این سرخ کوچک بیمار است

یا مقلب القلوب سفره هفت سین امسال را به نیت تحول پهن می کنیم و ماهی قرمز در آن نمی گذاریم بگذار سیب سرخ و دانه انار سرخی ماهی باشد که من به سفره نیاوردم اش تا زنده بماند هفت سین ۸۶ من مقبره ماهیان سرخ نخواهد بود

سال می رود که نو شود. زمین نفس می کشد. به زودی میلیون ها ایرانی پای سفره های هفت سین می نشینند و دست ها را رو به آسمان می گیرند که یا مقلب القلوب ... میلیون ها ایرانی می خواهند متفاوت شوند و تحویل سال آغاز تحول شود برایشان.

میلیون ها ایرانی شاد خواهند بود دور سفره یی که یک ماهی قرمز آخرین روزهای زندگی اش را طی می کند. صورت یکدیگر را خواهند بوسید در کنار تنگ ماهی سرخی که نیمه جان است. ماهی نیمه جان را می خواهند به آب خنکی جان دوباره ببخشند، دست می گیرند ماهی را... سال نو می تواند سال سل پوستی و بیماری سالمونلا باشد. همانطور که تحول می تواند تغییر سنت هایی نه چندان کهن و نه اساساً ایرانی باشد که تصور می کنیم میراث دار آنها هستیم.

● این سرخ کوچک سنتی نیست

به رغم تصور عموم ایرانیان ماهی قرمز سنت هفت سین ایرانی نیست. انجمن موبدان ایران پیش از این اعلام کرد که ماهی قرمز در آیین نوروز وجود ندارد. این انجمن در پاسخ به نامه یی که از «دکتر مهرناز عطری» دریافت کرده بود، در مورد ماهی قرمز نوشت؛ «بهره گیری نادرست از جانداران جزء کارهای ناشایست در باور زرتشتیان بوده و هست و گذاشتن حیوانات زنده از جمله ماهی سر سفره هفت سین نوروزی یک سنت دیرینه و باستانی ایرانی و زرتشتی نبوده و مورد تایید انجمن موبدان تهران نیست.»

بد نیست در همین روزهای آخر سال سری به موزه سعد آباد بزنید. تابلوی نقاشی به قلم «شیخ حسین» در این موزه نگهداری می شود که تصویری است از یک هفت سین ایرانی. این نقاش آنچنان دقیق و با ظرافت جزئیات این سفره را به تصویر کشیده است که محال است تصور کنیم تنگ بلور و ماهی کوچک قرمز را از قلم انداخته.

این شاهد دیگری است بر این ادعا که ماهی قرمز هیچ ارتباطی به هفت سین ایرانی ندارد. شاهد دیگری بر این ادعا روستاهای ایران است. ماهی قرمز بعد از ورود ۸۰ساله اش به ایران هنوز نتوانسته دیوار سنت ها را در روستاها بشکافد. روستاها بکرترین و امن ترین خانه برای سنت هایی هستند که وقتی هیچ نشانی از آنها در شهرها یافت نشد، مردم شناسان کوبه این خانه را می کوبند. ماهی قرمز هنوز پشت این دیوار ایستاده. لابد این هم سرنوشت ماهی سرخ چینی که در آیین کهن چین سمبل مرگ است، باشد که نمود آن را در سفره ایرانی تجربه کند.

● ماهی قرمز نخرید

طی چند سال گذشته سازمان دامپزشکی با دریافت نامه های مکرری که در آنها نسبت به به خطر افتادن سلامت مردم توسط ماهی قرمز، لاک پشت و مار آبی هشدار داده شده بود با چالش جدیدی مواجه شد. این سازمان تا اسفند سال ۸۴ طی چند اطلاعیه نسبت به انواع بیماری های قابل انتقال از ماهی قرمز به مردم هشدار داد.

