محصولات فانتزی در کوله پشتی درسی

گشتی در بازار نوشت افزار سال جدید تحصیلی

دانش آموزان چند دهه گذشته تکالیف درسی شان را در دفترهای ساده خط دار و کاهی به قیمت ۱۵-۱۰ ریالی می نوشتند. کیف لوازم تحصیلی نداشتند و چشم شان به وسایل همشاگردی نبود.

حالا فرزندان دانش آموز آنان، اغلب از دفاتر فانتزی و به اسامی PP، دوختی، سلفونی، رحلی، فنر دوبل، اکلیلی، متال و... و... استفاده می-کنند که ارزان-ترین قیمت این قبیل دفترها، بالای هزار و بیش ترین، حدود دو هزار و پانصد تومان است. این دانش آموزان کیف یا کوله پشتی فانتزی چند لایه و جیب دارند.

افزایش وسایل فانتزی، نگاه و احساس داشتن نوجوان را به شدت تحریک می کند و این می تواند توقع و چشم هم چشمی را دامن بزند. طبعا در این حال و وضع نیز معادله دخل و خرج خانواده ها به همریخته می شود و تجملی شدن نوشت افزار را می شود گفت نوعی هزینه تحمیلی است. به گفته رئیس اتحادیه صحاف تهران، تولیدکنندگان نوشت افزار فانتزی حدود یک دهه پیش به تعداد انگشتان یک دست بودند. اینک به حدود ۲۰۰نفر افزایش یافته است. یک شهروند هم با مقایسه مخارج تحصیلی چند نسل پیش با نسل امروزی، به خنده می گوید: «دیگر درس خواندن صرف نمی کند!»

● به خط پایان تعطیلات نزدیک می شویم

روزهای مانده به خط پایان تعطیلات تابستانی مدارس و دانشگاه ها، مغازه های فروش ثابت وسایل تحصیلی شلوغ ترین و گرم ترین زمان کاری شان را دارند. شور و شتاب و شعف کوچک و بزرگ خریدن ها و دیدن ها و... ناخواسته می روم به عالم محصلی، موقعی که دو تا مداد پاک کن دار، یک تراش مستطیلی کوچک که طرفین طولش منحنی دندانه دار بود، سه تا دفتر ۴۰، ۶۰ و ۱۰۰ برگ برای دیکته، حساب و مشق و چند تا کاغذ کادو، یک متر پلاستیک و یک چسب نواری کوچک که سر هم حدود ۳۵۰-۴۰۰ ریال اگر می شد... شوقش مثل کارنامه قبولی چهارم ابتدایی بود. حالا ... انبوه جمعیت خانواده ها بعضا با فرزندان محصل شان در گذرگاه های باریک و پرتردد، کوچه ها و پاساژهای بازار مشغول انتخاب و خریدن لوازم تحریر، کیف، کوله پشتی و برخی کفش اسپرت برای فرزندان خود هستند. مقابل هر مغازه به راحتی نمی توان نه با مشتریان و نه فروشندگان گفت وگو کرد. هر کس به فکر انجام کار خودش است. طبعا برای یک دوسوال و پرسش از فروشنده که فرصت خاراندن سرخود را ندارد. زمانی صبر می کنم. همینطور برای پرسش از مشتری... به هر حال بدون جواب و دست خالی نباید می ماندم. پرسش و پاسخ های وصله وصله را سرانجام یکپارچه و کم و بیش جمع و جور و تکمیل می کنم. ماحصل پیش رویتان است:

«الهه» امسال به کلاس چهارم ابتدایی می رود. او همراه خانمی از نزدیکان خود برای خرید لوازم مدرسه اش به بازار آمده است. از این که فعلا دفتر فانتزی ۱۵۰۰ تومانی خریده و در دست دارد خیلی خوشحال است. از خانم همراهش «مصطفایی» می پرسم: چرا دفتر معمولی ساده نخریده اید؟ می گوید: «بچه ها- گاه و بعضا- حرف بزرگترها را گوش نمی کنند. در مدرسه لوازم بچه های دیگر را دیده و می بینند. می گویند دفتر باید مدل دار باشد، جلدش نقاشی شده و عکسدار باشد.» به دختر اشاره می کند و می گوید: «حالا به سلیقه او خرید می کنم. »

