مشكلات ترجمه كتاب های فنی در ایران

زبان وسیله بیان تفكر است و غالباً برای انتقال فكر كسی به دیگری به كار می رود این انتقال ممكن است به وسیله گفتن, نوشتن, اشاره و یا لمس انجام شود برای زبان انواع گوناگون در نظر گرفته اند انواع زبان از لحاظ ارزش ادبی عبارت است از زبان ادبی شاعران و نویسندگان, زبان گفتگو و زبان عامیانه

زبان پروتكل پذیرفته شده بین دو فرد، یك گروه و یا یك ملت است كه اصول آن از جانب هر دو مورد قبول واقع شده است. انجام هر گونه تغییر و جابجایی، ورود لغات جدید بجز گویش‌ها و اصطلاحات خیابانی نیاز به تدبیر و گردهمایی گروههای زبانشناس، جامعه شناس، دانشمند و نویسنده دارد تا بتوانند معادل لغات جدید را یافته و استفاده از آنها را به شكل و حالت و گویش اصل آن تایید كنند.

فرهنگستان زبان و ادب پارسی در مقدمه اساسنامه خود می‌نویسد: خط چهره مكتوب زبان است و همان‌گونه كه زبان از مجموعه اصول و قواعدی به نام دستور زبان پیروی می كند. خط نیز باید پیرو اصول و ضوابطی باشد كه مجموع آن اصول و ضوابط را دستور خط نامیده ‌ایم.

www.persianacademy.ir/books/Dastoor-e%۲۰khatt.pdf

سری كتابهایی كه توسط شركت انتشاراتی SAMS به چاپ می‌رسند آموزش در ۲۴ ساعت نام دارد و به دلیل سهولت در نحوه آموزش مطالب فنی و تكنیكی، این كتابها به زبانهای گوناگون در سراسر جهان ترجمه می‌شوند. مترجمان كشورمان نیز اغلب كتابهای خوب و مفید را به علت عدم رعایت حقوق مولف و كپی رایت بلافاصله به فارسی بر‌می‌گردانند و در اختیار خوانندگان كتابهای كامپیوتر قرار می‌دهند.

علاقمندان به فراگیری كامپیوتر در ایران به دلیل عدم تسلط كامل به زبان انگلیسی به اجبار نسخه ‌های ترجمه شده را خریداری و مورد استفاده قرار می‌دهند. یكی از كتابهای انتشارات SAMS با نام Teach Yourself ASP.NET in ۲۴ Hours نوشته اسكات میچل در ایران تحت نام خودآموز ASP.NET در ۲۴ ساعت توسط مهین فهیمی و فاطمه صادقی ترجمه شده و توسط انتشارات غزال به بهای ۲۲۴۰۰ ریال به فروش می‌رسد.ضرر ترجمه كتابهای آموزشهای فنی، علمی و تكنیكی توسط اشخاص غیر مسئول نه تنها همگونی، ارتباط جملات با یك دیگر و سرانجام روانی خود را از دست می‌دهند بلكه ترجمه لغت به لغت كلمات گاهی باعث سر در گمی خواننده و گم شدن هدف نویسنده در متن اصلی شده و به جملاتی بدون معنا و خنده دار تبدیل می‌شوند.

كتابهای خودآموز انتشارات SAMS هر یك به ۲۴ بخش تقسیم و برای هر یك از آنها یك ساعت آموزش اختصاص داده شده است. كتاب خود آموز ASP.NET در ۲۴ ساعت در اولین صفحه خود ایندكس و فهرستی از موضوعات ۲۴ گانه كتاب آورده است. كمی دقت در نحوه ترجمه تعدای از بخشهای كتاب نشان می‌دهد مترجم به دلیل نداشتن تجربه كافی در امور فنی كامپیوتر یا ضعف در زبان انگلیسی و یا مراجعه به فرهنگ لغات جهت یافتن كلمات مشابه در فارسی قادر نبوده است نظر نویسنده آمریكایی را به خوانندگان ایرانی خود انتقال دهد. در ایندكس ساعت ۸ كتاب آمده است Examining the Web Controls Designed for Displaying Text در حالی كه در كتاب به این صورت ترجمه شده است:"اعتبار سنجی فرم های وب - بررسی این كه چطور ناظم های اعتبارسنجی موجب اصلاح كارایی توسعه گر در ASP.NET می شوند" معرفی بخش ۹ این چنین ترجمه شده است:"تركیب بندی برنامه های كاربردی و اداره كردن اطلاعات حالت آنها" كه در اصل Collecting and Processing User Inputاست.

و به همین ترتیب در ساعت ۱۱ آمده است:"پیاده سازی و اجرای قابلیت های پست الكترونیكی با استفاده از سرور (خادم) مجازی و توكار SMTP در ویندوز ۲۰۰۰"

قسمتهای دیگر صفحه اول نیز بدون معنا و فاقد ارزش است. مترجم بدون در نظر گرفتن ناتوانی خود در یافتن لغات مناسب، دیگران را مسئول به هم ریختگی اوضاع نابسامان ترجمه كتابهای فنی و علمی در ایران قلمداد كرده و می‌نویسد:

