همه در برابر کودکان مسؤولیم

لایحه ای مترقی در حمایت از کودکان و نوجوانان

جامعه پزشکی به ویژه پزشکان قانونی، متخصصان اطفال، روان‌پزشکان و پزشکان عمومی و همچنین روان‌شناسان، مددکاران اجتماعی، معلمان، نیروی انتظامی و قضات محترم هر از گاهی شاهد برخورد با کودکانی هستند که به علت آسیب‌های جسمانی، روانی که گاها به عوارضی چون معلولیت و یا اختلالات روانی منجر شده‌اند و یا گاه به قتل رسیده‌اند...

با شنیدن یا دیدن این واقعیات‌های تلخ و تاسف‌‌انگیز گاه اشک از چشمان جاری و گاه سراپای وجودمان را خشم فرا گرفته و افسوس می‌خوریم و بارها از خود پرسیده‌ایم حقیقتا راهکار برخورد با این قبیل حوادث تلخ و دردآور چیست؟ آیا این جرم دوباره تکرار نخواهد شد؟ جای تاسف و تامل است، چگونه ممکن است اعضای یک خانواده و یا کسانی که مسوولیت و یا سرپرستی کودکان ویا ارتباط مستمر با کودکان را دارند مثل مدارس، مرکز شبانه‌روزی کودکان...... به قدری بی‌رحم شوند که به این مواهب الهی آسیب برسانند، درحالی که خود باید مأمن و پناهگاه کودکان باشند.

● کودک‌آزاری

خشونت در خانواده، در راس آن کودک آزاری، نه تنها یک معضل فردی، بلکه یک معضل اجتماعی است که پیامد‌های آن به صورت گسترده از نسلی به نسل دیگر درجامعه خودنمایی می‌کند. مطابق تعریف سازمان بهداشت جهانی، کودک آزاری عبارت است از آسیب یا تهدید به سلامت جسم یا روان و سعادت و رفاه بهزیستی کودک به دست والدین یا افرادی که نسبت به او مسوول هستند.

چهار نوع مهم کودک آزاری وجود دارد: کودک آزاری فیزیکی، کودک آزاری جنسی، کودک آزاری هیجانی (روان‌شناختی) و مسامحه یا غفلت. این پدیده درهمه جوامع اتفاق می‌افتد و مختص کشور ما نیست، اما بعضی از جوامع آن را به عنوان یک رویداد مورد توجه قرار داده و مبانی تئوریکی با ارزش و اطلاعات تجربی درباره آن فراهم نموده‌اند. درکشور ما کمتر این پدیده مورد توجه قرار گرفته است.

از آنجا که نوجوانان اکثریت جامعه مارا تشکیل می‌دهند و این معضل اجتماعی پیامدهای کوتاه مدت و بلند مدت جبران‌ناپذیری روی نوجوانان به عنوان سرمایه‌های جامعه ایجاد می‌کند، لازم است که به عنوان یک حوزه از مداخلات بین ملیتی قرار گیرد و مطالعات منطقی در این زمینه انجام شود و به عنوان یکی از اولویت‌های بهداشتی‌درمانی و اجتماعی کشور مورد ارزیابی قرار گیرد.

● برنامه‌ریزی برای کنترل

همچنین ضرورت طراحی برنامه جامعی در راستای پیشگیری‌های اولیه، ثانویه، ثالثیه از این معضل به صورت برنامه‌ریزی برای آموزش والدین و یاد دادن مهارت‌های زندگی و فرزندپروری وهمچنین تدوین قوانین ضروری در جامعه برای مجازات عاملان در نظر گرفته شود. متاسفانه علاوه بر مشکلات اجتماعی و فرهنگی مربوط به طرح بحث کودک آزاری در کشور، خلأ‌های قانونی در جهت حمایت از اطفال مشهود است.