تنوع خوب است عادت نشود

«علی محمدی» کارمند می گوید: «دفتر و خودکار زمان تحصیلی خودم را می دیدم و حالا با دفتر و کیف بچه های امروزی قیاس می کنم...» کنار دیوار راهرو بازار ایستاده مات مغازه ها شده بود که درباره نرخ ها و وسایل فانتزی تحصیلی از او پرسیدم و آن جواب را داد و بعد: «واقعیت این است که هر کالا و متاعی شکل و حالتش را نسبت به سابق، تغییر داده اند. مثل سبک ساختمان سازی، پوشاک، حتی نان را هم فانتزی کرده اند. دفتر و مداد هم مد جدید شده است. بچه ها هم دنبال همین رنگ و نقش های فانتزی هستند... فکر می کردم یک تراش یا یک خط کش چوبی سی سانتی اگر بابا برایم می خرید، تا آخر سال محافظت می کردم. همکلاسم اگر خط کش یا دفتر و مداد تراش نو و شیک می خرید، هرگز به پدر و مادر نمی گفتم دلم می خواهد من هم آن نوع داشته باشم. پیشرفت و تنوع خوب است طوری که هر کس بتواند تا حدی استفاده کند. الان خیلی ها را می شناسم که توان تأمین هزینه های لازم زندگی شان را ندارند. بعضی سه چهار تا بچه مدرسه ای دارند. وسع خانواده اجازه نمی دهد کیف و کفش و دفتر فانتزی برای بچه ها خریده شود. ولی بعضی ها افراط هم می کنند. موضوع دیگر این است که مد و مدل سازی در هر چیزی تمامی ندارد. فرض ۲تا دفتر فانتزی برای بچه خریدیم. فردا نوع دیگر دست همشاگردی اش می بیند و اینجاست که باید بچه را تربیت کرد که هیچگاه چشمش به دست دیگری نباشد.تنوع خوب است اما نه کپی برداری و نه عادت و یا بی ملاحظگی نسبت به درآمد کم پدر.»

● سلیقه ها جابه جا می شوند

ساک چرخدار مکعب شکل نسبتاً حجیم همراه دارد. تقریباً پر شده از اجناس گوناگون. جایی در آن برای گذاشتن چند دفتر بیشتر جلد ضخیم باز می کند. «خانم تهرانی» از شمال شهر به بازار آمده است. سه فرزند دارد: دو تا دبیرستانی و یکی راهنمایی. جلوی پیشخوان مغازه، کنار دیگر مشتریان ایستاده و دفاتر پرنقش و جذاب را یک یک وارسی و برخی را جدا می کند. بعد نگاهی به ردیف پرتعداد دفاتر درون قفسه های داخل مغازه می اندازد. دفاتر با چاپ تصاویر مختلف فانتزی همانند قاب عکس دار به نمایش چیده شده است. هرکس آنجا است مجذوب این دفترهای تحریری دانش آموزی می شود. نرخ دفاتر از حدود ۸۰۰ تومان تا بالای ۲۵۰۰ تومان است. بستگی به کاربری و نقش و طرح و رنگ و نوع کاغذ، جلد و تعداد برگ دارند. او ۲۸هزار تومان به فروشنده می دهد و دفترها که شاید ۱۵-۱۴ تا بیش نبود را توی ساک می گذارد. سراغ مغازه خودکار فروشی را می گیرد.

