یلدا زادروز ایزد مهر

شب یلدا یا شب چله , آیین باستانی ایرانیان که از پس گذر زمان با تمام مشکلات مردم ایران زمین هم چنان برجا و استوار مانده, شب اول زمستان و طولانی ترین شب سال است فردای شب درازناک سال با دمیدن خورشید, روزها بلندتر شده و روشنی بر تاریکی رازناک چیره می گردد

"شب یلدا" یا "شب چله"، آیین باستانی ایرانیان که از پس گذر زمان با تمام مشکلات مردم ایران‌زمین هم‌چنان برجا و استوار مانده، شب اول زمستان و طولانی‌ترین شب سال است؛ فردای شب درازناک سال با دمیدن خورشید، روزها بلندتر شده و روشنی بر تاریکی رازناک چیره می‌گردد.

فرارو؛ "شب یلدا" یا "شب چله"، آیین باستانی ایرانیان که از پس گذر زمان با تمام مشکلات مردم ایران‌زمین هم‌چنان برجا و استوار مانده، شب اول زمستان و طولانی‌ترین شب سال است؛ فردای شب درازناک سال با دمیدن خورشید، روزها بلندتر شده و روشنی بر تاریکی رازناک چیره می‌گردد.

ایرانیان هماره، خورشید را نماد نیکی می‌دانسته‌اند و شب آغاز زمستان را شب زایش ایزد مهر یا زایش خورشید و از این رو جشن به پا می‌کرده‌اند.

واژه "یلدا" از زبان سریانی به‌معنای "تولد" یا "ولادت" و یلدا زادروز ایزد مهر یا "میترا" است. و این‌گونه جشن شب یلدا یک جشن آریایی است که پیروان آئین مهر آن را از هزاران سال پیش در ایران برگزار می‌کرده‌اند.

● شب یلدا در ایران باستان

در ایران باستان و گذشته‌های پیش از زمان "اشو زرتشت"، در میان مردمانی که زندگی خود را با کشاورزی و دام‌پروی می‌گذراندند، مردم با تضادهای موجود در طبیعت مانند سپیدی و سیاهی، روشنایی و تاریکی، روز و شب، گرما و سرما و تضادهایی در خوی انسانی مانند خوبی و بدی، دوستی و دشمنی و گذشت و کینه آشنا شده‌بودند و در باور خود، آن‌چه را که برای زندگی مفید قرار می‌گرفت، از جلوه‌های خدای خوب و آن‌چه را که بد و زیان‌آور بود، از جلوه‌های خدای بد می‌پنداشتند.

به همین انگیزه، آن‌ها روز و روشنایی را بیش‌تر دوست می‌داشتند، چون هنگام کار و کوشش، خوشی و بالندگی بود. با فرارسیدن شب، آتش می‌افروختند تا جلوه‌های بد زندگی پدیدار نگردد. در شب‌های دراز زمستان، گِرد هم جمع می‌شدند و آتش می‌افروختند تا روشنایی را افزون سازند. هنگامی‌که درازترین شب سال یعنی آخرین شب از ماه آذر فرا می‌رسید، به انگیزه‌ی این‌که از فردای آن شب، روشنایی بیش‌تر و روزها درازتر خواهد شد، گردهم‌آمده و شادی می‌کردند.

در زمان گذشته، ایرانیان میوه‌هایی را که تا آن زمان سالم مانده‌بود با آجیل و خوراکی‌های دیگر فراهم می‌کردند، همه‌باهم تا پاسی از شب را با شادی و سرور می‌گذراندند و با این شیوه به پیشباز چله بزرگ می‌رفتند که از فردای آن روز شروع می‌شد. در چله‌ای که با آمدن آن، سرما واقعی زمستان فرا می‌رسید و تا جشن سده یعنی چهل روز دیگر ادامه داشت.

پس‌ازآن چله کوچک آغاز می‌گشت، یعنی سرمای زمستان کاهش می‌یافت. چله‌ی کوچک از روز بعد از جشن سده شروع می‌شد و تا روز بیستم اسفند ماه ادامه داشت و این هنگامی بود که سرمای زمستان به‌آرامی کاهش می‌یافت. پس از چله‌ی کوچک، شکفتن شکوفه‌ها آغاز می‌گردید و فرارسیدن بهار را نوید می‌داد.

● کریسمس همان شب یلدا است

در برخی منابع آمده‌است وقتی پس از بر سرکار آمدن اشکانیان، سرداران و نظامیان رومی ایران را ترک کردند، آیین مهرپرستی را از ایرانیان آموخته و بدان عمل می‌کردند. آن‌ها آیین "میترائیسم" یا "مهرپرستی" را در مغرب‌زمین توسعه دادند.

این آیین تا مدت‌ها به‌صورت یک فرقه مخفی در اروپا رواج داشت. به‌عنوان مثال یکی از بازمانده‌های این آیین به‌عنوان معبد مهری در مرکز شهر لندن هنوز برپاست. این معبد را زمانی که رومی‌ها لندن را در سیطره خود داشتند، ساخته بودند.

تا ظهور مسیحیت، مهرپرستی یکی از آیین‌های رایج در اروپا بود. پس از پذیرش مسیحیت به‌عنوان دین رسمی در سال ۳۱۴ میلادی توسط کنستانتین، ارباب کلیسا و دولت‌های حاکم تلاش کردند، بقایای نظام‌های اعتقادی دیگر را از میان ببرند و درعوض آیین‌های مسیحی را حاکم کنند.

