از سنگ تا موشک

نگاهی به تکامل عملیات رزمی حماس علیه اشغالگران از ابتدا تا جنگ اخیر

جنبش مقاومت اسلامی (حماس) از ابتدای تاسیس تاکنون تلاش کرده است به شیوه‌های مختلف مبارزه خود با رژیم صهیونیستی را توسعه داده و تکامل بخشد. این اشکال و شیوه‌ها را بخصوص در رابطه با جنبش حماس می‌توان به این صورت دسته‌بندی کرد:

● مرحله نخست: انتفاضه سنگ

در ابتدای کار زمانی که انتفاضه فلسطینی‌ها شروع شد جنبش حماس نیز مانند سایر مردم فلسطین سلاحی جز سنگ در دست نداشت. سال ۱۹۸۷ انتفاضه نخستین فلسطینی‌ها شکل گرفت. در آن دوران این کودکان فلسطینی بودند که با سنگ قلاب‌های خود خودروهای زرهی رژیم صهیونیستی را در مناطق فلسطینی‌نشین آماج حملات خود قرار می‌دادند. در نبردهایی که آن روزها شکل می‌گرفت عده‌ای باالاغ یا خودرو بارهای سنگ را می‌آوردند و بقیه هم آنها را شکسته به قطعات کوچک‌تری تبدیل می‌کردند تا بشود به‌وسیله دست یا فلاخن یا تیرکمان پرتاب کرد. گاه نیز به جای سنگ از کوکتل مولوتف استفاده می‌شد که نوعی بمب دست ساز و آتش‌زا بود. در مجموع این دوره‌ای است که گروه‌های ساکن در سرزمین‌های اشغالی اعم از بیت‌المقدس و کرانه باختری و غزه می‌خواستند مبارزه‌ای نسبتا مسالمت آمیز را به پیش برند.

● مرحله دوم:‌ عملیات پارتیزانی

اما پاسخ وحشیانه رژیم صهیونیستی به مبارزات مسالمت‌آمیز فلسطینی‌ها در انتفاضه سنگ موجب شد این انتفاضه به سوی سلاح گرم کشیده شود. از این‌رو جوانان فلسطینی یک بار دیگر با مراجعه به سنت دیرین گروه‌های مبارز فلسطینی سلاح برداشته و به جنگ‌های چریکی و پارتیزانی روی آوردند. این رویکرد انتفاضه فلسطینی را وارد مرحله تازه‌ای ساخت. همزمان با این تحول بود که گروه حماس نیز شاخه نظامی خود یعنی گردان‌های عزالدین قسام را تاسیس کرد. عوض سلمی و عماد عقل از رهبران انقلابی حماس بودند که در این گردان‌ها نقش فعالی داشتند. عوض سلمی دریک عملیات ۲۴ گلوله به سمت گشتی اسرائیلی شلیک کرد و تعدادی از آنها را کشت و زخمی کرد. عماد عقل کسی بود که اعتقاد داشت کشتن سربازان یهودی عبادتی است که ما را به خدا نزدیک‌تر می‌کند.

سال ۱۹۹۲ عماد عقل به کمک یارانش موفق شد یک خودروی اطلاعاتی رژیم اسرائیل را منهدم و تمام سرنشینانش را به هلاکت برساند. درهمین سال وی به یک پایگاه نظامی اسرائیل درالخلیل حمله و یک سرباز را کشته و فرد دیگری را زخمی کرد. این شیوه مبارزه تا سال ۱۹۹۳ ادامه یافت و عماد عقل در کنار سایر همراهانش ده‌ها عملیات نظامی چریکی و تهاجمی علیه سربازان اسرائیلی ترتیب دادند که در هر یک تعدادی از آنان را کشته یا مجروح ساختند. تلاش عماد عقل صرفا ضربه زدن به سربازان و نیروهای امنیتی اسرائیل بود.

● مرحله سوم:‌ عملیات استشهادی

با تشدید تدابیر امنیتی و سرکوب گروه‌های فلسطینی نوع جدیدی از مبارزه به میدان کشیده شد که به عملیات استشهادی شهرت یافت. ابتدا این بحث دربین مسلمانان و فلسطینی‌ها مطرح بود که آیا عملیات استشهادی در دین و شریعت معنایی دارد و از مشروعیتی برخوردار است یا نه. سرانجام تعدادی از علمای اسلامی (شیعه و سنی) با فتواهای خود این‌گونه عملیات را بخصوص برای فلسطینی‌ها مجاز دانستند و از آن به عنوان اقدامی قهرمانانه ستایش کردند. جنبش حماس در دهه نود دست به انجام چند عملیات استشهادی زد که در برخی از آنان از دختران فلسطینی استفاده شده بود. در این‌گونه عملیات از کمربندهای انفجاری، کیف‌های انفجاری، جلیقه‌های انفجاری، خودرو‌های بمبگذاری شده یا تله‌ها و بمب‌های دست‌ساز استفاده می‌شد و ضربه‌های سنگینی را بردشمن صهیونیستی وارد می‌کرد. مهندس یحیی عیاش مبتکر این‌گونه عملیات در جنبش حماس بود و از او به عنوان «مهندس استشهادی» یاد می‌شد. عیاش سال ۱۹۹۶ توسط جوخه‌های رژیم صهیونیستی به شهادت رسید. او فردی مبارز و شجاع بود که پیوسته با شماره خودروهای تقلبی یا لباس‌های سربازان اسرائیلی رفت و آمد می‌کرد به گونه‌ای که یک بار اسحاق رابین نخست‌وزیر وقت اسرائیل گفته بود: ‌من بیم دارم عیاش در بین ما در کنیست هم نشسته باشد !