امروزه کمیسیون مشترک بهداشت روانی کودکان، حقوقی را برای کودکان از جمله؛ خواسته بودن، زندگی درمحیط سالم، برآورده شدن نیازهای اولیه، سلامت به دنیا آمدن، پیوسته مورد محبت و مراقبت قرار داشتن و دستیابی به مهارت‌های ذهنی و عاطفی را به رسمیت شناخته است. همچنین تصویب پیمان حقوق کودک درسال ۱۹۹۰ از سوی اکثریت کشورها، مبنی بر تضمین بقا، رشد و حمایت کودکان و مراقبت بهینه از آنهاست.

درکشور عزیز ما با توجه به فرهنگ اسلامی که مظهر مهربانی و عدالت است به نظر می‌رسد ضرورت حمایت‌های بیشتری از کودکان آسیب‌پذیر احساس می‌شود. با توجه به مشکلاتی که در قوانین موجود در این پدیده وجود داشته و دارد و متاسفانه آسیب‌پذیری نونهالان که در مذاهب الهی به دست ما سپرده شده‌اند، بیشتر احساس می‌شود. در گذشته نه چندان دور برخورد با کودک‌آزاری عمدتا رویکرد قضایی بوده و با مداخله سیستم قضایی و چنانچه کودکی مورد آزار تشخیص داده می‌شد به سازمان بهزیستی معرفی می‌شد. در این روش ا به صورت منفعل عمل می‌شد. امروزه این پدیده به علت حضور رسانه‌ها مشهود و مورد پردازش بیشتر قرار گرفته است. در راستای تغییر رویکرد در جامعه ساز و کار اجتماعی (اورژانس اجتماعی) توسط سازمان بهزیستی کشور در جهت حمایت از کودکان درمعرض آسیب و آسیب‌دیدگان اجتماعی راه‌اندازی و مورد اجرا قرار گرفته است، البته تا نتیجه مطلوب هنوز فاصله زیادی متصور است.

● تصویب قانون، ابتدای راه

در سال‌های اخیر با توجه به اطلاع‌رسانی و آگاهی عمومی پیرامون وقوع جرایم نسبت به کودکان و بروز موارد آزارهای جسمی، جنسی و روانی در کشور ما به این موضوع توجه خاصی صورت پذیرفته است. تصویب قانون حمایت از کودکان و نوجوانان در سال ۱۳۸۱ در ۹ بند و اجرای برنامه‌های مداخله‌ای نقطه عطفی در فعالیت‌های مدنی در کشور ما به مبحث کودک آزاری در ایران محسوب می‌گردد. در بسیاری از مشکلات قانونی قدم‌های برداشته شده است. ولی هنوز هم نیاز به تصویب قوانین خاص دارد.

اگر بخواهیم نگاه انتقادی به این قوانین مصوب داشته باشیم، عدم پیش‌بینی‌های حمایتی، اجتماعی، قضایی و عدم الزام به گزارش از طرف والدین و اولیای قانونی را می‌توان بر شمرد. خوشبختانه با توجه به لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان، پیشنهادی از سوی معاونت حقوقی و قضایی قوه قضاییه که با همکاری سازمان‌ها و نهادهای ذی‌ربط دیگر تدوین شد و در شورای عالی قضایی مورد تایید و در نهایت تصویب قرار گرفت. این لایحه در حال حاضر در کمیسیون لوایح دولت در دست بررسی است تا به مجلس شورای اسلامی جهت تصویب و تبدیل لایحه به قانون اقدام شود.

با نگاهی به پیش‌نویس لایحه حمایت از کودکان، به نظر می‌رسد این لایحه می‌تواند نقطه عطف و انقلابی در حوزه‌های حمایت‌های اجتماعی از کودکان در معرض آزار و متوقف کردن این پدیده شوم و همچنین رفع خلأ‌های قانونی گردد تا کودکان در توفان خشم خانواده و جامعه پرپرنشوند. به یاد داشته باشیم پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند: «به فرزندان خود احترام کنید و با آداب و روش پسندیده با آنها معاشرت نمایید و آخر کلام آنکه این وظیفه قانون و جامعه است که از کودکان حمایت کند و همه ما در برابر این گل‌های زندگی مسوولیم.»

دکتر علیرضا کاهانی

متخصص پزشکی قانونی و مسومیت‌ها و مدیر امور پژوهشی سازمان پزشکی قانونی کشور