وظیفه خطیر

۲۳ تیرماه سالروز گشایش نخستین دوره مجلس خبرگان رهبری است مدت هر دوره این مجلس که اعضای آن از طریق انتخابات و توسط رأی مستقیم مردم انتخاب می شوند, هشت سال است نخستین مجلس خبرگان رهبری در شرایطی تشکیل شد که جمهوری اسلامی درگیر جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بود انتخابات این دوره مجلس خبرگان رهبری, با شرکت ۱۸ میلیونی مردم در ۱۹ آذر ۱۳۶۱ برگزار شد و ۷۵ نفر از نمایندگان مجلس خبرگان تعیین شدند

۲۳ تیرماه سالروز گشایش نخستین دوره مجلس خبرگان رهبری است.

مدت هر دوره این مجلس که اعضای آن از طریق انتخابات و توسط رأی مستقیم مردم انتخاب می‌شوند، هشت سال است. نخستین مجلس خبرگان رهبری در شرایطی تشکیل شد که جمهوری اسلامی درگیر جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بود. انتخابات این دوره مجلس خبرگان رهبری، با شرکت ۱۸ میلیونی مردم در ۱۹ آذر ۱۳۶۱ برگزار شد و ۷۵ نفر از نمایندگان مجلس خبرگان تعیین شدند. در نهایت اولین نشست مجلس خبرگان رهبری در ۲۳ تیرماه ۱۳۶۲ برگزار و با پیام حضرت امام (ره)، افتتاح شد. مهم‌ترین اقدام در کارنامه مجلس اول خبرگان رهبری، تعیین رهبری نظام پس از فوت امام خمینی بود.

مجلس خبرگان رهبری وظیفه رسیدگی به امور و وظایفی را دارد که براساس اصل ۱۱۰ قانون اساسی بر عهده رهبری نهاده شده است. هم اینک مجلس خبرگان رهبری درچهارمین دوره خود به سرمی برد دوره‌ای که بنا به مصوبه مجلس هفتم، به‌منظور برگزاری همزمان انتخابات آن با انتخابات شوراها قرار است بیش از هشت سال به‌طول بینجامد.

مهم‌ترین وظیفه خبرگان در اصل ۱۱۱ قانون اساسی به این شرح ذکر شده است: هرگاه رهبر از انجام وظایف قانونی خود ناتوان شود، یا فاقد یکی از شرایط مذکور در اصول پنجم و یکصد و نهم شود یا معلوم شود از آغاز فاقد بعضی از شرایط بوده‌است، از مقام خود برکنار خواهد شد. تشخیص این امر به‌عهده خبرگان مذکور در اصل یکصد و هشتم است. درصورت فوت یا کناره گیری یا عزل رهبر، خبرگان موظفند، در اسرع وقت نسبت به تعیین و معرفی رهبر جدید اقدام کنند.

اکبر هاشمی رفسنجانی در تاریخ اول آذر ماه سال ۶۱ به بهانه برگزاری انتخابات خبرگان رهبری در یک مصاحبه مطبوعاتی شرکت کرد. وی در این مصاحبه در جواب خبرنگاری که از ضرورت تشکیل مجلس خبرگان پرسید، گفت: «اولا ضرورت تشکیل مجلس خبرگان در اصول مختلف قانون‏اساسی آمده است و مربوط به رهبری است. در نظام ما ولایت فقیه محور نظام است و حاکمیت واقعی بر عهده ولایت فقیه است و همه ارگان‏ها مشروعیت‏ حکومت‏ خودشان را از رهبری می‏گیرند... [خبرگان] حق و وظیفه تعیین رهبر را دارد؛ یعنی تعیین محور حکومت و نظام...

در هر صورت مجلس خبرگان یک لنگری است ‏برای حفظ جامعه و انسان مطمئن که هیچ وقت در رابطه با رهبری هیچ خلأیی پیش نمی‏آید. می‏دانید در جامعه‏ای که متکی بر ولایت فقیه باشد و خلأ رهبری پیش بیاید ما بسیار دشواری خواهیم داشت. وقتی که ما مجلس خبرگان داشته باشیم هیچ وقت این نگرانی پیش نخواهد آمد. به محض آنکه حادثه‏ای پیش آمد و مردم سرگردان بودند مجلس خبرگان زود تشکیل جلسه می‏دهد و ظرف دو سه روز مسئله را روشن می‏کند.

● اولین دوره

هاشمی رفسنجانی درباره اولین جلسه مجلس خبرگان رهبری می‌نویسد: «صبح زود به مجلس رفتم تا ساعت ۹ صبح، گزارشها را خواندم و نظارتی بر کارهای مقدماتی مجلس خبرگان نمودم. ساعت ۹ مجلس خبرگان شروع شد. قرآن و پیام امام و سخنرانی آقای مهدوی کنی [رئیس هیات مرکزی نظارت بر انتخابات مجلس خبرگان] و جلوس هیات رئیسه سنی و تحلیف و انتخابات برای هیات رئیسه دائم. آقای مشکینی رئیس و من نائب‌رئیس و آقایان مؤمن و طاهری خرم‌آبادی، منشی انتخاب شدند.»