"خواننده عزیز، طی چند دهه اخیر كتاب های فنی بسیار زیادی به زبان فارسی ترجمه، طبع و نشر یافته كه متون رایانه ای نیز در زمره همین كتاب ها می‌باشند. لیكن بر كسی پوشیده نیست كه اگر یك متن رایانه ای در اختیار تعدادی مترجم قرار گیرد، هر یك از آنان به سلیقه خود از معادل های فارسی استفاده می كنند كه بعضا در جای مناسب خود نبوده و منجر به یك ترجمه نامفهوم و گنگ می شود و نهایتاً موجب گیج و خسته شدن خوانندگان این گونه متن ها می‌گردد"

ایشان در ادامه مقدمه كتاب نوشته‌ اند:

"مثلا برای اصطلاح "Upload" معادل‌های ارسال فایل، دریافت، بالابر، باركردن، ارسال و بارگذاری به كار رفته است. اگر چه بسیار شنیده ایم كه زبان جاری ما بر پایه شعر و ادبیات استوار است و كلمات علمی و فنی آن برگرفته از دانش و فرهنگ زبان های ملت های مختلف می باشد، لیكن ملت ما به واقع هرگز اسیر عجز زبانی و نارسایی واژگان نبوده و نیست." مترجم همچنان بر عقاید خود پافشاری می‌كند و امیدوار است در ۲ تا ۳ سال آینده از طرف كسانی مانند او اصطلاحات فنی فارسی جایگزین شود. در حالی كه بر اساس ماده ۲ اساسنامه تصویب شده جهت فرهنگستان زبان و ادب زبان فارسی" تاسیس واحدهای واژه‌ سازی و واژه‌گزینی و سازمان دادن واحدهای مشابه در مراكز دانشگاهی و دیگر سازمانهای علمی و فرهنگی و هماهنگ ساختن فعالیتهای آنان از راه تعاطی تجارب و نظارت بر واژه‌ سازی و معادل‌یابی در ترجمه از زبانهای دیگر به زبان فارسی و تعیین معیارهای لازم برای حفظ و تقویت بنیه زبان فارسی در برخورد با مفاهیم و اصطلاحات جدید از وظایف فرهنگستان است".

www.persianacademy.ir/asasname.htm#m۰۲

مترجم برخلاف نظر فرهنگستان در ادامه مقدمه كتاب خود می‌نویسد:

"از این رو، در نظر داریم در هر كتابی كه نشر می دهیم تا حد امكان از به كارگیری واژه های بیگانه كاسته و به جای آن از برابرهای فارسی استفاده شود تا انشاءالله به مرور زمان و ظرف دو سه سال آینده شاهد آن باشیم كه حدود ۹۰ درصد از كلمات و اصطلاحات فنی و تخصصی به صورت فارسی مورد بهره برداری قرار می گیرند."

در صفحه بعد مترجم در جدولی واژه‌ های بیگانه را ترجمه كرده و معادل فارسی آن را نیز در برابر آن آورده است. در این مرحله لغات استفاده شده معانی مضحك به خود گرفته و موجب عصبانیت و یا خنده می‌شوند. مترجم در ادامه می‌نویسد:"در این جا، تعدادی از كلمات و اصطلاحاتی كه در این كتاب بیش از بقیه مورد استفاده قرار گرفته ‌اند را برای آگاهی شما خواننده عزیز ارائه می‌كنیم:

واژه بیگانه برابر فارسی

مانیتور مبصر

فیلد میدان

اسكریپت امریه

سرور خادم

كلاینت مشتری

پروفایل شرحانه

آیتم فقره

فونت حرفنما

لیست سیاهه

در صفحه ۳۸۴ در لغت نامه دیگری اصطلاحات فنی انگلیسی راجع به كامپیوتر آورده شده و عجز و ناتوانی مترجم در یافتن لغات به نمایش درآمده است. برخی از معانی معادل این لغت نامه كاملاً با گویش روزانه مردم و كلمات معادل تصویب شده اختلاف دارد و تعدادی از آنها بدون معنا و خنده دار است مانند كلوچه امنیت، قالب آسا، بستك، ضمیمك فرعی، پالایه، خادم اطلاعات اینترنت، سرپیوند، شرحانه و انگاره.

واژه بیگانه برابر فارسی

VB Script امریه ویژوال بیسیك

Pattern انگاره

Workstation ایستگاه كاری

Reset بازنشانی

Packet بستك

Packet Sniffer بستك یاب

Filter پالایه

Internet Information Service خادم اطلاعات اینترنت

Scripting Language زبان امریه نویسی

Hyperlink سرپیوند

User Profile شرحانه كاربر

Inclusion شمول

Subtag ضمیمك فرعی

Scheme طرحواره

ToolTip عمل نما

Template قالب آسا

Security Cookie كلوچه امنیت

Server Based مبتنی بر خادم

مترجمان متخصص و یا غیر متخصص و ناشر آگاه یا ناآگاه بیشتر اصطلاحات تكنیكی زبان انگلیسی را به عربی بدون معنا و یا لغات غیر معمول در گفتگوهای روزانه ترجمه و چاپ كرده ‌اند و آن را متاسفانه زبان بیگانه نمی‌دانند. مشكل خریدار كتاب كه به دنبال فراگیری تكنولوژی وابسته به غرب است در خواندن كتاب خلاصه نمی‌شود. خواننده اگر بتواند كتاب را تا آخر هم بخواند مسلماً در انتها موفق نخواهد شد تا مطالب و تمرینات آن را آنطور كه یك انگلیسی زبان از كتاب اصلی سود خواهد برد مورد بهره برداری و استفاده عملی قرار دهد.