فرصتی برای دیدن خارجی ها بر صحنه تئاتر

مروری بر نمایش های بخش بین الملل جشنواره فجر

در طول سال، کمتر پیش می‌آید تا هنرمندان و علاقه‌مندان تئاتر کشور فرصت آن را بیابند تا به تماشای آثار خارجی بنشینند. متاسفانه در چند دهه اخیر، ارتباط هنرهای نمایشی ایران با دیگر کشورها چندان گسترده و مستمر نبوده و به چند اجرای محدود ختم می‌شده است. از این رو تماشاگران ایرانی در هر دوره از جشنواره بین‌المللی فجر، سعی می‌کنند فرصت دیدن نمایش‌های خارجی بویژه آنهایی را که در بخش مسابقه حضور دارند یا شناخته‌شده هستند از دست ندهند. امسال نیز خارجی‌ها در ۳ بخش مهمان، مسابقه و تئاتر ملل جشنواره فجر که از جمعه، دوم بهمن آغاز می‌شود، حضور دارند و می‌توانند نقش روزنه‌ای رو به هنرهای نمایشی جهان را ایفا کنند و هنرمندان، کارشناسان، منتقدان و علاقه‌مندان ایرانی را با گوشه‌ای از این هنر ناب آشنا سازند.

پیش از آن که به سراغ خرید بلیت نمایش‌های خارجی جشنواره برویم، بد نیست نگاهی گذرا به فهرست این آثار بیندازیم و اطلاعاتی درباره آنها کسب کنیم.

از آنجا که بیشتر آثار ایرانی حاضر در جشنواره تئاتر فجر، خارج از چارچوب این رویداد هنری در قالب اجراهای عمومی هم روی صحنه می‌روند، هنرمندان، منتقدان، کارشناسان و دانشجویان هنرهای نمایشی ترجیح می‌دهند در روزهای برپایی جشنواره، به تماشای نمایش‌های خارجی بنشینند و فرصت آشنایی با نمایندگان تئاتر جهان را از دست ندهند. مهم‌ترین مشکل بخش بین‌الملل جشنواره تئاتر فجر این است که همه آثار آن سطح کیفی و هنری مناسبی ندارند و تماشای تعدادی از این نمایش‌‌ها متاسفانه چیزی جز وقت تلف کردن نیست. البته در این میان، آثار بسیار خوب و بحث‌برانگیزی هم هر سال مهمان این جشنواره ۲۸ ساله هستند که ندیدن آنها را باید یک فرصت‌سوزی به شمار آورد.

از آنجا که تعداد زیاد نمایش‌های جشنواره‌ با وقت محدود برپایی آن تناسب ندارد، باید چشم‌ها را باز کرد و با دقت بیشتر دست به انتخاب زد تا بهترین میوه‌ها را از این درخت بارور شده در دومین ماه زمستان چید. مرور آثار ارائه شده در بخش‌های بین‌الملل جشنواره تئاتر فجر را از جایی شروع می‌کنیم که میزبان گروه‌های کمترحرفه‌ای است و بیشتر نمایش‌های حاضر در آن به واسطه دلیل‌ها و ضرورت‌های غیرهنری به ایران دعوت شده‌اند.

● مهمانان ناشناخته

بخش تئاتر ملل جشنواره فجر، چند سالی است به پای ثابت این رویداد تبدیل شده و در هر دوره برای گروهی از کشورها تعریف می‌شود. امسال در این بخش از جشنواره، کشورهای عضو سازمان همکاری منطقه‌ای اکو و آمریکای لاتین حاضر هستند که به دلیل افتراق‌های فرهنگی و منطقه‌ای،‌ از تنوع بیشتری نسبت به سال‌های گذشته برخوردارند. این اختلاف در مورد سطح هنری و فنی گروه‌های ناشناخته این کشورها نیز صدق می‌کند که مهم‌ترین ضعف این بخش از جشنواره نیز هست.

