فناوری نو خدای جدید انسان ها

انسان در جامعه امروز قدرت و توانایی خود را در حوزه های مختلف به چیزی بیرون از خود محول كرده است كه برایش بیگانه و مقتدر است این شی ء بیرونی بطور عام فناوری نوین نامیده می شود كه نمود آن به صورت رایانه ها, اینترنت, وسایل حمل و نقل, فضاپیما و جنگ افزار نو دیده می شود

● درآمد

انسان در جامعه امروز قدرت و توانایی خود را در حوزه‌های مختلف به چیزی بیرون از خود محول كرده است كه برایش بیگانه و مقتدر است؛ این شی‌ء بیرونی بطور عام فناوری نوین نامیده می‌شود كه نمود آن به صورت رایانه‌ها، اینترنت، وسایل حمل و نقل، فضاپیما و جنگ‌افزار نو دیده می‌شود. انسان‌ها به جای آن كه به دنبال ساخت جامعهٔ مطلوب خود باشند، در پی آن هستند كه این ابزار نو به جای انسان‌ها این كار را انجام دهد و دنیایی نو بیافریند.

از خودبیگانگی به وضعیتی اطلاق می‌شود كه در آن انسان‌ها تحت چیرگی قدرت‌های خودآفریده‌شان قرار می‌گیرند و این نیروها به عنوان قدرت‌های بیگانه در برابرشان می‌ایستند (زندگی و اندیشهٔ بزرگان جامعه‌شناسی، لوئیس كوزر، محسن ثلاثی، انتشارات علمی، ۱۳۷۹، ص۸۴). فوئرباخ فیلسوف آلمانی انسان را از آن جهت دارای حس بیگانگی می‌دانست كه انسان‌ها قدرت خود را به موجودی بیرونی، یعنی خدای ساختهٔ ذهن فرافكنی می‌كنند و قابلیت‌ها و توانایی‌های خود را نادیده می‌گیرند. به نظر فوئرباخ باید راز خداشناسی را در انسان‌شناسی جست‌و‌جو كرد. ماركس مفهوم بیگانگی را از زندگی درونی انسان و هویت فردی وی به زندگی واقعی انسان بسط داد و اعلام داشت كه در جامعهٔ سرمایه‌داری همهٔ انسان‌ها از خود بیگانه‌اند. علاوه بر این همهٔ نهادهای عمدهٔ جامعهٔ سرمایه‌داری دچار از خودبیگانگی هستند. این بیگانگی شاملِ از خودبیگانگی تا بیگانگی از طبیعت می‌شود. كارگر از تولید محصول خود بیگانه می‌شود؛ زیرا در فرآیند تولید نمی‌تواند هستی محصول نهایی را دریابد. محصول نهایی برای كارگری كه تنها جزو كوچكی از آن را ساخته است، شیئی بیرونی و نامشخص است. همچنین فاصلهٔ انسان‌ها با طبیعت آن قدر زیاد شده است كه طبیعت در مفهوم عام خود برای انسان بیگانه است.

پول نقشی كلیدی در بیگانگی انسان‌ها در جامعهٔ سرمایه‌داری دارد. از یك سو، كارگران كار خود را كه جزئی از وجود آنهاست، عرضه می‌كنند تا چیزی بیرون از خود، یعنی پول بدست آورند و از سوی دیگر پول نماد قدرت در جامعهٔ سرمایه‌داری است؛ بدین معنا كه انسان‌ها گمان می‌برند با داشتن پول می‌توانند به تمامی خواسته‌های خود برسند. در اصل، تمامی قدرت خود را به پول به عنوان چیزی بیرون از خود در جامعه فرافكنی می‌كنند.

