توقیف یا رفع توقیف, مسئله این نیست

این روزها اخبار مربوط به رفع توقیف برخی فیلم های سینمایی, تیتر یک روزنامه ها و نقل محافل هنری و سینمایی است چراکه در فضای هنری کشور هر اتفاقی تامل برانگیز و قابل بحث و بررسی بیشتر قلمداد می شود

● سکانس اول – برداشت یک:

این روزها اخبار مربوط به رفع توقیف برخی فیلم‎های سینمایی، تیتر یک روزنامه‎ها و نقل محافل هنری و سینمایی است؛ چراکه در فضای هنری کشور هر اتفاقی تامل برانگیز و قابل بحث و بررسی بیشتر قلمداد می‎شود. انصافا شنیدن خبر اکران یک فیلم سینمایی برای تهیه کننده و کارگردان آن شیرین و دلنشین است، چه آن که فرزند عزیزی را می‎ماند که پس از سال‎ها انتظار، هماکنون به دنیای اکران آمده و دل می‎برد و طنازی می‎کند و برای اهالی فرهنگ و هنر نیز امیدآفرین و زیباست اگر نشانی از بالندگی سینمای ملی باشد.

ارزیابی توفیق این رفع توقیفِ معاونت سینمایی وزارت ارشاد را به زمان دیگری که بتوان به تفصیل از سینمای ملی و عوامل رشد و افول آن صحبت کرد و فضای دیگری که پرده از اقدام‎های فرهنگی دولت محترم برگرفته باشیم، وامیگذارم و می‎گذرم، اما تنها به این نکته اشارت می‎کنم که در این نوع اقدام‎ها، اتفاقا نیات سیاستگذاران و مدیران ارشد فرهنگی را باید به دقت به سنجه نقد آورد تا غایت بگیر و ببندهای ارشاد نهم و آزادسازی‎های ارشاد دهم، بیشتر آشکار گردد وگرنه سینماگر ما، گمگشته راه مقصود، جز حیرتش نمی‎افزاید و کوکب هدایتی دراین بیابان بی نهایت نمی‎یابد! بنابراین آن‎چه در این نوشته بیشتر منظور نظر است، نه اصل اقدام رفع توقیف که بررسی نیات سیاسی و شاید فرهنگی ارشاد است و جلب توجه خوانندگان گرامی به بلایی که از این نیات سیاسی بر سر فرهنگ می‎آید.

هرچند خداوند متعال به همه نیات خیر و شر بندگان خویش آگاه است، اما قرائن بسیاری دلالت بر این امر دارند که به احتمال قوی، این اقدام معاونت سینمایی ارشاد، حاوی یک پیام به همه اصحاب فرهنگ و هنر باشد و آن این‎که دوران بگیر و ببند به سر آمده و هم اکنون فضای باز فرهنگی، جزو دستورالعمل‎های ارشاد قرار گرفته است. به عبارت دیگر، ژست سیاسی گشایش فضای فرهنگی که با رفت و آمدهای گاه و بی گاه مسئولان دولتی به تئاترشهر، خانه هنرمندان و... تکمیل شده، حاوی پیام صلح و دوستی به طایفه‎ای است که در انتخابات ریاست‎جمهوری دهم، غالبا طرفدار رقیب رییس‎جمهور محترم بودند و البته در عرصه هنری کشور اشخاص مهم و تاثیرگذاری به شمار می‎روند.

من هرچند آلودن هنر به سیاست را اقدامی غیر اخلاقی می‎دانم و همیشه خطر ورود سیاستمداران به فرهنگ را جدی دانسته‎ام و اساسا تا جایی که با هنرمندان ارتباط داشته‎ام آن‎ها را غیر سیاسی یافته ام؛ اما فراتر از این امر، نگران تبعات این روش‎های سیاست زده در عرصه فرهنگ و هنر هستم و تصور می‎کنم، این رفتارها منتهی به چند آسیب عمده دراین حوزه خواهد شد.

- نخست آنکه در بازی سیاسی هنر و فرهنگ، طبیعتا دست سیاسیون به شاخه‎های بلند درخت تناور فرهنگ نمی‎رسد و بنابراین با آدم‎های دست چندم معامله می‎کنند و محصولات نارسِ آفتاب ندیده را می‎چینند و به همین سبب، فضای رشد ابتذال و هنر فرومایه را بهخوبی فراهم می‎آورند. چه آن که با این رویکرد و با این نیت دیر نیست روزگار تجدید حیات فیلمفارسی و فردین و آبگوشت و....

- و دیگر آنکه فضای باز فرهنگی که سیاسیون تعریف می‎کنند، همواره در دایره منافع سیاسی آن‎ها می‎گنجد و بنابراین تعریف روشن فرهنگی نخواهد داشت. ایجاد این فضا که در مدار سیاست حرکت می‎کند نه تنها مشکلی را حل نمی‎کند که بر مشکل‎ها خواهد افزود و فضای بلاتکلیفی را تشدید خواهد کرد و چراغ حیات فرهنگ و هنر را آن به آن در جریان تندباد سیاست قرار خواهد داد و نتیجه آنکه اهل سیاست چه غم خورند گر میرد چراغ فرهنگ!