در شلوغی کوچه ای باریک می خواهد به سمت نشانی خودکار فروشی رود که از او می پرسم: این دفاتر فانتزی را که خریدید موردنظر بچه هاتان است یا انتخاب خودتان بوده، می گوید: «سلیقه خودشان همینطور است. موقعی که بچه ها کوچکتر بودند دفاتر معمولی برای شان می خریدم. با کاغذ کادویی جلد می کردم. حالا بزرگتر شده و سلیقه شان عوض شده است...»

تمامی قفسه های مغازه مربع شکلش بیشتر به یک نمایشگاه یا کلکسیون از صدها نوع خودکار به اشکال و رنگ های گوناگون می نماید. تنها روی میز کوچک کنار باریک راه ورود به درون فروشگاه مقداری پاک کن فانتزی است.

●ٓ ۲۰۰نوع خودکار سرگردانی خریدار

از «میراحمدی» فروشنده خودکارهای فانتزی و تبلیغاتی تجاری، درمورد کثرت تنوع خودکارها می پرسم. او می گوید: «۵-۲۴ سال پیش این قدر خودکارها متنوع نبودند. به مرور به ویژه در چند سال اخیر تولید انواع خودکار فانتزی بالا رفته و روانه بازار مصرف می شود. ۱۰سال پیش حداکثر ۱۰نوع خودکار تولید می شد ولی الان حداقل ۲۰۰نوع خودکار به اشکال و رنگ های گوناگون تولید می شود.» به گفته او بسیاری انواع خودکار باعث سرگردانی مشتریان در انتخاب یک یا چند نوع خودکار شده است. می مانند کدام را خریداری کنند.» وی همنظر برخی شهروندان درخصوص همچشمی و رقابت بین دانش آموزان در جهت داشتن نوشت افزار فانتزی است که در شماره دیگر گزارش خواهیم خواند.

●ٓ نوشت افزارهای فانتزی وارداتی است

«نوشت افزارها و کالای فانتزی که امروز در دست محصلان ماست از چند کشور وارد می شود و هیچ ارگانی نرخ نوشت افزارها را ندارد...»

«عباس هدایتیان» رئیس اتحادیه صنف نوشت افزار و لوازم مهندسی تهران، وظیفه اتحادیه نسبت به امور و نظارت واحدهای صنفی را با بیان این که حدود ۲هزار واحد صنفی در تهران پروانه کسب دایم دارند و صدور پروانه حدود ۴۰۰واحد دیگر در دست اقدام است، اظهار می دارد وظیفه اتحادیه قانونمند کردن و ساماندهی واحدهای صنفی است که در واقع راهنمایی عضو متبوع به شرایط خرید و فروش و نخریدن جنس بدون فاکتور و آموزش است. همچنین در کمیسیون مباحث عوارض شهرداری و مالیات به عنوان نماینده اتحادیه از عضو واحد صنفی متبوع دفاع می کنیم.»

نظر هدایتیان را راجع به واردات و نرخ کالای تحصیلی می پرسم. پاسخش این است: «نوشت افزارها و کالای فانتزی شامل کیف، جامدادی، دفتر، تراش رومیزی و... بیشتر از کشور چین و همچنین مالزی، پاکستان، هند و کره وارد می شود. آنچه که امروز وسایل تحصیلی در دست بچه های ماست از کشورهای دیگر وارد می شود. درباره قیمت ها باید گفت از زمانی که ارز آزاد شد و واردات صورت گرفت تا الان هیچ ارگانی قیمت نوشت افزارها را ندارد. قیمت کالای تولید کارخانه های داخلی تحت پوشش وزارت صنایع و معادن است و سازمان حمایت مصرف کننده و تولیدکننده بر قیمت ها نظارت می کند...»

ترویج روبه افزایش فرهنگ! فانتزی شدن نوشت افزار و کیف و کفش و... آن هم از دوران کودکی، بعد سنین بالاتر در امور آموزندگی دانش نزد برخی به صورت یک اصل پیش از درس و مدرسه شده است. آن که برخوردار از وسایل تجملی است باز چشمش دنبال مد تازه است اما آن که سادگی وسایل را انتخاب می کند و اعتمادبه نفس دارد به نظر می رسد آسوده تر است ولی...