گفته می‌شود این مهندس فلسطینی در عملیات‌ خود توانسته بود ۷۶ اسرائیلی را کشته و بیش از ۴۰۰ نفر را مجروح کند. سال ۱۹۹۴ در یک انفجار خودروی بمبگذاری شده در شهر العفوله هشت اسرائیلی کشته و بیش از ۳۰ نفر مجروح شدند. در عملیاتی دیگر در همان سال یک اتوبوس اسرائیلی از طریق عملیات انتحاری منفجر شد که هفت اسرائیلی را کشت و ده‌ها نفر دیگر را مجروح کرد. برخی از این عملیات‌ به صورت مستقیم متوجه اتوبوس شهرک‌نشینان یا سربازان اسرائیلی بود. سال‌های ۹۴ و ۹۵ دست‌کم یک صد اسرائیلی در چند عملیات استشهادی حماس به هلاکت رسیدند. وقتی اسرائیل یحیی عیاش را به شهادت رساند، در پاسخ به این اقدام موج تازه‌ای از عملیات استشهادی شکل گرفت که در قدس، مجدل، عسقلان، دیزنگوش و تل‌آویو رخ داد و نزدیک به ۶۰ اسرائیلی را به هلاکت رساند و دهها نفر دیگر را زخمی کرد.

● مرحله چهارم: حملات موشکی

گردان‌های عزالدین قسام نخستین گروه فلسطینی به شمار می‌رود که موشک‌های محلی دست‌ساز ساخت. در نخستین سال از انتفاضه الاقصی بود که گروه حماس اعلام کرد موشک‌هایی به نام القسام ساخته است. این اسم برگرفته از شیخ عزالدین قسام رهبر روحانی و مبارز فلسطینی در سال ۱۹۳۶ بود. این موشک‌ها که بعدها حماس تصاویری از آنها را منتشرکرد در واقع شکل تکامل یافته‌ای از یک نوع خمپاره بود که گروه‌های مقاومت از راه‌های قاچاق توانسته بودند وارد غزه کنند. نخستین موشک‌های قسام بردی بین ۲ تا ۳ کیلومتر داشت. حماس ساخت این موشک‌ها را توسعه داد و از قسام ۱ به قسام ۲ و قسام ۳ ارتقا بخشید.

شلیک این موشک‌ها به نوعی از راه‌های دور می‌توانست اهدافی را در سرزمین‌های اشغالی مدنظر قرار داده وخسارت‌های زیادی را به دشمن صهیونیستی وارد کند و موجب دلگرمی مردم فلسطین شود. برخی کارشناسان با دیدن اثرات این موشک‌ها سخن از انتفاضه جدیدی موسوم به « انتفاضه موشک» به میان آوردند؛‌ زیرا بقیه گروه‌های فلسطینی نیز به تقلید از گردان‌های قسام به ساخت وتولید موشک‌های دست‌ساز اقدام کردند و آنها را به سوی شهرک‌های صهیونیست‌نشین پرتاب کردند. از آن زمان تاکنون حماس چندین موشک تولید و آزمایش کرده است. صلاح شحاده از فرماندهانی بود که بر تولید و ساخت این موشک‌ها نظارت داشت. شلیک مکرر موشک‌های فلسطینی به سرزمین‌های اشغالی، اسرائیل را برآن داشت تا با کمک آمریکا پروژه دفاع موشکی موسوم به «گنبد آهنین» را مستقر کند.

● مرحله پنجم: جنگ تمام عیار

حماس سال ۲۰۰۷ موفق شد منطقه غزه را تحت کنترل خود بگیرد. این منطقه با مساحتی معادل ۲۴ کیلومتر یک باریکه ساحلی به شمار می‌رود که اسرائیل در زمان نخست‌وزیری آریل شارون آن را تخلیه و به دولت خودگردان فلسطین واگذار کرد. غزه با جمعیتی بیش از یک و نیم میلیون نفر از زمان حاکمیت حماس تحت محاصره شدید اقتصادی قرار گرفت. ششم دی ماه ۱۳۸۷رژیم اسرائیل جنگی تمام عیار را طی عملیاتی موسوم به «سرب گداخته» علیه مردمان غزه ترتیب داد که ۲۲ روز طول کشید و با مقاومت سرسختانه فلسطینی‌ها مواجه شد. این جنگ که از زمین، هوا و دریا شروع شده بود آزمون بزرگی برای قدرت و توان نظامی حماس ازیک سو و ناتوانی رژیم اسرائیل از سوی دیگر بود.

در این جنگ بیش از ۱۴۰۰ فلسطینی شهید و هزاران نفر دیگر مجروح شدند. اسرائیل این عملیات را به بهانه آزادسازی گلعاد شالیت به راه انداخت. شالیت در ژوئن ۲۰۰۶ توسط گردان‌های عزالدین قسام وابسته به جنبش حماس و گردان‌های ناصر صلاح الدین وابسته به کمیته‌های مقاومت مردمی فلسطین در عملیات کرم شالوم (یا کرم سالم) به اسارت رزمندگان فلسطینی درآمد. شالیت سرانجام یک سال پیش در برابر آزادی بیش‌از۱۱۰۰ اسیر فلسطینی آزاد شد.

اخیرا نیز اسرائیل به بهانه شلیک موشک‌های فلسطینی جنگ تازه دیگری را تحت عنوان عملیات «ستون ابر» علیه غزه به راه انداخت که تاکنون ۱۴۰ کشته و صدها زخمی درپی داشته است. دراین جنگ یک‌بار دیگر توان مقاومت به اثبات رسید و به گفته منابع اسرائیلی بیش از ۱۳۰۰ موشک فلسطینی با برد‌های مختلف به سوی سرزمین‌های اشغالی شلیک شد.