جامعه اطلاعاتی و هویت

هویت دیجیتالی که محصول جامعه اطلاعاتی و اجتماعت مجازی است, مخاطبان ,کاربران و وسایل ارتباطی را هدف قرار می دهد و هویت ملی و محلی آنها را به سمت هویت فرا ملی تغییر می دهد و این امر ممکن است به کاهش انسجام اجتماعی جامعه بیانجامد

هویت دیجیتالی که محصول جامعه اطلاعاتی و اجتماعت مجازی است، مخاطبان ،کاربران و وسایل ارتباطی را هدف قرار می دهد و هویت ملی و محلی آنها را به سمت هویت فرا ملی تغییر می دهد و این امر ممکن است به کاهش انسجام اجتماعی جامعه بیانجامد. مثلا اگر به صورت گذرا به این مساله توجه کنیم می بینیم که دیگر در یک محیط مجازی زبان فارسی چندان هویت فرد را نمی سازد و زبان انگلیسی است که هویت وی را در بین سایر کاربران جهانی می سازد.

اما آنچه تا کنون در مورد جامعه اطلاعاتی و شبکه ای، هویت دیجیتالی و تاثیر آن مطرح کردیم بیشتر یک نمونه آرمانی[۱] از شرایطی است که در پیش روی ماست و واقعیتی که در حال حاضر با آن روبرو هستیم بسیار متفاوت از حالت آرمانی است که در سطور قبل توضیح دادیم. این امر ناشی از دو عامل عمده است:

۱) در سطح بین المللی و خصوصا در بین کشورهای توسعه نیافته و یا کشورهای در حال توسعه استفاده وسیع از رسانه ها و شرایط برای رسیدن به یک جامعه اطلاعاتی هنوز زمان زیادی می طلبد چرا که سرمایه گذاری در زمینه چنین وسایلی و فناوری زیر ساختهایی را طلب می نماید که هر کشوری به سادگی قادر به تامین آنها نیست. خصوصا اگر نظری به آمار فقر و کشورهای فقیر بیاندازیم متوجه می شویم که در سطح بین المللی هنوز راه زیادی برای رسیدن به جامعه اطلاعاتی آرمانی مورد نظر داریم. برای مثال مطابق با آماری که کیوان کوشا از میزان استفاده از اینترنت ارائه نموده است« کشور چین در مقام نخست و ترکمنستان در مقام آخر از نظر استفاده از وب در قاره آسیا قرار دارد. ایران نیز در میان ۳۵ کشور آسیا، خاورمیانه و اقیانوسیه در رتبه دوازدهم جای گرفته است. کشورهای حوزه خلیج فارس نیز حضور کمرنگی در این زمینه دارند.( حسنوی،۲۰۰۷: ۶) چنین حالتی در مورد استفاده از تلویزیون و ماهواره نیز صدق می کند.

۲) دومین دلیل عمده ای که در حال حاظر باعث می شود فاصله زیادی برای رسیدن به جامعه اطلاعاتی پیش روی ما باشد توانایی و مهارتهای علمی و عملی در استفاده از رسانه هاست. برای نمونه تحقیقی در انگلستان نشان داده است « تنها ۷۵ درصد نوجوانان ۹ تا ۱۹ ساله انگلیسی در خانه های خود امکان دسترسی به اینترنت دارند و ۲۳ درصد نوجوانان اصلا چنین امکانی ندارند».(حیدری،۱۳۸۴ :۵۵) در تحقیقات دیگری مشخص شده است هرچند در بعضی کشوره میزان استفاده عمومی از اینترنت به بالای ۸۰ درصد می رسد ولی با میزان افزایش کار تخصصی با اینترنت نظیر استفاده از ایمیل و ... میزان استفاده کنندگان از اینترنت به شدت کاهش می یابد تا جایی که در زمینه کارهایی مانند کار با حسابهای بانکی ، شرکت در بازار بورس و ... این میزان از ۲۵ درصد نیز کمتر می شود(دو هفته نامه آموزش از راه دور،۱۳۸۶)

با این وصف باید پذیرفت هنوز هم نژاد، قوم، خون، سرزمین، فرهنگ، آداب و رسوم و ... خمیر مایه اصلی هویت هر فرد است. هنوز فرهنگهای مختلف و به تبع آن هویتهای مختلف زنده هستند و موجودیت خویش را حفظ می کنند و به نوعی با یکدیگر در همکاری یا رقابت به سر می برند و از طریق تهاجم،تبادل و اشاعه فرهنگی بر یکدیگر اثر می گذارند. پس هنوز هم به مانند گذشته داشتن هویتی کاملا مشخص موجب تمایز یا وحدت انسانها می شود و از آنجا که زنده بودن هر فرهنگی کاملا وابسته به نیروی انسانی است که بتواند از عناصر هویت ساز خود پاسداری کند.