به هر حال مسئله تهیه و هزینه لوازم التحریر فانتزی با نرخ های رها شده هم تأثیر روحی و اقتصادی در بین قشرهایی از جامعه می گذارد. بنابراین واقعیت ها، فرهنگ سازی از کودکی، شناخت مباحث معنوی و بودجه خانوادگی به یک برنامه ریزی از نهاد خانواده و مراکز آموزشی نیاز دارد.

● وضعیت تولید نوشت افزار

در گفت وگو با «جلیل غفاری رهبر» رئیس اتحادیه صحاف تهران، پرسشم از وی پیرامون وضعیت تولید نوشت افزار تحصیلی، علل افزونی محصولات فانتزی و مسئله تأثیرگذاری برآمده از چشم و هم چشمی یا محرومیت محصلی از نداشتن دفتر پرزرق و برق، کیف یا کوله پشتی و... که همشاگردی اش از آن برخوردار است، می باشد. او نخست درباره چگونگی کم و کیف دفتر، بر این باور است که تولید دفتر در چند سال گذشته به دلیل کم شدن اعمال دولتی در این زمینه، خیلی خوب بوده است و حالا رقابت بین تولیدکنندگان به اندازه کافی و در جهت حداقل قیمت دفتر، به وجود آمده و کیفیت و نوع کالا هم متنوع است.

● فروش بیشتر و رقابت، دلیل نوآوری

وی سبب چندین گونگی محصولات تحصیلی را چنین توضیح می دهد: «نخست این که تولیدکننده دنبال فروش کالایش است. برای آن که فروش مناسب و بیشتر داشته باشد ایده های جدید طراحی و اجرا می کند. دلیل دیگر وجود رقابت میان تولیدکنندگان است. لازمه این، جنس مرغوب، نوع ارایه و در نهایت فروش بیشتر در بازار مصرف است. براساس همین علل نوع تولیدات امسال با پارسال فرق می کند. تولیدکننده اگر ببیند محصولش فروش ندارد، سال دیگر تولید نخواهد کرد.»

ادامه صحبت وی، این است: «به هر حال امروزه روز با تکنولوژی مواجه هستیم که در ساختارهای بسیاری از وسایل مورد استفاده عمومی نیز جا بازکرده است.» وی در این خصوص توضیح می دهد: «اساساً تولید دفاتر فانتزی حدود ۸سال است که وارد بازار عرضه و تقاضا گردیده است. طی آن سال ها ۶-۵ نفر دفاتر فانتزی تولید می کردند. الان شاید به ۲۰۰نفر افزایش یافته اند. به هر صورت، این تنوع و کارهای فانتزی هزینه محصول را بالا می برد در حالی که بدون این نوآوری ها نرخ خرید دفاتر ساده به نفع مردم مصرف کننده بوده و است.» می گویم: حالا تولید انواع دفاتر با القاب متفاوت در قالب فانتزی و نرخ های فرادست بسیاری از خانواده ها به ویژه چند فرزندی محصل، در اصل و اساس کاربردی هیچ تفاوتی با دفتر و کلا لوازم دیگر تحصیلی ندارند.

● ۷۶۰ تومان بابت فانتزی بودن یک دفتر!

