ عراق و تخطی آنان از قوانین منشور سازمان ملل و دیگر قوانین بین‌المللی بود و تمامی كسانی كه مسئول برنامه‌ریزی و شروع این جنگ بودند، جنایتكار شناخته شدند. اسامی جورج بوش، تونی بلر، دونالد رامسفلد، دیك چنی، كالین پاول و پل وولفوویتز در لیست هیئت‌منصفه قید شده بود. علیرغم آنچه تصور می‌شود، سازمان ملل نیز به علت كوتاهی در انجام وظایفش مبنی بر حمایت از كشورهای عضو تحت تجاوز، مقصر شناخته شد. براساس دیگر تصمیمات دادگاه، رسانه‌های امریكا به علت نحوه اطلاع‌رسانی درخصوص این جنگ تجاوزكارانه مسئول شناخته شدند و شركت‌های تولیدی امریكایی كه در عراق فعالیت می‌كنند ـ نظیر شركت‌های هالی‌برتون (Halliburton)، كوكاكولا، بكتل (Bechtel) و بوئینگ ـ تحت تحریم قرار گرفتند و پیشنهاد داده شد گروه‌های حافظ صلح در سراسر جهان برای خروج تمامی نیروهای خارجی از عراق تلاش كنند. رأی دادگاه براساس ارزیابی‌های اخلاقی و سیاسی از جنگ عراق صادر گردید و به منظور قانونی‌ بودن حكم نهایی، اعضای دادگاه كاملاً خود را مقید به مفاد قانون بین‌الملل دانسته و نگرش هیئت‌منصفه نسبت به چگونگی قانون بین‌الملل، كاملاً مبتنی بر نظریات كارشناسان حقوق بین‌الملل كه خارج از امریكا و انگلیس فعالیت داشتند، قرار گرفت.

در جلسه پایانی آرونداتی روی طی یك سخنرانی عمومی به حس انسان‌دوستی و رهبری آگاهانه دادگاه اشاره كرد. سخنان وی، بیانگر احساس بسیاری از ما بود: دادگاه جهانی رسیدگی به جنگ عراق پیام وجدان‌های آگاه میلیون‌ها انسان از سراسر جهان را كه نمی‌توانند ساكت بنشینند و شاهد قتل‌عام، تجاوز و تحقیر مردم عراق باشند، به گوش جهانیان رسانید.

نویسنده: ریچارد فالك (Richard Falk)

تاریخ: ۱ آگوست ۲۰۰۵ (۱۰ مرداد ۸۴)