ورزش یا انتهای تکنولوژی

شاید بسیاری فکر کنند فوتبال پر بیینده ترین ورزش جهان است در حالی که این گونه نیست, چرا که اتومبیلرانی پر بیننده ترین ورزش جهان است

شاید بسیاری فکر کنند فوتبال پر‌بیینده‌ترین ورزش جهان است در حالی که این‌گونه نیست، چرا که اتومبیلرانی پر‌بیننده‌ترین ورزش جهان است. در میان اتومبیلرانی هم فرمول یک از همه پر‌بیننده‌تر است. اما چه چیزی به این ورزش، این همه جذابیت داده است. شتاب و سرعت در مسابقات فرمول‌یک دیوانه‌کننده است. شتاب صفر تا صدکیلومتر در خودروهای فرمول‌یک، دو‌ثانیه است، سرعت هم گاهی در این خودروها به بیش از ۴۰۰‌کیلومتر در ساعت می‌رسد. قدرت موتور یک خودرو فرمول‌یک معمولا در حدود ۸۰۰ اسب‌بخار است، یعنی چیزی در حدود ۱۰ خودرو پژو ۲۰۶. اما وزن این خودرو تنها ۶۵۰‌کیلوگرم است چیزی حدود نصف وزن خودرو سمند، اما مهندسی آیرودینامیک و استفاده از باله‌هایی عکس باله‌های هواپیما در خودرو سبب می‌شود خودرویی به این سبک از روی زمین بلند نشود و به زمین بچسبد.

معمولا فشار g وارد آمده بر رانندگان فرمول‌یک تا ۵/۳ هم می‌رسد، این فشار برابر فشار جاذبه زمین به خلبان یک جنگنده شکاری در هنگام شیرجه‌زدن است، فشاری که بسیاری از افراد را در زمان وارد آمدن چنین فشاری بر بدن‌شان بیهوش‌شان می‌کند. دور آرام موتورهای فرمول‌یک معمولا سه‌هزار دور در دقیقه است و گاهی دور موتور به ۲۰‌هزار دور هم می‌رسد، این دور بالا چنان صدایی به راه می‌اندازد که تماشاچیان را از خود بیخود می‌کند. رها کردن گاز در سرعت ۳۰۰‌کیلومتر در خودرو فرمول‌یک حسش برابر با ترمز شدید در سرعت صد‌کیلومتر در خودروهای سواری است. یک خودرو فرمول‌یک معمولا میلیون‌ها دلار قیمت دارد و برای طراحی یک خودرو هم هر سال چند کمپانی بزرگ خودروسازی به هم کمک می‌کنند تا یک محصول جدید روانه پیست شود. جدیدترین تکنولوژی‌های خودروسازی هم معمولا در این خودروها تست می‌شوند.

● فرمول‌یک چیست؟

عنوان این ورزش، یعنی فرمول‌یک، بدین معناست که این ورزش باید پیشرفته‌ترین و رقابتی‌ترین مسابقه در میان مسابقات قهرمانی فرمول باشد. مقصود از لفظ «فرمول» مجموعه‌ای از مقررات و قوانین است که تمامی شرکت‌کنندگان و خودروها باید از آن تبعیت کنند. یک نیز به بالاترین درجه مسابقات اتومبیلرانی طبق این قوانین گفته می‌شود. فصل قهرمانی فرمول‌یک جهان از مجموعه‌ای از مسابقات که به جایزه بزرگ مشهور است، تشکیل شده که معمولا در فهرست پیست‌های فرمول‌یک و در معدود موارد در جاده‌های بسته شهری برگزار می‌شود. نتایج تمامی مسابقات جمع بسته می‌شود تا دو فهرست قهرمانان فرمول‌یک جهان در هر سال، یکی در بخش فهرست رانندگان قهرمان فرمول‌یک جهان و دیگری در بخش فهرست سازندگان قهرمان فرمول‌یک جهان مشخص شود. این مسابقات یک رویداد مهم تلویزیونی است که میلیون‌ها نفر از بیش از ۲۰۰کشور جهان آن را به صورت زنده تماشا می‌کنند. مسابقات فرمول‌یک در طول تاریخ تحولات و تغییرات بسیاری را شاهد بوده‌است.