«غفاری رهبر» از پشت میز کارش بلند می شود و از روی میز بزرگ وسط اتاق یک دفتر می آورد. می گوید: «دفتر تک سیمی یک نرخ دارد. این دفتر فنردوبل است...» می پرسم چند برگ و قیمتش چند است، می گوید: «۱۰۰برگ، کاغذ ۶۰گرمی، فنردوبل قیمتش برای عرضه در نمایشگاه ۱۲۵۰ تومان است.» سؤال می کنم: همین دفتر اگر بدون فنردوبل باشد قیمتش چند خواهد بود؟ او می گوید: «۴۹۰تومان خواهد بود.!»... می گویم: تفاوت ۷۶۰تومان می شود! این مبلغ تفاوت تحمیل به اقتصاد و خانواده مصرف کننده می شود. او تأیید می کند. بعد از روی چند برگ فهرست نرخ تک فروش دفترها در نمایشگاه که مصوبه بازرگانی است می خواند از جمله: دفتر ۴۰برگ معمولی ۲۳۰ تومان، عمده فروشی در بازار ۱۹۰تومان، ۶۰برگ معمولی ۳۳۰ تومان، عمده فروشی زیر ۲۹۰تومان و...»

● آشنا کردن بچه ها به صرفه جویی

آن خانم شهروند که برای خرید وسایل فانتزی همراه دختر دانش آموز مقطع ابتدایی به مغازه ای در بازار مراجعه کرده است، می گوید: «خودم در کلاس پنجم ابتدایی دفتر ۱۰۰برگ ۱۰۰تومانی می خریدم و تکالیف درسی را در آن یادداشت می کردم. «مصطفایی» ادامه می دهد: «معتقدم باید بچه ها با هزینه ها و وضع اقتصادی خانواده شان آشنا شوند. صرفه جویی را بدانند چون برای آینده آنها مؤثر است و باید متقاعدشان کرد که مثلا مشق نوشتن در دفتر ۱۰۰برگ جلد فانتزی با ۱۰۰برگ جلد ساده معمولی هیچ تفاوت نمی کند اما از تفاوت زیاد قیمت دفتر فانتزی می تواند وسیله مورد نیاز دیگر خود را بخرد. او با خنده می گوید: «با هزینه های مختلف تحصیلی این زمانه درس خواندن صرف ندارد!»

خودتان که محصل بودید چه نوع دفتر و لوازم دیگر مدرسه می خریدید؟ این پرسش از خانمی است که تعدادی از انواع دفتر فانتزی برای سه فرزندش جمعاً به مبلغ ۲۸هزار تومان خریداری می کند. پاسخ «تهرانی» این است: «دوره ما یک دو نوع دفتر معروف ساده بود که برای تکالیف درسی می خریدم. بچه های آن زمان اصرار نمی کردند که فلان نوع دفتر و کیف و خودکار داشته باشند. الان تهیه لوازم مدرسه ای هم نوعی طبقاتی شده چون لوکس شده است، کلاً تأثیر نرخ های بالای هر نوع کالا روی توان مالی مردم، وحشتناک شده است.» می پرسم نظرتان درباره قیمت همین دفترهای فانتزی که خریدید، چیست؟ می گوید: «قیمت ها مناسب است. پیشتر از یک مغازه در خیابانی در بالای شهر دو تا دفتر ۱۰۰برگ خریدم پنجهزار و خرده ای تومان. اینجا قیمت یک دفتر مشابه همان که از مغازه خریده بودم، هزار و پانصدتومان است.»

● تفاوت قیمت هر دفتر بیش از یکهزار تومان می شود!

از سنین نوجوانی ضمن اشتغال، درس می خوانده است. حالا از او در مقام رئیس اتحادیه صنف نوشت افزار و لوازم مهندسی، می پرسم: شما زمان تحصیلتان از چه نوع لوازم درسی استفاده می کردید؟

«عباس هدایتیان» می گوید: «من در مقطع ابتدایی از دفتر کاهی خط دار و بی خط و مداد و پاک کن معمولی استفاده می کردم.»

می گویم: حالا فرزندان تان از چه نوع افزار تحریری و تحصیلی استفاده می کنند؟ می گوید: «الان هم فرزندانم از دفاتر کاهی برای یادداشت و کاغذ کلاسور استفاده می کنند. دلیل این نوع استفاده از نوشت افزار این است که بچه ها ضمن درس و انتخاب مدارس، با آموزش درست و تفهیم کسب دانش، مقید به داشتن لوازم لوکس نبوده اند. چنان که یک فرزندم در سال چهارم دانشگاه، هنوز از نوع لوازم التحریر ابتدایی استفاده می کند.»