در اولین دوره مجلس خبرگان رهبری آیت‏الله مشکینی با ۴۵ رای از ۶۴ رای برای ریاست مجلس خبرگان برگزیده شد. هاشمی رفسنجانی با ۳۸ رای نائب رئیس مجلس خبرگان شد و محمد مؤمن با ۴۵رای منشی اول و سید حسن طاهری خرم آبادی با ۳۷ رای منشی دوم شد.

امام خمینی در پیامشان به این مجلس آوردند:

«شما ای فقهای شورای خبرگان و ای برگزیدگان ملت‏ستمدیده در طول تاریخ شاهنشاهی و ستم‌شاهی، مسئولیتی را قبول فرموده‏اید که در راس همه مسئولیت‏هاست. مجلس خبرگان به هیچ‌چیز الا مصالح اسلام و مسلمین فکر نکند که کوچک‏ترین سهل‏انگاری بزرگترین فاجعه تاریخ را به وجود خواهد آورد.»

● دوره چهارم، متفاوت‌ترین دوره

سه دوره گذشته مجلس خبرگان رهبری شرایط مشابهی داشتند. اما دوره اخیر که بیش از یکسال ازعمر آن گذشته هم ا زجهت محتوا و هم‌زمان دوره که بیشتر از هشت سال خواهد بود متفاوت است:

در اولین اجلاس رسمی چهارمین دوره مجلس خبرگان رهبری که اول اسفند سال ۱۳۸۵ تشکیل شد اعضا هیات رئیسه این مجلس انتخاب شدند.

علی مشکینی که درهمه دوره‌های گذشته مجلس خبرگان ریاست آن را برعهده داشت به‌عنوان تنها نامزد ریاست با کسب ۷۱ رای از مجموع ۸۰ رای به‌عنوان رئیس انتخاب شد و در ادامه از میان ۴ نامزد نایب رئیسی، هاشمی رفسنجانی با ۶۵ رای و یزدی با ۴۹ رای به‌عنوان نواب رئیس اول و دوم و سپس از بین ۳ نامزد برای منشی جلسات قربانعلی دری نجف آبادی و سید احمد خاتمی با ۶۸ و ۵۶ رای انتخاب شدند.

در ادامه جلسه اعضای کمیته تدوین بیانیه پایانی اجلاس پس از رای گیری، انتخاب شدند. این کمیته در بیانیه پایانی نخستین اجلاس چهارمین دوره خبرگان اعلام کرد که خبرگان بر سیاست‌های رهبری در موارد مختلف اتفاق نظر دارند.

با فوت آیت‌الله مشکینی در سال ۱۳۸۶ هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس خبرگان شد.

هاشمی رفسنجانی در دومین اجلاس چهارمین دوره مجلس خبرگان رهبری که روز ۱۳ شهریور سال ۱۳۸۶ تشکیل شد با رای اعضاء به‌عنوان رئیس جدید مجلس خبرگان رهبری انتخاب شد.

براساس رای گیری که به‌صورت مخفی انجام شد، هاشمی رفسنجانی با ۴۱ رای به‌عنوان رئیس جدید مجلس خبرگان رهبری بعد از رحلت آیت‌الله مشکینی انتخاب شد.

همچنین در این رای گیری احمد جنتی دیگر نامزد ریاست مجلس خبرگان رهبری ۳۴ رای کسب کرد.

انتخابات تعیین ریاست مجلس خبرگان رهبری در این زمان از حساسیت خاصی برخوردار بود. درحالی که مشکینی در دوره‌های گذشته و اوایل دوره چهارم بدون رقیب همواره برصندلی ریاست این مجلس تکیه می‌زد اما برای انتخاب هاشمی رقبای جدی وارد میدان شدند. انتخاب هاشمی رفسنجانی رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام به ریاست مجلس خبرگان از آن جهت اهمیت پیدا کرد که تفاسیر مختلفی را در رسانه‌های جهانی در پی داشت.

هاشمی که برای نواب رئیسی مجلس خبرگان در دوره‌های گذشته معمولا ۷۰ رای داشت، این بار برای ریاست مجلس در حالی که احمد جنتی دبیر شورای نگهبان رقیبش بود، با کسب ۴۱ رای از مجموع آرا ۷۵ نماینده حاضر به ریاست انتخاب شد. جنتی با ۳۳ رای نفر دوم شد. یک رای باطل اعلام شد و ۱۰ نماینده نیز در اجلاس خبرگان حضور نداشتند.

کارشناسان در آن زمان نوشتند: میزان آرای آقای رفسنجانی کمتر از حد انتظار محافل سیاسی و آرای رقیب او بیش از حد انتظار بود. با انتخاب هاشمی رفسنجانی به ریاست مجلس خبرگان رهبری، همه طیف‌های سیاسی پیش‌بینی کردند که این دوره با دوره‌ها ی گذشته تفاوت خواهد داشت هرچند تا کنون حرکتی که نشان دهنده تفاوتی باشد دیده نشده است.

زهرا ابراهیمی