سلامت نوجوانان و جوانان از نگاه جامعه شناسی

جامعه ایرانی دارای ساختار نسبتا جوانی است و نسل جوان ایرانی در عصر ارتباطات بین المللی در معرض تاثیرپذیری از سنت های مثبت یا منفی قراردارد, نوجوانی یکی از دوره های مهم تکاملی و بلوغ در انسان از نظر تغییرات مهم جسمی و روحی به شمار می رود و درواقع پایه گذاری به منظور انتقال از دوران کودکی به بزرگسالی است

جامعه ایرانی دارای ساختار نسبتا جوانی است و نسل جوان ایرانی در عصر ارتباطات بین المللی در معرض تاثیرپذیری از سنت های مثبت یا منفی قراردارد، نوجوانی یکی از دوره های مهم تکاملی و بلوغ در انسان از نظر تغییرات مهم جسمی و روحی به شمار می رود و درواقع پایه گذاری به منظور انتقال از دوران کودکی به بزرگسالی است. با توجه به ویژگی های نوجوانی و جوانی که شامل نوگرایی، ریسک پذیری و روحیه خوش بینی ومثبت اندیشی است، آمادگی بیشتری درجهت پذیرش این سنت های نو در آنها پدید می آید که بر رفتارهای بهداشتی و سالم و غیر بهداشتی و ناسالم این قشر از جامعه تاثیر می گذارد. برخی از عوامل نظیر تغذیه مناسب و فعالیت های ورزشی، تاثیرات مثبت به جای گذاشته و روند رشد آنان را در نهایت تسریع و تسهیل می کنند درحالی که برخی دیگر از این عوامل بازدارنده یا محدوده کننده جریان رشد شناخته می شود رفتارهای سوء بهداشتی نظیر مصرف مواد مخدر یا سوء تغذیه ای از این دسته عوامل شمرده می شوند.

بدیهی است برخورداری از یک مرحله انتقالی سالم با عواملی از قبیل دامنه اطلاعات، دسترسی به آموزش و خدمات درمانی، مشارکت های اجتماعی و رفتارهای کسب شده در دوران نوجوانی ارتباط دارد. لذا سرمایه گذاری روی این گروه بسیار حائز اهمیت بوده. زیرا یکی از موثرترین راهبردهای دستیابی به اهداف توسعه پایدار در بهبود وضعیت اقتصادی خانواده و جامعه است. بحران اقتصادی بر سلامت مردم و دسترسی و برخورداری آنها از امکانات خدماتی بسیار تاثیرگذار است. از اینرو لزوم تغییر در سیستم های سلامت مهم است، چرا که شیوه های سالم تر زندگی باید ترویج داده شوند.

دراین بین نکته قابل تامل بعد از در پیش گرفتن سیاست های مناسب یادگیری نقش بسیار مهمی در تکامل افراد دارد که خود به عنوان فرایند اکتساب دانش، مهارت ها، عادات از طریق تجارب، آزمایش، مشاهده و آموزش تعریف می گردد. وضعیت تکامل هر کودک و نوجوان می تواند بر یادگیری جاری و آتی او تاثیربگذار و آنرا تسهیل نماید و یا از آن ممانعت به عمل آورد.

یادگیری یک بخش کلیدی فرایند تکامل و یکی از پیامدهای آن است که بشدت تحت تاثیر کیفیت مراقبت هایی که کودک دریافت می کند و آموزش می بیند از طرف والدین بخصوص مادر و جامعه می باشد. برای کسب سلامت فردی و اجتماعی عوامل مختلفی دخالت دارند: بعضی از این عوامل حاکمیتی و بعضی فردی هستند. عوامل حاکمیتی وظیفه اصلی ایجاد فضا و امکانات سلامت و زیست سالم را برای مردم به عهده دارند. به عنوان مثال تامین آب سالم و هوای سالم، غذای سالم، محیط روانی مناسب و عوامل اجتماعی موثر به سلامت جامعه که نقش نخستین را برعهده دارند مثل فقر و بیکاری، اما برخی عوامل که فردی هستند؛یعنی افراد و گروه های اجتماعی باید راسا در قبال سلامت خود اقدام نمایند. درهر مورد ذکر شده قطعا پیش نیازهایی برای تامین سلامت فرد و جامعه ضروری است که آموزش (درراستای تغییر رفتار) نخستین قدم می باشد. که از آن میان رسانه ها جایگاه مهمی در انتقال دانش و تاثیرگذاری بر افکار مردم را به عهده دارند.