«میراحمدی» فروشنده انواع خودکار فانتزی و تبلیغاتی تجاری، در ادامه صحبت های پیش خود، مسأله چشم هم چشمی و رقابت بین دانش آموزان مصرف کننده خودکار را نیز مطرح می کند که به زعم او اصل موضوع که دانش پروری است به تجمل گرایی وسایل دانش آموزی بدل می شود و دانش آموز امروزی دنبال این است که مدل جدید جامدادی و یا مداد پاک کن چه شکلی است.

او در ادامه، با این جمله: «جدید بودن و نو خواستن وسیله کار تا حدی خوب است اما نه این قدر کنجکاوی، صرف وقت و ظاهرپسندی»، به موضوع با اهمیت تأثیرپذیری و همچشمی نسبت به دیگران اشاره می کند و می گوید: «بچه دانش آموزم از مدرسه می آید و به من می گوید: همکلاسی ام مداد پاک کن با طرح و رنگ جدید نشانم داد و گفت تازه از مغازه ای خریده است.» این پدر فروشنده که انواع مداد پاک کن هم به اشکال مختلف در فروشگاهش دارد و روی میز جلوی مغازه نشانم می دهد، با تبسمی می گوید: «جالب این است خودم مداد پاک کن های فانتزی چینی و... دارم اما فرزندم نوع جدید، از نوع مداد پاک کن همشاگردی اش تعریف می کند که یعنی آن نوع را داشته باشد.» ته حرف وی: «مداد پاک کن های فانتزی خوشرنگ و طرحند ولی اثر مداد روی دفتر را خوب پاک نمی کنند.» می گویم: کاغذ را سیاه می کنند، یعنی خود این پاک کن های فانتزی نیاز به «پاک کن» دارد... می خندد.

● تأثیر روانی و اقتصادی نوشت افزار تجملی

نظر رئیس اتحادیه صحاف تهران، راجع به تأثیر روانی برخی از دانش آموزان که از وسایل متعارف و معمول تحصیلی استفاده می کنند در برابر عده ای که با نوشت افزار و کوله پشتی و یا کیف فانتزی گران بها به مدرسه می روند را می پرسم. او می گوید: «تفاوت های ظاهری وسایل درسی و تسهیلاتی به عنوان یک مشکل در محیط های آموزشی نیز می تواند تأثیر روانی برای بچه های دیگر داشته باشد. از طرف دیگر، ادامه روند تأمین لوازم غیرمتعادل و فانتزی تحصیلی اثر قابل توجه در اقتصاد خانواده خواهد داشت درعین حال هستند خانواده هایی که سعی می کنند برای این که فرضاً بهانه ای برای ضعف درسی و آموزشی فرزندشان در میان نباشد، خواست بچه در داشتن نوشت افزار و کیف غیرمعمول را برآورده کنند.»

او در ارتباط با همین مباحث- تلویحاً پیشنهاد- می کند که در برخی مدارس، بیشتر غیردولتی، دانش آموزان اجازه استفاده از کیف و دفاتر فانتزی در محیط مدرسه نداشته باشند. او ادامه می دهد: «باید در مراکز تحصیلی فرهنگ سازی کنیم که بچه ها در امور ظاهری، راهنمایی و متقاعد و در مباحث معنوی تقویت شوند.» به اعتقاد «غفاری رهبر» برخی از بچه ها به دلیل برخورداری از مباحث معنوی و تربیت درست، به اصطلاح چشم و دل شان دنبال ظواهر و یا رقابت با همشاگردی ها نیست اما جامعه در تقویت و ضعف روحیه آنان می تواند نقش داشته باشد.»

حسن آقایی