درمان یا مکمل درمان

توجه به سلول های بنیادی سابقه ای دیرینه دارد در گذشته تصور می شد, بعضی بافت ها بعد از بلوغ ترمیم نمی شود و بعضی بافت ها بعد از بلوغ قابلیت ترمیم دارد سلول های عصبی ازجمله سلول هایی بود که گفته می شد بعد از بلوغ ترمیم نمی شود

توجه به سلول‌های بنیادی سابقه‌ای دیرینه دارد. در گذشته تصور می‌شد، بعضی بافت‌ها بعد از بلوغ ترمیم نمی‌شود و بعضی بافت‌ها بعد از بلوغ قابلیت ترمیم دارد. سلول‌های عصبی ازجمله سلول‌هایی بود که گفته می‌شد بعد از بلوغ ترمیم نمی‌شود.

به گفته دکتر عبدالحسین شاهوردی، معاون آموزشی و پژوهشی پژوهشگاه رویان، در بافت هایی که تکثیر می شد و می توانست ضایعه ایجاد شده را ترمیم کند، سلول هایی وجود داشت که در گذشته در کتاب های جنین شناسی از آنها با عنوان سلول های پشتیبان نام برده می شد. مثلا لابه لای سلول های عضلانی، سلول های ستاره ای شکل وجود داشت که در مرحله اول عملکرد عضله ای نداشت، اما اگر ضایعه ای در بافت عضلانی ایجاد می شد این سلول ستاره ای شکل قابلیت تبدیل به سلول عضلانی را داشت. بعد از این که دانش بشری نسبت به موضوعات مختلف در این حوزه افزایش یافت، محققان متوجه شدند عملکرد سلول ها بسیار فراتر از دانش و اطلاعات قبلی آنهاست. در مراحل مختلف رشد موجودات، جایگزینی سلول به عنوان جایگزینی برای سلول های قبلی اتفاق می افتد یعنی در مرحله جنینی پس از تشکیل سلول تخم و تقسیم سلولی (در مرحله ای که اصطلاحا به آن مورولا گفته می شود) در فاز اول سلول ها هنوز ماموریتی ندارند، اما بتدریج ماموریت هر یک از سلول ها مشخص می شود و همین سلول های اولیه سه لایه جنینی را تشکیل می دهند. هر لایه جنینی این قابلیت را دارد که یکسری اعضای مربوط به خودش را تشکیل دهد. پس این تفکر مطرح شد که قبل از این که سلول ها هر یک در لایه ای از سه لایه جنینی قرار گیرند، اگر روند رشد سلولی را متوقف کنیم و در محیط آزمایشگاهی آنها را تکثیر دهیم، این سلول ها قابلیت دارند سه لایه سلولی جنینی را تشکیل دهند یعنی ما آگاهانه و براساس الگویی که در بدن است می توانیم این سلول ها را به انواع مختلف سلول هایی که در بدن وجود دارد، تمایز دهیم.

به گفته شاهوردی، در تعریف سلول بنیادی گفته می شود، سلول بنیادی جنینی سلولی است که می تواند به طور نامحدود تقسیم شود و قابلیت تبدیل و تمایز به انواع سلول ها را دارد، اما در زمینه سلول های بنیادی جنینی مشکلات و محدودیت هایی مهم وجود دارد. در اینجا بحث تطابق ژنتیک مطرح است. حتی سلول های بنیادی جنینی ممکن است از نظر ژنتیک با فرد گیرنده متفاوت باشد. در اولین مرحله محدودیتی که ایجاد می شد، مشکلات و محدودیت هایی بود که در پیوند و رد پیوند می توانست وجود داشته باشد. یک نگاه این بود که از سلول های بنیادی جنینی بانکی تشکیل دهیم که اگر کسی بخواهد به عنوان گیرنده از این سلول ها استفاده کند، این سلول ها را از نظر ژنتیک با مشخصات ژنتیک گیرنده تطبیق دهیم و اگر مشابهت دارد، ادامه فرآیند درمان انجام شود. سلول های بنیادی جنینی محدودیت های دیگری هم دارد. هنوز بسیاری از ابعاد توانایی سلول های بنیادی جنین شناخته نشده است. به همین دلیل ورود سلول های بنیادی جنینی به مرحله بالینی با احتیاط و به صورت محدود در حال انجام است. آنچه اکنون درباره سلول های بنیادی جنینی انجام می شود بیشتر در مرحله آزمایشگاهی است و به شناخت سلول و مکانیسم هایی که در سلول اتفاق می افتد و مدل هایی که در آزمایشگاه ایجاد می شود محدود است تا به این ترتیب شناخت ما از سلول های بنیادی، تمایز و تبدیل آنها به سلول های دیگر افزایش پیدا کند، اما در حوزه سلول های بنیادی جنینی در یک یا دو فاز بالینی مانند تبدیل سلول های بنیادی به سلول های عصبی در قالب یک طرح بالینی در کشور آمریکا کارهایی انجام شده که نشان می دهد سلول های بنیادی جنینی چنین قابلیت هایی دارد، اما به طور کلی نگاهی که نسبت به سلول های بنیادی جنینی در سطح دنیا وجود دارد بیشتر جنبه احتیاطی دارد. سلول های بنیادی جنینی در کنار محدودیت ها، مزایایی هم دارد. قابلیت این سلول ها در مقایسه با دیگر سلول های بنیادی به مراتب بیشتر است، اما محدودیت هایی که سلول های بنیادی جنینی با آن مواجه بود، محققان را وادار کرد به دیگر سلول های بنیادی توجه داشته باشند.