در طول سال‌های متوالی موتورهای بسیاری به کار گرفته شده است؛ موتورهای عادی، تقویت‌شده و توربو، که از حجم ۵/۱ تا ۵/۴ لیتر را شامل می‌شدند. حداکثر قدرتی که در طول تاریخچه مسابقات به دست آمده هزار و ۲۰۰ اسب‌بخار در پیست مسابقات در دهه ۱۹۸۰ بوده ‌است. مسابقات فرمول‌یک در مقام گران‌ترین ورزش جهان، دارای تاثیرات اقتصادی چشمگیری است و نزاع‌های مالی و سیاسی آن نیز کاملا مشهود است. جایگاه و محبوبیت بالای این ورزش، آن را تبدیل به یک محیط آشکار تجاری کرده، که این امر منجر به سرمایه‌گذاری‌های چشمگیری توسط حامیان مالی و تبدیل این سرمایه‌گذاری‌ها به بودجه‌های عظیم برای تیم‌های سازنده فرمول‌یک شده‌است. دفتر مرکزی فدراسیون بین‌المللی اتومبیلرانی (FIA) در شهر کنکورد، پاریس واقع است. این فدراسیون مسوولیت نظارت بر این مسابقات را برعهده دارد.

● بدنه

اتومبیل‌های معمولی، تنها به دلیل ضعیف‌تر بودن موتور نیست که نمی‌توانند در سرعتی نزدیک به سرعت اتومبیل فرمول‌یک حرکت کنند. جریان هوایی که در زیر بدنه ماشین در سرعت‌های بالا ایجاد می‌شود، به حدی قوی است که می‌تواند اتومبیل را به هوا پرتاب کند. از این رو است که طراحی بدنه اتومبیل فرمول‌یک را، به بال هواپیما تشبیه می‌کنند؛ البته در جهت معکوس. شکل بدنه هوا را به بالا و اتومبیل را به پایین می‌راند و در نتیجه باعث چسبیدن اتومبیل به زمین در سرعت‌های بالا و در پیچ‌ها می‌شود. این طراحی به حدی موثر و کارآمد است که بر اساس محاسبات، اتومبیل فرمول‌یک می‌تواند بر روی سقف یک تونل حرکت کند بدون آنکه به زمین بیفتد. نقش دیگر بدنه، راندن بخشی از هوای اطراف به سمت رادیاتورهای اتومبیل جهت خنک کردن موتور و سیستم‌های هیدرولیک است.

● سیستم فنربندی

مانند اتومبیل‌های عادی، کار این سیستم ثابت نگه داشتن فاصله کف اتومبیل با زمین و جذب ارتعاشات است، اما در حالی‌که سیستم فنر‌بندی اتومبیل معمولی، محدوده حرکتی تقریبا ۳۰ سانتی‌متری ایجاد می‌کند. در اتومبیل فرمول‌یک، این محدوده حرکت به سه سانتی‌متر در چرخ‌های جلو و شش سانتی‌متر در چرخ‌های عقب کاهش می‌یابد. برخلاف اتومبیل‌های عادی، قرار نیست که این سیستم در اتومبیل‌های فرمول‌یک، اسباب راحتی راننده را فراهم کند. سیستم فنر‌بندی قابل تنظیم است و مثلا در هوای بارانی، امکان انعطاف‌پذیری بیشتر به سیستم داده می‌شود.

● پیت استاپ

در طول مسابقه، رانندگان می‌توانند برای بنزین زدن و تعویض تایر یک‌بار یا بیشتر اقدام به pit stop (توقف برای تعمیر) کنند. رانندگان به هفت مدل تایر مخصوص روزهای آفتابی، چهار مدل تایر مخصوص روزهای بارانی و سه مدل تایر مخصوص باران شدید دسترسی دارند. رانندگان باید ترکیب تایر مخصوص هوای آفتابی را پیش از شروع دور کیفیت‌سنجی انتخاب کنند. سرعت تیمی تعمیرکاران در پیست استاپ نقش زیادی در قدرت تیم‌ها دارد.

● شاسی

ساخته شده از فیبرکربن است و از آنجا که بر اساس قوانین نباید در عملکرد آیرودینامیک اتومبیل تاثیر داشته باشد، کف آن صاف است. این قطعه انعطاف‌پذیر، با وزنی حدود ۳۰‌کیلوگرم، باید بتواند فشار متناوب آیرودینامیک را تحمل کند که گاه معادل دو تن وزن می‌شود. در عین حال، چون راننده عملا در داخل شاسی می‌نشیند، قسمت عمده‌ای از ایمنی راننده، به استقامت شاسی بستگی دارد.