- و سوم آنکه اعمال روش‎های سیاسی یعنی موردی و دم دستی عمل کردن و این یعنی افزودن بر بینظمی‎ها و دخالت دادن سلیقه‎های سیاسی در حوزه فرهنگ و هنر؛ چنانکه در همین اتفاق رفع توفیق‎ها این فضا مشهود است و ملاکی که بر آن اساس بسته شد و مبنایی که با آن باز شد، گفته نشد و هر چه دم دست بود و آب و تاب سیاسی‎اش بیشتر بود، لاجرم بیشتر مورد توجه قرار گرفت و زودتر رفع توقیف شد؛ بیآنکه ارزش هنری آن مورد مداقه اهل نظر قرارگیرد.به هر روی، من که نیت خیر و منطق استواری در پس این آزادی‎های بی مبنا و آشفته نمی‎بینم، طبعا آینده خوبی را هم پیش‎بینی نمی‎کنم و باز هم تصور می‎کنم عزیزان وزارت ارشاد مسئله اصلی سینما را نفهمیده‎اند و به قول خواجه حُقه مِهر بدان مُهر و نشان است که بود!

● سکانس دوم – برداشت یک:

آیا واقعا مسئله اصلی فرهنگ و هنر در کشور ما و وظیفه اصلی وزارت ارشاد، رفع توقیف چند فیلم سینمایی است؟

● سکانس دوم – برداشت دو:

من این موضوع را می‎پذیرم که در نظام فرهنگی ما متاسفانه گاهی اوقات ریسک سرمایهگذاری بالاست و به همین علت، هرکسی شهامت ورود به این عرصه را ندارد؛ اما آیا این مشکل با برخورد‎های موردی و سلیقه‎ای قابل حل است؟ آیا راه نجات سینما از این وضع، تدوین نظام فرهنگی بایدها و نبایدها نیست؟ و چه خوش گفت رییس رسانه ملی که: «من به دلیل مشخص نبودن خط قرمزها، مکررا کارت زرد می‎گیرم!»

● سکانس سوم – برداشت یک:

کشورهایی مانند ایالات متحده آمریکا حدودا چهل سال است که با مسئله کنترل فرهنگ رو در رو هستند و اساسا نظام فرهنگی خویش را بر پایه کنترل محصولات و فعالیت‎های فرهنگی شکل داده‎اند. منابع معتبر و بسیاری در این زمینه وجود دارند که نقش دولت و بنیادهای عامالمنفعه در کنترل و گسترش فرهنگ آمریکایی در نقاط مختلف جهان را بحث کرده‎اند و آن را اصلیترین موضوع نظام فرهنگی آمریکا دانسته‎اند. واقعیت آن است که خواننده این منابع – که لابد بخش کوچکی از اسرار فرهنگی ایالات متحده است- با شگفتی متوجه ابعاد و عمق موضوع کنترل فرهنگ در این نظام می‎شود و با همه وجود درمییابد که همه ابزارهای سیاسی، اقتصادی و حتی امنیتی آمریکا در خدمت این هدف قرار دارند و از آن حمایت می‎کنند. و جالب‎تر آن‎که روش عمومی این نظام فرهنگی به هیچ وجه بر بگیر و ببند و توقیف و رفع توقیف استوار نشده بلکه ضمن صیانت از چهره آزادی خواهانه آمریکا با ابزارهای بسیار و در یک بستر کاملا طبیعی از کسانی و محصولاتی حمایت می‎کند که در خدمت این فرهنگ باشند. این امر البته به معنای ساختن محصولات یک دست فرهنگی نیست، بلکه در یک روند طبیعی و با دستکاری ذائقه مخاطب به‎گونه‎ای عمل می‎کند که فرد یا محصول نامتجانس توسط مصرف کنندگان پس زده می‎شوند و از چرخه ارائه و عرضه باز می‎مانند. در این مجال اندک از این بحث می‎گذرم، اما غرض آن بود که تنها و تنها دوستان عزیز فرهنگی دولت را به امر مهم کنترل فرهنگ و ظرافت‎های آن توجه دهم.

● سکانس چهارم- برداشت یک:

به اعتقاد من، دولت باید بر اصحاب فرهنگ و هنر سهل بگیرد اما نباید و نمی‎تواند کار فرهنگ و هنر را سهل بگیرد و با ساده لوحی و ساده انگاری در فضای پیچیده جهان معاصر تدبیر کار عظیم فرهنگ را به چند اقدام نمایشی و سمبلیک ختم کند که نه زیبنده نظام اسلامی است و نه شایسته اصول‎گرایان مطیع امر رهبر! ان‎شاء‎ا... که این‎گونه نباشد.

علی عسگری