کودک و اینترنت بایدها و نبایدها

امروز دیگر ابزاری مانند رایانه و پدیده هایی مثل اینترنت یکی از اجزای زندگی روزمره ما شده اند در جامعه امروز تعاملات و روابط افراد برخی خانواده ها –چه در امور شخصی و چه در مسایل کاری به قدری با این ابزار گره خورده اند که حتی دیگر تصور وجود نداشتن رایانه و اینترنت در زندگی آنها غیرممکن است

امروز دیگر ابزاری مانند رایانه و پدیده‌هایی مثل اینترنت یکی از اجزای زندگی روزمره‌ ما شده‌اند. در جامعه امروز تعاملات و روابط افراد برخی خانواده‌ها –چه در امور شخصی و چه در مسایل کاری- به قدری با این ابزار گره خورده‌اند که حتی دیگر تصور وجود نداشتن رایانه و اینترنت در زندگی آنها غیرممکن است...

در عین حال این ابزار مانند تمام تکنولوژی‌های نوین دارای عوارضی است که بی‌توجهی به آن می‌تواند بسیار خطرناک باشد. جالب اینکه اینترنت به دلیل گستردگی خدماتی که به کاربران عرضه می‌کند و همچنین به دلیل فراگیری کاربرد آن در میان افراد در سراسر جهان، طبیعتا مستعد بروز عوارض و انحراف های بیشتری نسبت به سایر پدیده‌های نوین است. قطعا آسیب‌پذیرترین گروه در برابر این عوارض هم کودکان و نوجوانان هستند. در سال‌های اخیر در کشور ما نیز مانند بسیاری کشورها، چگونگی در اختیارگذاری اینترنت برای کودکان و نوجوانان، از دغدغه‌های مهم خانواده‌ها شده است. بیشتر والدین سعی می‌کنند با اعمال نظارت و محدودیت خطرهای اینترنت برای فرزند خود را به حداقل برسانند ولی بسیاری از آنها شیوه مناسب نظارت و اعمال محدودیت را نمی‌دانند تا حدی که در برخی موارد، اعمال شیوه‌های نادرست در این زمینه باعث نافرمانی نوجوان و بروز مشکلات حادتر می‌شود. اهمیت این موضوع باعث شد در «فرزندپروری» این هفته با دکتر پرویز رزاقی، روان‌شناس و مدرس دانشگاه در این مورد گفت‌وگو کنیم.

▪ برای پدیده‌هایی مثل اینترنت، اعمال محدودیت برای کودکان و نوجوانان لازم است یا نه؟

اگر بخواهیم یک تقسیم‌بندی کلی برای این موضوع داشته‌باشیم، ترجیح اول ما برای ایجاد محدودیت، انجام این کار با آموزش و آگاه‌سازی است یعنی باید با شرح‌ خطرها، انحرافات و مشکلات احتمالی، کودک و نوجوان را قانع کنیم وارد سایت‌هایی که مناسب سن او نیست، نشود و خودش یک محدودیت خودخواسته ایجاد کند. این امکان حتی روی بیشتر موتورهای جستجوگر در اینترنت قرار داده شده که کاربر خودخواسته، با انتخاب گزینه موردنظر، جستجوی ایمن در سایت‌های اینترنتی داشته باشد.

▪ این اعمال محدودیت‌ها در خانواده چگونه باید باشد؟

همواره در اولین قدم تعامل را پیشنهاد می‌کنیم. ارتباط و تعامل والدین و نوجوان اگر اتفاق بیفتد و نوجوان آن را بپذیرد، بسیاری از مشکلات احتمالی برطرف خواهد‌شد. خانواده‌ها همچنین باید موقعیت و شرایط فرزند نوجوان خود را درک و با توجه به آن، محدودیت‌های خود را اعمال کنند. نکته‌ای که پدر و مادرها باید توجه ویژه?ای به آن داشته باشند، این است که باید به این موضوع از منظر نوجوان نگاه کنند تا بتوانند تصمیم درست بگیرند و نیازهای واقعی او را همواره مدنظر داشته باشند. درنهایت اینکه والدین باید طوری رفتار کنند که در کنار فرزند خود باشند و او آنها را در مقابل خود حس نکند.

▪ در مراحل بعد این برخوردها چطور باید باشد؟

والدین باید با لحن مناسب با نوجوان گفت‌وگو کنند. آنها می‌توانند با شرح موقعیت زمانی و مکانی، درک درستی از آسیب‌هایی که می‌تواند تهدیدش کند به او بدهند و شأن و جایگاهش را یادآوری کنند. همچنین پدر و مادر می‌توانند با جمله‌های مناسب مانند «به نظر تو بهتر نیست که...؟» یا «فکر نمی‌کنی مناسب‌تر باشد که....؟»، ذهن فرزند خود را درگیر این ماجرا و او را به صورت فعال با مساله روبرو کنند تا حس ‌کند برای او شخصیت قائل شده‌اند. البته در برخی موارد هم لازم است قاطعانه برخورد و مثلا ورود به سایتی خاص برای نوجوان ممنوع شود.

والدین همواره باید آموزش و آگاهی را بر این برخوردها مقدم بدانند. وقتی نوجوان بداند چرا نباید وارد سایتی خاص شود و چه خطرهایی او را تهدید می‌کند، این کار را انجام نخواهد داد، حتی اگر اجبار و نظارت والدین را نداشته باشد. البته به این نکته هم باید توجه داشت که برخورد قاطعانه و منع مستقیم هم شرایط خاص خود را دارد.

▪ چه شرایطی؟

اگر همواره برخورد منعی و اعتقاد داشته باشیم‌ «فقط همین که من می‌گویم»، ممکن‌است باعث نافرمانی نوجوان شویم و مشکلات متعدد دیگری ایجاد شود. از روش منع نباید دائم استفاده کرد. همچنین اگر از انتخاب یک گزینه منعش می‌کنیم، حتما باید گزینه‌های متعدد دیگری به او معرفی ‌کنیم تا قدرت مانور او زیادتر باشد و حس کند حق انتخاب هم دارد.

▪ و نکته پایانی؟

اگر والدین قصد دارند عوارض اینترنت و پدیده‌هایی مانند آن را برای نوجوان خود کم کنند برای این کار لازم است فرزندشان، آنها را دوست خود بداند و بداند که والدین صلاح او را می‌خواهند. بی‌تردید لازمه رسیدن به چنین باوری این است که پدر و مادر بتوانند ارتباط خوبی با فرزند خود برقرار کنند و با او دوست باشند. حتی اگر در مواردی از او تخلفی دیدند، نباید برخورد نامناسب و شدید داشته باشند. والدین می‌توانند با درک موقعیت نوجوان، ارز‌ش‌های او را دریابند و از راه درست به حل مساله بپردازند.

پیمان صفردوست

گفت‌وگو با دکتر پرویز رزاقی روان‌شناس