● موتور و جعبه دنده

موتورهای هشت سیلندر فرمول‌یک، (۲۴۰۰ سی‌سی حجم) به قدرت‌هایی بیش از ۷۱۰ اسب بخار دست یافته‌اند اما از سال ۲۰۰۷ دور موتور به ۱۹‌هزار دور در دقیقه محدود شده است. این در حالی است که وزن موتور کمتر از ۹۰‌کیلوگرم است و وزن کل اتومبیل باید کمتر از ۶۰۵‌کیلوگرم باشد. به عنوان مقایسه یک موتور اتومبیل‌های طراحی شده برای مصارف عمومی ممکن است حدود ۲۰۰۰ سی‌سی حجم، ۱۳۰ اسب بخار قدرت و دور موتوری معادل شش‌هزار دور در دقیقه داشته باشد. البته از آنجا که هدف اصلی موتور فرمول‌یک تولید حداکثر سرعت است، مصرف آن به بیش از ۶۰ لیتر در صد‌کیلومتر هم می‌رسد، در حالی‌که اتومبیل معمولی کمتر از ۱۰ لیتر در هر صد‌کیلومتر مصرف دارد.

جعبه دنده، یکی از پیچیده‌ترین اجزای اتومبیل فرمول‌یک محسوب می‌شود. بیش از ۲۰۰ سنسور وضعیت موتور را می‌سنجند و با استفاده از ابزارهای کمکی، بهترین زمان برای تغییر دنده را مشخص می‌کنند. تغییر دنده توسط پدالی انجام می‌شود که پشت فرمان، به نحوه‌ای نصب شده که راننده با فشار انگشتان می‌تواند دنده عوض کند. در طی دو فصل اخیر، تکنولوژی ساخت جعبه دنده به اندازه‌ای تغییر کرده است که تغییر دنده در داخل جعبه دنده در زمانی در حد چند‌هزارم ثانیه انجام می‌شود. برای به حرکت درآوردن اتومبیل در دنده یک (در هنگام آغاز مسابقه) هم از پدالی مشابه پشت فرمان اتومبیل استفاده می‌شود که حکم کلاچ را دارد.

● فرمان

فرمان یک اتومبیل فرمول‌یک، وظیفه‌ای بیشتر از تعیین جهت حرکت اتومبیل را بر عهده دارد. از فرمان - که برای ورود و خروج راننده، از جای خود بیرون آورده می‌شود- برای کنترل حدود ۱۲ مشخصه مختلف عملکرد اتومبیل استفاده می‌شود. ساخت هر فرمان حدود ۴۰‌هزار دلار هزینه در بر دارد و به‌وسیله دکمه‌های روی فرمان، راننده می‌تواند مایعات بنوشد (قمقمه از طریق یک لوله به داخل کلاه ایمنی متصل است)، با مسوولان فنی تیم از طریق رادیو صحبت کند، مسابقه را شروع کند و تنظیمات مربوط به سیستم کنترل کشش و موتور را تغییر دهد. اتومبیل فرمول‌یک، مجهز به سیستم هدایت هیدرولیک است؛ نیم دور چرخش فرمان، برای تغییر جهت حرکت اتومبیل در یک پیچ ۹۰ درجه کافی است. فرمان اتومبیل‌های فرمول‌یک به نوعی تبدیل به داشبورد این اتومبیل‌ها برای رانندگان این رقابت‌ها نیز شده است. تیم‌های مختلف برای ارتباط با راننده و عملکرد اتومبیل در طول مسابقه و تنظیمات آن از شرکت‌های متفاوتی برای این سیستم پیچیده کامپیوتری استفاده می‌کنند.

۱) چراغ هشدار برای عوض کردن دنده‌های بالا

۲) دکمه ارتباط رادیویی با تیم مهندسان

۳) کنترل تنظیم عملکرد، عملکرد متفاوت در هر تیم

۴) کنترل تنظیم میزان تزریق سوخت به موتور

۵) دکمه روشن کردن چراغ هشداردهنده عقب در هوای بارانی

۶) کنترل تنظیم تقسیم توان دیفرانسیل به محورهای چرخ عقب

۷) دکمه دنده عقب

۸) دکمه اضافه کردن روغن به جعبه دنده

۹) دکمه نوشیدنی راننده

۱۰) دکمه بالا بردن دور موتور برای سبقت

۱۱) دکمه حالت خلاص برای سوخت‌گیری در پیت (گاراژ)

امین آزاد