شاهوردی از سلول های بنیادی جنینی خون بند ناف به عنوان یکی دیگر از سلول های بنیادی نام برده و می افزاید: اگرچه سلول های بنیادی جنینی خون بند ناف در مقایسه با سلول های بنیادی جنینی قابلیت کمتری دارد، اما شما می توانید از جفت یا بند ناف فردی که تازه متولد شده به عنوان منبعی از سلول های بنیادی استفاده کنید و مهم تر از همه این که این سلول ها را نگه دارید تا در صورت لزوم برای خود فرد از این سلول ها استفاده کنید.

شاهوردی با اشاره به سلول های بنیادی بالغ به عنوان منبع دیگری از این گروه سلول ها می گوید: در سلول ها و بافت های فرد بالغ هم رد پایی از سلول های بنیادی دیده می شود. بهترین منبع برای استفاده از سلول های بنیادی بالغ، مغز استخوان است. سلول های خونی یا گلبول های قرمز عمر کوتاهی دارند و در مغز استخوان به طور دائم و پیوسته سلول های خونی را تولید می کنند که با جریان عمومی خون در بدن وارد می شود.

مغز استخوان با توانایی که در ساخت انواع مختلف سلول های خونی دارد، می تواند سلول های همرده سلول های خونی را هم بسازد. امروزه می دانیم مغز استخوان قابلیت تولید انواع مختلفی از سلول های موجود در بدن را دارد. به همین علت در افرادی که مبتلا به سرطان هستند، منبع تولید سلول یعنی مغز استخوان را خالی می کنند و از فردی که با او همخوانی دارد بخشی از مغز استخوانش را پیوند می زنند. اگر قسمتی از مغز استخوان را برداریم انواع مختلفی از سلول ها اعم از سلول های مزانشیمی، تک هسته ای و دیگر سلول ها در این نمونه قابل شناسایی و جداسازی است که می توان از آن در درمان بیماری های مختلف از استخوان، غضروف، قلب و کبد به عنوان جایگزینی برای سلول های آسیب دیده استفاده کرد.

به گفته شاهوردی، برای درمان فردی که مبتلا به بیماری استخوانی یا قلبی است می توان از سلول های بنیادی مغز استخوان خود فرد استفاده کرد. از آنجا که این سلول بنیادی از خود فرد گرفته شده با مشکل رد پیوند مواجه نخواهیم شد. تحقیقات بالینی انجام شده در این زمینه نشان داده است استفاده از سلول های بنیادی در درمان بیماری های قلبی و استخوانی و غضروفی تاثیر خوبی داشته است. شاید درمان به کمک سلول های بنیادی به عنوان یک درمان متعارف و معمول کاربرد نداشته باشد، اما می تواند در کنار درمان های متعارف، کمکی برای بهبود حال بیماران باشد. ما در زمینه بیماری های قلبی در مرحله آزمایش بالینی تحقیقاتی را در رویان انجام داده ایم. علاوه بر مغز استخوان از بافت های دیگر بدن مانند بافت چربی هم می توان به عنوان منبعی برای تامین سلول های بنیادی استفاده کرد. سلول های چربی منبعی از سلول های بنیادی فرانشیمی است. بعضی محققان بر این باورند که در بافت قلب هم ردپایی از سلول های بنیادی وجود دارد و شاید سلول بنیادی که از خود قلب گرفته می شود، عملکردی بهتر از سلول های بنیادی دیگر داشته باشد، اما در اینجا یک محدودیت وجود دارد که تعداد سلول های بنیادی قلب محدود است و باید از روش هایی برای تکثیر سلول های بنیادی استفاده کرد.