فلسفه وجودی رسانه های گروهی نیز در قالب زیست جمعی و زندگی اجتماعی قابل تعریف است، بنابراین می توان گفت سلامت اجتماعی، رسانه و زندگی شهری ازاساس دارای پیوندی درونی هستند و به این ترتیب در مهندسی سلامت اجتماعی و زندگی شهری رسانه ها حائز اهمیت می باشند. بدیهی است مهمترین نهاد الگوساز در هر جامعه رسانه های عمومی هستند با بررسی روش های موثر آگاه سازی و آموزش درحوزه سلامت دو شیوه آموزش سنتی و نوین مشاهده می گردد، مدل سنتی آموزش سلامت بر جنبه های فردی تأکید دارند در حالی که شیوه های جدید بر توانمندسازی و عمل اجتماعی تأکید می کند. لذا یکی از شروط دارا بودن کشوری با جامعه دارای دانش سلامت بالا، وجود نگرش راهبردی و برنامه ریزی شده و مستمر از رسانه سلامت محور در کنار مدیریت سلامت می باشد؛ چرا که رسانه از انواع مختلفی مانند تلویزیون، رادیو، روزنامه، و اینترنت و غیره تشکیل گردیده است و جزء مهمترین منابع اطلاعات در جامعه بشمار می رود، و در راستای تعمیق آگاهی مخاطب و ایجاد انگیزه به همراه مشارکت واقعی می باشد.

شایان ذکر است همچنانکه علم، مرتبط با سلامت گسترده، پیچیده و جامع است باید عملکرد رسانه ها هم جامع باشد. تک قطبی عمل کردن و تنها یک زاویه را از چهره سلامت دیدن، نقصانی است که قطعا از قدرت عملکرد و تأثیرگذاری رسانه ها خواهد کاست. از بحث آموزش و تأثیرگذاری رسانه ها به این مهم که بگذریم سالهای اولیه زندگی مهمترین دوره مرحله برای پرورش استعداد شرافت و یا بزهکاری است. تمام صفات و عاداتی که در این مرحله اخذ می شود همان هایی هستند که در بزرگسالی کودک کسب شده است. به ویژه در آنچه که به عواطف او مربوط است. کودک خود از همان روزهای اول زندگی از نگاه کردن، شنیدن و لمس کردن بسیاری از مسائل مورد نیاز را می آموزد و یا از افراد تقلید می کند. ولی این امور برای سازندگی و جهت دهی او کافی نیستند. کودک باید تحت هدایت و ارشاد، آموزش و جهت دهی والدین باشد؛ زیرا که تربیت امری هدفدار و اندیشیده است. توجه به تربیت کودک باید در خردسالی باشد؛ زیرا در این دوره کودک بیش از دیگر دوره ها به محرک های طبیعی و فرصت لازم برای یادگیری، کاوش و بازی نیاز دارد تا بتواند در دوره های نوجوانی و جوانی آن را به کار ببندد لقمان حکیم در این رابطه می گوید: اگر در خردسالی ادب بیاموزی در بزرگسالی از آن بهره مند خواهی شد. نکته قابل تأمل این است که آموزشی که قبلا به آن اشاره کردیم می باید به حدی باشد که برای کودک خستگی و سرخوردگی پدید نیاورد و بر رنج فکری او نیفزاید ولی بصورت مستمر و در قالب داستان ها، بازی ها و معاشرت ها باشد و این شیوه ای است بسیار تأثیرگذار بدون اینکه سبب رنج و خستگی گردد. در کل فراموش نکنیم که تمام شرافت ها و رذالت ها از خانواده منشأ می گیرد و با محیط پیوند می خورد.

در دنیای مدرن روش های سنتی پاسخگوی نیازهای نوجوانان و جوانان نبوده و می بایست با خلاقیت و نوآوری، توسعه شیوه های هم زیستی و مشارکتی، مداخله مؤثر و راهکارهای سازنده ای برای مرتفع کردن چالش های این گروه در نظر گرفته شود که آموزش رسانه ای بدلیل فراگیری عمومی و قدرت تکرار، توان الگوسازی و امکانات پیگیری همیشه مورد توجه متخصصین امر سلامت بوده است. بدیهی است که سازنده انسان تجارب دوران کودکی و نوجوانی اوست. غالب تصادفات و صدماتی که برای افراد پدید می آید و امنیت و کفایت شخصی افراد را به مخاطره می اندازد مربوط به تجارب دوران کودکی و نوجوانی و مشکلات زندگی و مسائل آن در مراحل مختلف حیات او در جامعه و انعکاسی از تضادها و تجربه های تلخ و کشمکش ها در سنین اولیه است و فروغ یا تاریکی حیات اغلب به این مرحله مربوط می شود.

مهدی افشار