همچنانکه بسیاری از جامعه شناسان در آثار خود عنوان نموده اند، هویت پدیده ایست اکتسابی که هر چند هسته اولیه آن در چند سال اول زندگی شکل می گیرد، فرایندی است مادام العمر. به تعبیر دیگر این هویت در طول عمر انسانها تغییر می کند و به ضرورت زمانی گاهی تعصب و پایبندی بیشتری کسب می نماید و گاهی نیز پایبندی به عناصر آن کم رنگتر شده و فرد آزادانه تر و فارغ از عناصر هویت ساز خویش،هویتش را تغییر داده و یا حتی هویت دیگری برای خویش اختیار می کند.

حال نوبت به سوال اساسی تحقیق می رسد. اینکه انقلاب رسانه ای به چه صورت می تواند هویت جوانان ایرانی را تقویت و حفظ کند؟

برای پاسخگویی به این سوال باید نخست به این نکته اشاره کنیم که منظور ما از آموزش از راه دور در کلیه متون این مقاله عبارت است از هر نوع آموزش که با استفاده از وسایل ارتباطی الکترونیکی صورت گیرد و پیامی را از فرستنده به گیرنده انتقال داده و موجب تغییر در رفتار ، افکار و نگرش فرد گیرنده شود. با این حساب می توانیم تلویزیون، رادیو، ماهواره، اینترنت، مجلات، روزنامه ها و مقالات دیجیتالی ، وبلاگها، سایتهای اینترتی، پایگاه های اطلاعاتی و نیز انواع و اقسام لوح های فشرده DVD،VCD ،CD و .... را در این دسته بگنجانیم.

با توجه به اینکه گروه هدف ما جوانان ایرانی می باشند باید متناسب با پیشرفتهای تکنولوژیکی دنیای امروز در راستای حفظ و تقویت عناصر هویت ساز ایشان تلاش نماییم. به همین منظور برخی نکات قابل طرح در این راستا را بیان می نماییم:

۱) دنیای امروز دنیای دیجیتال و ارتباط رسانه ایست پس باید تمام هم و غم سیاستگذاران و دولتمردان مبتنی بر اشاعه عناصر هویت ایرانی نظیر تاریخ، فرهنگ، هنر ، دین و در راس همه آنها زبان فارسی باشد. پس در این راستا باید زیر ساختهای لازم را فراهم نمود و در این زمینه یه حد اعلا سرمایه گذاری مادی و معنوی کرد.

۲) هنوز هم بسیاری از رسانه های ارتباطی در ایران اعم از تلویزیون، ماهواره ، اینترنت و ... در انحصار دولت است. این امر هم گزینشی بودن پیامها را به دنبال دارد که ناخودآگاه اثر منفی بر استفاده کنندگان از این وسایل می گذارد و کاربران را برای استفاده بیشتر از رسانه های خارجی و اطلاعات ایشان تشویق و ترغیب می نماید.

۳) دولتی بودن خطوط ارتباطی داده ها نیز در ایران و انحصاری بودن آن در دست شرکت مخابرات و عدم وجود شرایط رقابتی باعث افت شدید کیفیت خدمات اینترنتی می شود و به تبع آن آنچنانکه باید و شاید رسانه های داخلی امکان تاثیر گذاری خود را بر جوانان در مقابل کیفیت بالای رسانه های خارجی از دست می دهند.

۴) ایجاد و راه اندازی هر چه بیشتر شبکه های تلویزیونی خصوصا استفاده از شبکه های ماهواره ای با تنوع هر چه بیشتر و پخش برنامه های برنامه ریزی شده در راستای تقویت هویت دینی ، ملی و فرهنگی جوانان ایرانی.