در دنیای مدرنیزه شده امروزین هم با شكل جدیدی از فرافكنی قدرت روبه‌رو هستیم. انسان‌ها در مقابل فناوری نوین عرضه شده در جامعه كه نسبت به آنها بیرونی است، احساس بیگانگی می‌كنند و از آن بتی برای خود می‌سازند كه می‌تواند جایگزین همهٔ آنچه می‌خواهند باشد و آنان را به تمامی خواسته‌هایشان می‌رساند. انسان مدرن ناتوان از ساخت جامعهٔ آرمانی مورد نظر، تلاش می‌كند قدرتی برتر بیابد كه می‌تواند تمامی آنچه را بدست نیاورده است، به او بدهد. این انسان مدرن كه «خدا را كشته است» باید خدایی نو بیافریند و چه خدایی بهتر از فناوری نوین كه به نظر قَدَر قدرت، با اُبُهت و مقتدر می‌آید. باز هم به همان تعریف ابتدایی برمی‌گردیم: انسان‌ها ساختهٔ دست خود را برتر از خود می‌پندارند و مسخِ ساختهٔ خود می‌شوند و در نتیجه نمی‌توانند خود جویای آنچه در پی آن هستند بشوند.

آنچه در یك تعریف كلی به عنوان رایانه و اینترنت شناخته می‌شود نشانهٔ خوبی از این فرافكنی است. اینترنت ابزار ارتباطی در دنیای امروز ماست كه از طریق آن رایانه‌های گوناگون به یكدیگر متصل می‌شوند و تبادل اطلاعات صورت می‌گیرد. رایانه‌ها ابزار مهمی در دنیای امروز هستند كه امكان پردازش سریع‌تر داده‌ها و ذخیرهٔ حجم عظیم اطلاعات و دسترسی بهتر به آنها را فراهم كرده‌اند. تركیب این فناوری ارتباطی و اطلاعاتی موجب شده است تا شاهد آن باشیم كه برخی ساده‌اندیشانه بگویند «همهٔ اطلاعات در اینترنت هست» و آن را ابزاری بدانند كه می‌تواند همهٔ مشكلات را حل كند. نكتهٔ عجیب‌تر اینكه برخی استادان دانشگاه هم با همین عبارات از دانشجویان می‌خواهند تا روی اینترنت اطلاعاتی در مورد درس‌ها و پژوهش‌ها بدست آورند. در حالی كه كتاب‌ها و مقالات تخصصی علمی روی اینترنت وجود ندارد. در صورتی كه در نهایت این ذهن انسان است كه باید پردازش داده‌ها را برای رسیدن به اطلاعات جدید انجام دهد.

ارتباطات جدید حاصل از امكانات فضای نوین ملاك دیگری است كه در آن بیگانه شدن انسان‌ها از یكدیگر نمود جدیدی پیدا می‌كند، در این فضا انسان‌ها می‌توانند آن چیزی باشند كه در عالم واقع نیستند. عاملی بیرونی موجب شده است تا در معرفی‌های اینترنتی فرد تبدیل به چیزی شود كه در عالم واقع نیست؛ انسان جدیدی كه با خود پیشین‌اش بیگانه است. چت‌های اینترنتی چنین خصوصیتی دارند. اما ساخت دنیای تخیلی بر روی یك سایت اینترنتی ملاك جدیدتری برای فاصله گرفتن انسان‌ها از دنیای واقع و توسل به دنیای خیالی فناوری نوین است. در این سایت اینترنتی كاربران می‌توانند تمامی اعمال [تأكید می‌كنم تمامی اعمال] دنیای واقعی را انجام دهند، می‌توانند كار كنند و پول بدست آورند؛ می‌توانند به قوانین اعتراض كنند؛ می‌توانند در خیابان راه بروند؛ و... . بنابراین كاربران احساس می‌كنند كه در دنیای واقع‌اند، در حالی كه چنین نیست و آنها به جای آن كه دنیای واقعی خود را بسازند، به امید آن هستند كه در دنیای ناواقعی سایت اینترنتی دنیای آرمانی خود را بسازند.

فناوری نو انسان را به شكلی جدید بیگانه كرده است، اگر در گذشته انسان‌ها قدرت خود را به خدایان یا پول فرافكنی می‌كردند، امروز این فناوری نو است كه انسان را مسحور خود كرده است تا برای رهایی به آن دل ببندد و خود را فراموش كند.

سینا انصاری