در این فرآیند مسیحی‌سازی همه‌چیز، برخی از سنن مقاومت کردند که ازجمله آن‌ها بزرگداشت میلاد مهر یا میترا بود. که رومیان آن را آغاز سال می‌دانستند و روز ۲۱ دسامبر را به این مناسبت جشن می‌‌گرفتند. کلیسا به‌ناچار جشن تولد مهر را به‌عنوان زادروز عیسی پذیرفت.

پس از قرن چهارم میلادی در پی اشتباهی که در محاسبه کبیسه‌ها رخ داد، این روز به ۲۵ دسامبر انتقال یافت و از سوی مسیحیان به‌عنوان روز کریسمس جشن گرفته شد. از این روست که تا امروز بابانوئل با لباس و کلاه موبدان ظاهر می‌شود و درخت سرو و ستاره بالای آن هم یادگاری از کیش مهر است.

● رسوم آیینی شب یلدا

در این شب معمولاً رسم بر این است که افراد از دورونزدیک در منزل بزرگ خانواده مثل پدربزرگ و مادربزرگ گرد هم می‌آیند و تا پاسی از شب با خوردن میوه و آجیل به جشن و شادی می‌پردازند.

هر خانواده، میوه‌هایی مانند خربزه، سیب، بِه، انگور و به‌ویژه هندوانه و انار را که رنگ سرخ دارند، تهیه می‌کنند و با خود به جشن شب چله می‌آورند. رنگ سرخ، رنگ رفتن و فراز آمدن روشنایی در غروب آفتاب و سپیده است که در آیین مهر از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.

ایرانیان بر این باور بوده‌اند که با خوردنی‌های شب یلدا، مثل خوراکی‌های پای سفره هفت‌سین طبیعت گرم را می‌توانند سرد، و طبیعت سرد خود را گرم کنند.

به این صورت که اگر از گرمی مزاج رنج می‌برند، هندوانه و انار و اگر از سردی آزرده می‌شوند توت، کشمش، خرما و مثل آن بخورند.

در بین میوه‌ها هندوانه از اهمیت بیش‌تری برخوردار است، زیرا بعضی از زرتشتیان باور دارند که اگر مقداری هندوانه در شب چله بخورند، در سراسر چله‌ی بزرگ و کوچک، یعنی زمستانی را که در پیش خواهند داشت، سرما و بیماری بر آن‌ها اثر نخواهد گذاشت.

غیر از میوه، گاهی آجیل، شیرینی و شربت نیز در خوراکی‌های شب چله وجود دارد. مهمانان شب چله تا پاسی از شب، همه دور هم می‌نشینند. گاهی مادربزرگ داستان‌های شیرین روزگار گذشته را برای بچه‌ها تعریف می‌کند. پدر بزرگ یا سالخورده‌ی دیگری تفأل به دیوان حافظ می‌زند و بخش‌هایی از داستان‌های شاهنامه‌ی فردوسی را می‌خواند و از حماسه‌های افتخارآفرین ایرانیان، سخن می‌گوید. همه با شادی و سرور، شب چله را پشت سر می‌گذارند. با نیایشگاه "اُشَهِن"، شب بزرگ سال را همراهی می‌کنند و گاهی آن را به سپیده‌دم می‌رسانند تا زایش نور را از پس تاریکی شبی سرد به نظاره بنشینند.

● جشن دی‌گان

در تقویم زرتشتی، هریک از روزهای ماه نامِ به‌خصوصی دارد. به‌عنوان‌مثال: هرمز، بهمن، اردیبهشت، شهریور، سپندارمز، خرداد، امرداد، دی به‌آذر، آذر و... زرتشتیان در هر ماه، هنگامی که نام روز با نام ماه برابر می‌شود، آن روز را جشن می‌گیرند و هر یک از این جشن‌ها را به مناسبتی برگزار می‌کنند.

واژه‌ی "دی"، "آفریدن و آفریدگار" معنی می‌دهد. در ماه دی، غیر از نخستین روزِ ماه که "اورمزد" نامیده می‌شود و نام خداوند است، سه روز دیگر به نام‌های "دی‌بآذُر"، "دی‌بمهر" و "دی‌بدین" وجود دارد.

بنابراین جشن دی‌گان برابر است با یکی از این روزها در ماه دی، که دوم، نهم و هفدهم در تقویم خورشیدی است. در ایران باستان نخستین جشن دی‌گان، در ماه دی یعنی روز اورمزد از ماه دی، "خرم‌روز" نیز نام داشته‌است. در این روز که روز پس از شب چله، پادشاه کشور و حاکم شهر، دیدار عمومی با مردم داشته‌است. اکنون نیز زرتشتیان در برخی از شهرها و روستاها، یکی از روزهای دی، در ماه دی و یا همه‌ی آن را جشن می‌گیرند. همانند جشن‌های ماهیانه دیگر، کوشش می‌کنند تا در محل‌های عمومی مانند آتشکده گرد هم آیند و جشن دیگان را با سرور و شادمانی برگزار کنند.

● شب یلدا نزد ایرانیان امروز

ایرانیان از قدیم به داشتن جشن‌های گوناگون و فراوان شهره بوده‌اند؛ اما بیش از نیمی از ایرانیان امروز مخارج بالای شب یلدا (گرانی میوه و آجیل) را از مشکلات برگزاری مراسم شب یلدا می‌دانند.

محمد نوین

http://namehbastan.mihanblog.com