مسوولان سازمان دامپزشکی وجود بیماری سالمونلا و سل پوستی را که قابل انتقال از آبزیان به انسان است، تایید کردند. اما اسناد و مدارک این سازمان نشان می دهد که همچنان در کنترل این بیماری و شبکه توزیع آبزیان کوتاهی کرده اند. آنها در آخرین اقدام خود فروش ماهیان قرمز را تنها در میادین میوه و تره بار مجاز دانسته و اعلام کردند با دیگر فروشندگان و دست فروشان آبزیان برخورد خواهند کرد. یکی دیگر از اقدامات سازمان دامپزشکی «اقدام برای برنامه ریزی بهداشتی در راستای استفاده بهینه از ماهیان زینتی» نام داشت.

کارشناسان این سازمان به گفته مسوولان آن در زمینه آبزیان و بیماری های قابل انتقال از این موجودات تنها شامل ۹ نفر در کل کشور هستند. با این همه مجموعه ساماندهی شبکه توزیع بنا بر اسناد این سازمان با توجه به بخشنامه شماره ۵۴۸۱۷/۴۸ مورخه ۱۱/۱۱/۸۴ با تاکید بر همکاری شهرداری ها و سایر ارگان ها از جمله کارگروه های بهداشت، درمان و تامین اجتماعی مناطق تدوین شد. از جمله مراحل اجرایی این طرح کنترل بهداشتی حمل و نقل و صدور گواهی های مربوط، کنترل بهداشتی مراکز عرضه و فروش و کنترل منابع اصلی تولید بود. مراجعه به دامپزشک در صورت بروز هر نوع علامت و ناراحتی در ماهیان مراجعه به پزشک در صورت بروز علائم ناراحتی های پوستی و... نیز از جمله توصیه های این سازمان به مردم بود.

● شناخت بیماری

برخی آبزیان از جمله ماهی قرمز، لاک پشت و مار آبی ناقل بیماری های خطرناکی هستند که بین انسان و آبزیان مشترک است. ویروس این بیماری می تواند در بدن آبزیان سالم نیز وجود داشته باشد و به آبزیان دیگر منتقل شود.

این ویروس در صورت وارد شدن شوک (صدا، ضربه و...) در بدن آبزیان فعال می شود. شواهد این بیماری از طریق ارگانولوتیپیکی (دید چشمی) قابل رویت نیست. یکی از این ویروس ها، ویروس سالمونلا است. این ویروس ۲۵۰۰ زیرگونه دارد که در آزمایشگاه مجهز قابل تشخیص است. این ویروس باعث عفونت های حاد دستگاه گوارشی با علائم اسهال، اسهال خونی، استفراغ، تب شدید، بدن درد، اختلال دستگاه تنفسی و تضعیف سیستم دفاع بدن در افراد سالم و بالغ می شود و در کهنسالان، خردسالان و بیماران تحت درمان با انواع آنتی بیوتیک و مبتلایان به بیماری های عفونی دیگر کشنده است.

مهرناز عطری با درجه دکترای محیط زیست فرهنگی در یک اطلاعیه پزشکی با ارائه مدارک و شواهد این بیماری با اشاره به آمار ایالات متحده می آورد؛ «در امریکا ۲۰ میلیون خانواده دارای آکواریوم هستند که سالانه ۴۲۰۲۸ مورد باکتری سالمونلا به مرکز کنترل بیماری ها گزارش شده است و اعلام شده در مقابل هر مورد گزارش ۵۰ تا ۱۰۰ مورد گزارش نشده است. هرساله چهار میلیون امریکایی به این بیماری مبتلا می شوند.»

این در حالی است که در ایران علاوه بر آکواریوم های دائمی و فروش مداوم ماهیان زینتی در یک ماه پایانی سال نیز بیش از پنج (تا ۱۰ میلیون) قطعه ماهی قرمز نیز وارد بازار می شود. یکی دیگر از بیماری های قابل انتقال از آبزیان به انسان بیماری پیسوریازیس است که تشخیص آن مانند سل پوستی تا مرحله ظهور علائم آن از طریق آزمایشات خون و ادرار و اشعه ایکس ناممکن است. این بیماری از طریق خراش یا زخم در پوست بدن از آب آلوده تنگ ماهی (ماهی آلوده یا سالم و حامل بیماری) قابل انتقال به افراد به ویژه کودکان است.

