مقدمه تاریخی معرق

معرق در معنای كلام (( اصولاً هر چیز رگه دار را گویند )) ولی مفهوم آن در این نوع بخصوص هنر ، ایجاد نقشها و طرحهای زیبایی است كـه از دوربری و تلفیق چوبهای رنگی روی زمینه ای از چوب یا پلی …

معرق در معنای كلام (( اصولاً هر چیز رگه دار را گویند )) ولی مفهوم آن در این نوع بخصوص هنر ، ایجاد نقشها و طرحهای زیبایی است كـه از دوربری و تلفیق چوبهای رنگی روی زمینه ای از چوب یا پلی استر سیاه شكل می گیرد . پیدایش تاریخی این هنر به درستی مشخص نیست ولی از تطبیق آن با هنر كاشی كاری بدون شك رابطهٔ این دو هنر را در می یابیم .

برای آشنایی با ریشهٔ این هنر صحبت از تاریخ تكوین كاشی معرق به میان می آید و به عنوان مقدمه از گنبد سرخ مراغه كه در زمان ایلخانیان ساخته شده می توان یاد كرد .

این گنبد نوع بسیار سادهٔ كاشی كاری بدین سبك است . كاشی كاری معرق در دوران مغولان نیز به همین منوال بود و تداوم آن در عصر صفوی به اوج شكوفایی خود رسید آثاری ارزنده در هنر كاشی كاری پدید آمد . این شكوفایی در زمان افاغه و زندیه رو به افول نهاد .

در دوران قاجاریه نیز كاشی كاری معرق تقلیدی ناقص از آثار گذشتگان بود . تا این دوران نقشهایی كه در كاشی كاری معرق به كار برده می شد نقشهای اسلیمی بود . اما با سفر عده ای از هنرمندان به اروپا و گرایش به هنر و فرهنگ اروپایی ، تغییرات و دگرگونی های بسیاری در نقشهای كاشی كاری به عمل آمد و از آن پس طرح انسان و دیگر اشكال مانند اسلحه جنگی در هنر كاشی كاری دوران قاجاریه نمایان شد . از آن دوران تا به امروز این هنر ، چونان گذشته ، رونق نداشته است و تنها عدهٔ قلیلی از هنرمندان در زنده نگهداشتن این هنر كوشا بوده اند .

وجه تشابه كاشی كاری معرق با معرق كاری روی چوب در شیوهٔ عمل است كه در هر دو مورد نقشها از تركیب قطعات رنگی جنس مورد نظر شكل می گیرد . یكی از نمونه های قدیمی موجود آمیزه این دو هنر ، در قدیمی و بزرگی است كه متعلق به عصر قاجاریه است . و در ضلع شمال غربی محوطهٔ وزارت آموزش و پرورش فعلی قرار دارد . ارتفاع این در حدود چهار و نیم متر و عرض آن سه متر است و سردری نیم دایره در بالای آن قرار گرفته است .

هر طرف این در به سه قسمت مربع شكل تقسیم شده است :

مربع بالایی آن شیشه و دو مربع پایینی چوب برجسته و مسطحی است كه نقشهای اسلیمی معرق كاری شده در این قسمت جای گرفته است .

این هنر در آغاز برای تزیین سطح میز ، بوفه ، در ، تكیه گاه صندلی به كار برده می شد ، و تنها نقشهای اسلیمی یا گره با پنج رنگ محدود چوبهای آبنوس ، فوفل ، گلابی ، سنجد و توت مورد استفاده قرار می گرفت و گاه برای تنوع ، از برشهای خاتم برای اشباع نقشها استفاده می كردند . رنگ خاتمها به همان پنج رنگ فوق الذكر محدود بود و به خاتم چوبی شهرت داشت .

در آن ایام شیوهٔ معرق كاری در مقایسه با روش امروزی بسیار متفاوت بود و بیشتر به روش معرق هندی اجرا می شد . بدین طریق كه هنرمندان ابتدا به وسیلهٔ كارد مخصوص منبت ، محل قرار گرفتن نقشها را روی شیء مورد نظر مطابق طرح ، می كندند و سپس نقشها را از چوبهای رنگی به وسیلهٔ مته ای كه اختصاص به تعمیر چینی داشت و سوهانهای مخصوص قدیمی و اره ای به نام چكی ، دوربری می كردند و در محل مقرر قرار می دادند .