اقامتگاه فاطمه معصومه (س)

سرای «موسی بن خزرج‏» که حضرت معصومه (س) چند صباحی در آنجا به سر برد، به مدرسه «ستیه‏» معروف است. این سرا در محله «میدان میر» وسط شهر قم در یکی از محله‏های قدیمی بود و عبادتگاه آن حضرت …

سرای «موسی بن خزرج‏» که حضرت معصومه (س) چند صباحی در آنجا به سر برد، به مدرسه «ستیه‏» معروف است. این سرا در محله «میدان میر» وسط شهر قم در یکی از محله‏های قدیمی بود و عبادتگاه آن حضرت به نام «بیت النور» در وسط آن قرار داشت. موسی بن خزرج پس از رحلت آن بانوی گرانقدر، محراب ایشان را به همان حال باقی گذارد و دیگر نقاط خانه خویش را نیز به احترام ایشان، مسجد کرد. اصل محراب فاطمه معصومه (س) که در نزد عوام به «تنور» مشهور است تا کنون پابرجاست و مردم از قدیم الایام تا کنون برای تیمن و تبرک و خواندن زیارت و دعا بدان جا می‏ روند. محراب مزبور که غرفه کوچکی بیش نبوده، تجدید بنا شده و به صورتی زیبا در آمده است و در کنار آن، مدرسه ‏ای برای طلاب علوم دینی ساخته شده که به «مدرسه ستیه‏» معروف است. نیز در ضلع غربی و جنوبی آن، مسجدی بنا گردیده است. سرای موسی بن خزرج در آن روزگار به هنگام ورود حضرت معصومه (س) در منتهی الیه جنوب غربی شهر قم قرار داشت. زیرا بر اساس آثاری که موجود است، شهر قم در آن عصر در شمال شرقی شهر فعلی قرار داشت و به تدریج ‏به سمت غرب و جنوب کشیده شد. البته در حال حاضر محل نامبرده در اواسط قسمت قدیمی شهر به سمت جنوب است.

ناحیه ‏ای که آستانه مقدسه با مدارس و مساجد تابع آن در آنجا قرار دارد، پیش از رحلت ‏حضرت معصومه (س)، احتمالاً باغ آباد و مصفایی از املاک موسی بن خزرج بود. چون در آن دوران، متداول و معمول بود که رؤسا و بزرگان عرب علاوه بر خانه ‏های مجللی که داخل شهر داشتند، هر یک به تناسب موقعیت و مقام خویش در باغهای اختصاصی خود در سواحل رودخانه، کاخ و قصری مشرف بر آب برای تفریح در ایام بهار و تابستان بنا می ‏نمودند. با توجه به وضعیت محل مذکور و موقعیت متناسب «بابلان‏» همان محلی که امروزه پیکر مقدس حضرت معصومه (س) قرار دارد. حدس زده می ‏شود که کاخ ییلاقی موسی بن خزرج در همان ناحیه قرار داشته و به طوری که از قراین برمی ‏آید، باغ و کاخ مزبور را موسی فوق العاده دوست می‏ داشت و به همین جهت آن را نثار مقدم حضرت معصومه نمود و محل دفنش را در آنجا نهاد. ظاهراً موسی بن خزرج با مشاهده وضع مزاجی نامناسب و وخامت‏ حال حضرت معصومه (س) ایشان را به باغ ییلاقی خویش دعوت نمود تا از آن رهگذر از ازدحام مردم در امان بماند.

علت ‏برگزیدن شهر قم

بر اساس سخن مشهور پس از اینکه فاطمه معصومه (س) به شهر ساوه رسید، بیمار شد و چون در خود توان رفتن به خراسان را ندید، و یقین پیدا کرد که دیگر هرگز برادرش امام رضا (ع) را نخواهد دید، تصمیم گرفت‏ به قم که از پیش می‏ دانست در آنجا به لقای حق خواهد شتافت، برود. یکی از نویسندگان در باره علت رفتن حضرت معصومه (س) به شهر قم می گوید: «این مجلله در اوایل سال ۲۰۱ هجری به مقصد «مرو» از مدینه طیبه بیرون آمده، بین راه در ساوه که شهری معظم و مردمش «شافعی مذهب‏» و بسیار هم متعصب بودند، به شدت مریضه و ناتوان گشته، به واسطه فقدان اصحاب وفاق و وجدان ارباب نفاق و به علت نبودن طبیب معالج و نداشتن پرستار دلسوز و مکان مناسبی برای آسایش خود، مجبور می‏ شود که از راه مقصد، اندکی منحرف گشته، خود را به شهر قم که از بلاد مستحدثه شیعیان و مراکز موالی و دوستداران آن خاندان، می ‏دانست ‏با آنکه در مسیر او نبود، برساند و از قراین، مستفاد می ‏شود که فاطمه (س) قبل از حرکت‏ خود از ساوه به طرف قم، رؤسای قم را از مقدم خویش به ساوه، خبردار کرده بود.

معلوم می ‏شود موقعی که بی ‏بی بیمار می ‏شود، به جهاتی که نگارش یافت، خود را از حرکت‏ به طرف قم ناچار می ‏دیده، از طرفی هم نمی ‏خواسته است که بدون سابقه دعوت بدان شهر که از مسیر او دور است، وارد شود. بنابر این، از ورود خود به ساوه «آل سعد» را آگهی می ‏دهد تا آنان به طلب وی از قم بیرون آیند.» برخی در باره سبب روی آوردن حضرت معصومه (س) به قم می گویند؛ بی ‏تردید می ‏توان گفت که آن بانوی بزرگ، روحی ملهم و آینده ‏نگر داشت و با توجه به آینده قم و محوریتی که بعدها برای این سرزمین پیش می‏ آید - محوریتی که آرامگاه ایشان مرکز آن خواهد بود - بدین دیار، روی آورد. این جریان به خوبی روشن می‏ کند که آن بانوی الهی به آینده اسلام و موقعیت این سرزمین توجه داشته است و خود را با شتاب بدین سرزمین رسانده و محوریت و مرکزیت آن را با مدفن خود پایه ‏ریزی کرده است.

پرواز سوگمندانه

حضرت معصومه (س) هفده روز بیشتر پس از ورود به قم، زنده نماند و سپس دعوت حق را لبیک گفت و به سوی بهشت ‏برین پرواز کرد. این حادثه به سال ۲۰۱ هجری رخ داد. سلام بر این «بانو» از سپیده خلقت تا قیام قیامت.

محمد اصغری نژاد