در مواردی چنانچه تمامی مراحل کنترل بهداشتی ماهیان قرمز از زمان تکثیر تا حمل و... تا مراکز عرضه نیز موفقیت آمیز باشد (که در شرایط فعلی غیرممکن به نظر می رسد) تنش های حاصل از نحوه انتقال آنها توسط خریداران و طرز نگهداری آنها در تنگ های کوچک و در محیط پرسروصدا که عامل تشنج ماهیان است، می تواند در همان روزهای نخست، این ویروس ها و باکتری ها را فعال کند. با وجود تمامی اسناد و مدارک پزشکی معتبر جهانی وجود این بیماری خطرناک را باید جدی گرفت و دوباره تاکید کرد که از میان ۲۵۰۰ گونه مختلف این بیماری در ایران تنها ۲۵ نوع آن قابل تشخیص است. علائم این بیماری شباهت زیادی به علائم انواع آنفلوآنزا و سرماخوردگی دارد. تشخیص آن توسط پزشکان راحت نیست. چون در ایران تنها دو آزمایشگاه پزشکی برای تشخیص سالمونلا وجود دارد که این آزمایشگاه ها نیز بیش از ۲۵گونه بیماری را نمی توانند تشخیص دهند. تجویز دارو و درمان اشتباه این ویروس را مقاوم کرده و همچنان در بدن بیمار غیرفعال نگه می دارد.

● قربانیان ناآگاهی

در کشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه سخن از حقوق حیوانات و جانوران هیچ گاه جدی گرفته نمی شود. فعالان اجتماعی و سیاسی حتی مردم عادی در پاسخ حامیان حقوق حیوانات می گویند که «آیا همه چیز درست شده و مشکل حقوق حیوانات مانده؟»

حقوق طبیعتی که ما نیز بخشی از آن هستیم، حقوق لوکس و فانتزی محسوب می شود که گویی ارتباطی به ما ندارد و برای اثبات مهم بودن خودمان هم که شده حرفی از آن نمی زنیم تا متهم به فانتزی بودن نشویم. با این همه نمی توانیم از یاد ببریم که ما همه انسانیم و در حال حاضر مهاجمان طبیعت. جنگل ها را زمین ویلا هایمان می کنیم و کنده درختان را آتش شب های خوشگذرانی، دریاهایمان را غرق در زباله و نفت می کنیم، هوا را از آن خود می دانیم، در آلودگی اش از هیچ کاری فروگذار نمی کنیم.

همه اینها یعنی ما مثلاً آدم های جدی هستیم که یک پله هم از حقوق بشر و حقوق سیاسی پایین تر نمی آییم. با این حال توسعه یافتگی هر از چندی جرقه یی در این فضای سیاست زده می زند. یکی از جرقه ها شکایت از سه ارگان دولتی بود. در ۲۹ تیر ۱۳۸۲ برای اولین بار نخستین دادگاه برای حفظ حقوق حیوانات برگزار شد. به گزارش همشهری این دادگاه در پی سماجت یک شهروند برای رسیدگی قضایی به موضوع تاثیر اضافه بار چهارپایان باربر درکه در ابتلای آنها به بیماری سالمونلا تشکیل شد. شاکی این پرونده که خود مبتلا به این بیماری شده بود هدف از مراجعه به دادگاه و طلب خسارت را تنها تنویر افکار عمومی و واداشتن دستگاه های متولی بهداشت عمومی و زیست محیطی و انجام وظایف خود دانست.

