ضرورت آگاهی مهندسین از علم اقتصاد

بیش از شش دهه از آغاز آموزش رسمی علم اقتصاد در دانشگاههای کشور می گذرد, دراین مدت هزاران نفر در نظام آموزشی و پژوهشی و انتشار یافته های این رشته علمی مشغول به کار بوده اند و حجم بسیار بالایی از منابع انسانی و فیزیکی جامعه در این نظام به کار گرفته شده است

بیش از شش دهه از آغاز آموزش رسمی علم اقتصاد در دانشگاههای کشور می‌گذرد، دراین مدت هزاران نفر در نظام آموزشی و پژوهشی و انتشار یافته‌های این رشته علمی مشغول به کار بوده‌اند و حجم بسیار بالایی از منابع انسانی و فیزیکی جامعه در این نظام به کار گرفته شده است. طی دو دهه اخیر نیز گسترش کمّی فعالیتهای آموزشی و پژوهشی علم اقتصاد، علاوه بر دانشگاههای دولتی، توسط دانشگاههای غیردولتی، سازمانهای اجرایی و موسسات پژوهشی مستقل، روند چشمگیری داشته است.ازسوی دیگر، معضلات و نابسامانی‌های عملی و اجرایی در سطح کشور موجب شده است تا نظام آموزشی- پژوهشی علم اقتصاد در تناسب با مسائل اساسی اقتصاد کشور به طور جدی مورد بحث قرار گیرد. در این مقاله به تعریف مختصری از علم اقتصاد و ضرورت آگاهی مهندسین و دست‌اندرکاران صنعت ساخت و ساز از آن می‌پردازیم.

یکی از معانی اقتصاد در لغت، میانه‌روی و پرهیز از افراط و تفریط در هر کاری است . در آیه «و اقصد فی مشیک» نیز به همین معنی آمده است. از آن نظر که اعتدال در هزینه عمرانی یکی از مصادیق میانه‌روی بوده، کلمه «اقتصاد» درباره‌ی آن بسیار استعمال می‌شده است تا آنجا که در به کارگیری عرفی از «اقتصاد» غالباً همین معنی مقصود بوده است. به هر حال برای «اقتصاد» که اقتصاددانان از آن بحث می‌کنند تعاریف مختلفی ارائه شده است:

ارسطو: علم اقتصاد یعنی مدیریت طرح

آدام اسمیت: اقتصاد، علم بررسی ماهیت و علل ثروت ملل است

استوارت میل: اقتصاد، عبارت است از بررسی ماهیت ثروت از طریق قوانین تولید و توزیع

ریکاردو: اقتصاد علم است

آلفرد مارشال: اقتصاد، عبارت است از مطالعه بشر در زندگی شغلی و حرفه‌ای

اقتصاد بر دو نوع است:

▪ اقتصاد خرد

اقتصاد خرد به بررسی رفتار اقتصادی انسانها و بنگاههای اقتصادی می پردازد و درصدد است تا رفتار عقلایی در انسانها را شناسایی کند. با توجه به محدودیتهای موجود (مثلا درآمد) انسانها و شرکتهای اقتصادی مایلند که بیشترین استفاده را ببرند و منابع خود را به بهترین شکل ممکنه استفاده کنند. رفتار یک یا گروهی از انسانها در ارتباط با کالا یا کالاهای خاصی به اقتصاد خرد مربوط می‌شود. توابع عرضه و تقاضا و نقطه تعادلی (نقطه ناش در نظریه بازی‌ها) توابع تولید و هزینه نیز در این بخش جای می‌گیرد.

▪ اقتصاد کلان

اقتصاد کلان به بررسی مسایل اقتصادی در سطح کلان ملی یا جهانی می‌پردازد. مسایلی از قبیل تورم، رکود اقتصادی، بحران اقتصادی، بیکاری، فقر و اقتصاد توسعه در این بخش مورد بررسی قرار می‌گیرد. بر خلاف اقتصاد خرد رفتارهای فردی شکل دهنده اقتصاد کلان نمی باشد هر چند که از جمع رفتارهای فردی شکل گرفته است.