۵) ایجاد راهکارهایی جهت تقویت زبان انگلیسی ایرانیان به عنوان نخستین زبان زنده دنیا. چنین امری باعث می شود توانایی ایرانیان و فرزندان ایرانی جهت تقابل با سایر فرهنگها افزایش پیدا نموده ، بتوانند در جهت اشاعه و نیز پاسداری از عناصر هویت ساز خود تلاش کنند.

۶) برنامه ریزی و تولید لوح های فشرده صوتی و تصویری آموزش زبان فارسی و نیز تولید لوح های فشرده معرفی ایران و فرهنگ ایرانی.

۷) ساخت و توزیع انیمیشنهای کودکانه با موضوعات بومی شده ایرانی با هدف آشنا سازی کودکان با فرهنگ ، آداب و رسوم و... ایرانی(نظیر آنچه در حال حاضر موسسه فرهنگی هنری صبا مشغول به انجام آن است)

۸) توجه به ساخت بازیهای رایانه ای. اهمیت این مطلب بیشتر هنگامی آشکار می شود که به این نکته توجه کنیم که مخاطبان اصلی بازیهای کامپیوتری عمدتا گروه های سنی هستند که هنوز هویت تثبیت شده ای پیدا نکرده اند و با استفاده از این بازیها می توان بر ایشان تاثیر گذار بود.

۹) رسانه های ایرانی و برنامه های آموزش از راه دور ایران باید مبنای کار خود را بر آموزش نوعی تفکر انتقادی قرار دهند تا بتوانند در مقابل هجمه سایر فرهنگها موجودیت خویش را حفظ کنند. متاسفانه آموزش و پرورش رسمی ایران کمتر در این زمینه فعالیت نموده است. منظور از تفکر انتقادی نوعی از تفکر است که«هسته اصلی چنین تفکری توانایی میل به جمع آوری ، ارزیابی و استفاده موثر از اطلاعات است». (شهابی،۱۳۸۴: ۱۰) پل بینکر ، آرامن و مارتین تفکر انتقادی را چنین تعریف می کنند:« هنر فکر کردن راجع به تفکر خود در همان حال که انسان در فکر بهبود تفکر خود است: یعنی تفکری واضح تر، صریح تر و قابل دفاع تر». (شهابی،۱۳۸۴: ۱۱)اشاعه چنین تفکری تلقین پذیری را به عنوان یکی از مهمترین عارضه رسانه ها به حداقل می رساند و به این ترتیب هویت ایرانی را حفظ نموده و باعث تقویت آن در بین جوانان می شود.

۱۰) و اما آخرین راه تقویت و حفظ هویت جوانان ایرانی مجهز کردن ایشان به نوعی مهارت و توانایی است که با توجه به گستردگی دنیای رسانه ها امروزه از آن تحت عنوان سواد رسانه ای یاد

می شود که بی ارتباط با بحث تفکر انتقادی نیست. ارجمندی سواد رسانه ای را چنین تعریف

می نماید:« مهارت تفکر استدلالی و نقاد به نحوی که مخاطب بتواند درباره محتوای رسانه قضاوتی مستقل داشته باشد. به این ترتیب سواد رسانه ای قبل از هر چیز دلالت دارد بر شیوه های خردمندانه بهره وری از رسانه ها و در لایه های عمیق تر عبارت است از مهارت در تفکر انتقادی درباره منابعی که از آن اطلاعات دریافت می کنیم». (ارجمندی،۱۳۸۴: ۵)

اگر بتوانیم سواد رسانه ای را آموزش داده، گسترش دهیم کاربران رسانه ها یاد می گیرند نه تنها خود را با متن رسانه ای درگیر کنند، بلکه نهادهای رسانه ای را نیز فراموش نکنند و دامنه این چالش را تا قضاوت درباره این نهادها امتداد دهند. بدین صورت نه تنها می توان از طریق آموزش از راه دور و آموزش رسانه ای به تقویت عناصر هویت ساز ایرانی پرداخت بلکه می توان سلامت هویت و عناصر هویت ساز ایرانی را در مقابل هرگونه تغییر ناشایست تضمین نمود.

[۱] -ideal type

توسط منصور ساعی

msaei.blogfa.com