او در این دادگاه ابراز امیدواری کرده بود که مراجع ذی ربط نسبت به موضوع حساس شده و حقوق شهروندان را رعایت کنند. چهارپایانی که در اثر سوءتغذیه و حمل بار اضافی بدن آنها از سیستم دفاعی کمتری برخوردار است می توانند ناقلان بیماری سالمونلا باشند که در آبزیان نهرها فعال است. همچنین عابران و کوهنوردان نیز می توانند این ویروس را به شهر منتقل کنند. تلاش های فعالان یک NGO زیست محیطی باعث شد که ارگان های دولتی در مصوبه ۱۷۰ شورای عالی حفاظت محیط زیست جریمه یی معادل ۱۶۰ هزار ریال برای هر لاک پشت و ۲۰۰ هزار ریال برای هر مار آبی در نظر بگیرند.

فعالان این NGO و دبیر آن غیر از توجه به سلامت مردم و تاکید بر انواع بیماری های قابل انتقال بارها اعلام کرده اند که خرید و عدم نگهداری صحیح ماهی قرمز جز زجرکش کردن ماهیان قرمز هیچ نتیجه یی ندارد. دکتر عطری می گوید؛ «در اثر زندگی ماهی قرمز در آپارتمان و تنگ های کوچک، آنها به کرم لنگر یا انکور مبتلا می شوند. این کرم ها خون ماهی قرمز را می خورند و تن آنها را زخم می کنند. این در حالی است که عمر متوسط یک ماهی قرمز ۱۲ تا ۲۰ سال است اما هر سال میلیون ها ماهی قرمز در عمر ۱۳ روزه خود در تنگ های کوچک و گرم و محیط پرصدا با تجربه چند شوک از مراکز توزیع می میرند.»

لازم نیست برای رعایت حقوق حیوانات برای آنها گرامیداشت بگیریم. لازم نیست برایشان روز جهانی تعیین کنیم، حتی لازم نیست درباره آنها حرف بزنیم یا فعالیت کنیم. دست کم می توانیم آنها را به مرگ دعوت نکنیم. ما مسوول حیواناتی هستیم که از سر تفنن یا به هر دلیل دیگری آنها را به خانه آورده ایم. ما در مقابل طبیعت مسوول هستیم.

می توانیم برای یک جانور نیمه جان پول ندهیم و هزینه آن را هم با نگاهی به سنت ها توجیه نکنیم تا سفره هفت سین رنگ شوم مرگ و زجر را نگیرد. دکتر عطری در یکی از مصاحبه های خود در مورد جایگاه ماهی قرمز در زندگی شهرنشینی ما به روزنامه ایران گفته است؛ «گلدفیش یا ماهی گلی از جانداران لطیفی است که به بلای هم خانه شدن با ما مبتلا شده است. جابه جایی این ماهی قرمز به قدری بی رحمانه است که اگر مردم می دانستند، هرگز ماهی قرمز نمی خریدند. ای کاش مردم می دانستند که ماهی ترمی در آب کلردار می سوزد، در آفتاب می سوزد و نیاز به جای وسیع و آب خزه دار دارد.

این کاش مردم می دانستند که اگر در قدیم ماهی قرمز را برای زینت هفت سین از حوض می گرفتند، تنها چند دقیقه سر سفره می گذاشتند و بعد دوباره به همان حوض یا آب انبار بزرگ برمی گرداندند.» حقوق حیوانات را دست کم در حد نکشتن حیوانات می توانیم رعایت کنیم. حالا که در مقابل این بیماری کودکان مان آسیب پذیرتر هستند با نخریدن این ماهیان آنها را نیز بیمار نکرده ایم.

موضوع زیاد پیچیده نیست. قرار نیست کسی ما را به خاطر نخریدن ماهی قرمز و نکشتن آن محاکمه کند.

یا مقلب القلوب... سفره هفت سین امسال را به نیت تحول پهن می کنیم و ماهی قرمز در آن نمی گذاریم. بگذار سیب سرخ و دانه انار سرخی ماهی باشد که من به سفره نیاوردم اش تا زنده بماند. هفت سین ۸۶ من مقبره ماهیان سرخ نخواهد بود.

الناز انصاری