● بهره‌وری:

بهره‌وری که یکی از مفاهیم اقتصاد است اینگونه تعریف می‌شود: «مقدار کالا و یا خدمات تولید شده در مقایسه با هر واحد از انرژی و یا کار هزینه شده». بعبارت دیگر بهره‌وری عبارتست از بدست آوردن حداکثر سود ممکن با بهره‌گیری و استفاده بهینه از نیروی کار، توان، استعداد ومهارت نیروی انسانی، زمین، ماشین، پول، تجهیزات، زمان، مکان و… به منظور ارتقاء رفاه جامعه. بر خلاف پندار برخی افراد بهره‌وری فقط برای صنایع نیست بلکه بهره‌وری سطوح مختلفی دارد و همه افراد در همه سطوح نقش دارند یعنی اینکه افراد می‌توانند با تفکر، ابداعات و نوآوری‌های خود عملاً در چند سطح گوناگون موثر واقع گردند.

سطوح مختلف بهره وری عبارتند از:

۱- سطح فرد (مهندسین)

۲- سطح گروه کاری

۳- سطح سازمانی

۴- سطح رشته‌های عمرانی، تجاری، خدماتی، صنعتی و یا کشاورزی

۵- سطح بخش‌های اقتصادی

۶- سطح ملی و کشوری

۷- سطح جهانی

در سطوح فردی دنبال تدابیری هستیم که چگونه می‌توان بهره‌وری فردی را افزایش داد و در سطح گروه نیز به دنبال افزایش بهره‌وری گروه کاری هستیم. بدیهی است که موضوع بهره‌وری بیشتر در سطوح سازمانی و رشته‌ها مطرح می‌شود و بیشترین ضوابط و شرایط مربوط به بهره وری را می‌توان در آنها مشاهده کرد.

●فواید عمومی بهره وری عبارتند از:

▪ صرفه جویی در هزینه‌ها

▪ افزایش کیفیت (مرغوبیت و مطلوبیت)کالاها وخدمات عمرانی

▪ ثبات قیمتها و یا حتی کاهش آن

▪ افزایش سطح رفاه عمومی جامعه

▪ افزایش درآمد و سود

▪ رضایت عمومی افراد

▪ رونق اقتصادی

▪ افزایش تولید و ارائه خدمات

▪ ثبات اقتصادی در بازار جهانی

▪ ایجاد اشتغال

▪ توسعه صنعتی

منافع و فواید بهره وری برای طرحهای عمرانی را می‌توان به شرح ذیل برشمرد:

▪ افزایش سود و درآمد

▪ کاهش هزینه‌ها

▪ افزایش تقاضا

▪ رضایت شهروندان

▪ ایجاد رقابت سالمتر

▪ ارتقای شغلی مهندسین

▪ ایجاد محیط کاری جذاب

▪ آموزش عمومی مهندسین

▪ افزایش حقوق و دستمزد

▪ امنیت شغلی مهندسین

▪ انجام درست کارها

▪ افزایش کیفیت زندگی کاری

▪ افزایش رفاه مهندسین

▪ افزایش انگیزه کاری

برای بهبود بهره وری موانعی به شرح ذیل وجود دارد:

▪ عدم اعتقاد و باور ملی به نتایج و فواید بهبود بهره وری

▪ ترس از برخی نمودهای ظاهری بهره وری از جمله ترس از بیکاری

▪ عدم آگاهی عمومی نسبت به مفاهیم وجایگاه بهره وری، میزان اهمیت آن و نقش و وظایف افراد در این راستا

▪ بی توجهی به فکرهای خلاق و مبتکر

▪ مقاومت افراد در مقابل تغییرات و عدم تمایل به ترک برخی عادات

▪ غرق شدن در روش‌ها و تکنیکها و تغییر باورهای فکری

▪ بلند پروازی کردن وعدم توجه به مسائل به ظاهر کوچک و راه حلهای خرد

▪ مشخص ننمودن متولی کار

▪ عدم هماهنگی وعدم هدایت و نظارت مناسب

▪ ضعف تعهد اجرایی

▪ عجله در حصول نتیجه

▪ دخالتهای بی‌جای برخی کارشناسان در سایر حوزه‌های کاری و اظهار نظرهای غیرکارشناسانه

▪ عدم وجود کارشناسان خبره و یا عدم انگیزش آنها در ارزیابی سیستم و تجزیه و تحلیل و اندازه گیری بهره وری

▪ برخورد مقطعی با موضوع بهره وری وعدم تداوم آن

حسین اصلانی

---