«جنت سلیم‌آوا» یک گروه دست‌چندم از کشور آذربایجان است که طی چند سال گذشته با چند نمایش ضعیف و کم‌ارزش کمدی به کشورمان آمد و رفت داشته است. سلیم‌آوا امسال هم در بخش تئاتر ملل با نمایش «مشدی‌عباد» که در دهه‌های ۲۰ تا ۴۰ خورشیدی در کشور خودمان بارها روی صحنه رفته به جشنواره فجر می‌آید.

از همین حالا می‌توان پیش‌بینی کرد که نمایش گروه آذربایجانی مثل سال گذشته چقدر مورد استقبال تماشاگران قرار می‌گیرد! جالب این که سلیم‌آوا امسال کمدی‌اش را در تالار وحدت اجرا می‌کند. آذربایجانی‌ها که تئاتر‌شان حتی از برخی شهرستان‌های کشور ما هم ضعیف‌تر است، بخشی از کیفیت آثار بین‌الملل جشنواره فجر را تحت تاثیر قرار می‌دهند اما به هر حال باعث افزایش تعداد کشورهای مهمان می‌شوند. با این حال از همین کشورهای عضو اکو، گروه‌های نمایشی‌ای هستند که امتحان خوبی در گذشته پس دادهاند. برای مثال سلطان عثمانف، پارسال با نمایش خوب و تحسین‌برانگیز «رستم و سهراب» اجرایی متفاوت و خاص را از داستان معروف شاهنامه به تهران آورد و اتفاقا به عنوان نمایش برگزیده جشنواره بین‌المللی فجر هم انتخاب شد. تاجیک‌های گروه عثمانف امسال با نمایش «روز درازتر از عصر» مهمان بخش ملل جشنواره هستند و امیدواریم بتوانند خاطره نمایش خوب قبلی‌شان را که در تهران به اجرای عموم درآمد، امسال هم تکرار کنند.

● از آن سر دنیا

اما بخش تئاتر ملل جشنواره تئاتر فجر امسال چند مهمان ناآشنا از آن سر دنیا دارد که شاید برای علاقه‌مندان تئاتر ما تماشای آثاری از کشورهای برزیل و کلمبیا در این بخش جالب باشد. نمایش «تقریبا هیچ» به کارگردانی لوئیز آندره از برزیل حتی اگر با بدبینانه‌ترین نگاه هم دیده شود منجر به آشنایی تماشاگران با تئاتر کشورهای آمریکای لاتین می‌شود و به هر حال از همین حالا کنجکاوی‌برانگیز است و امیدواریم توقع‌مان را در نتیجه ناآشنا بودن آن برآورده سازد.

«هفت علیه تب» به کارگردانی آلوارو آرکوس هم به همان اندازه می‌تواند برایمان جذاب و دیدنی باشد. نمایشی از کشور کلمبیا که برخی از شاخصه‌ها و ویژگی‌های تئاتر آمریکای لاتین را هم برایمان به ارمغان خواهد آورد؛ ترکیبی از حرکات نمایشی و شاید موسیقی خاص نمایشی و حتی تحرک درونی که خاص تئاترهای این منطقه است. در همین بخش ممیت‌اف از کشور قزاقستان نمایش «قره‌گوز» را که احتمالا می‌بایست یک نمایش عروسکی باشد به جشنواره تئاتر فجر می‌آورد. تئاتر قزاقستان، مثل دیگر کشورهای تازه‌استقلال‌یافته منطقه، تحت‌تاثیر هنر روسیه است و باید منتظر ماند و دید آیا توانسته‌اند خصلت‌های تئاتری بومی خود را نیز با میراث به‌جا مانده از اتحاد جماهیر شوروی ترکیب کرده باشند؟

اما امسال کشور ترکیه نیز با جلال مردنیز در این بخش از جشنواره حضور دارد. این هنرمند نمایشی با عنوان گلیگمش را به تهران می‌آورد که پیش‌بینی می‌شود اقتباس و برداشتی از حماسه تاریخی و معروف آشوری به همین نام باشد که مربوط به حوادث دوران پادشاهی اروک در بابل و آشور است. از آنجا که ظاهرا ترکیه حماسه گلیگمش را نیز همچون مثنوی و مولانا از خود می‌داند، اجرای این اثر را باید در همین راستا ارزیابی کرد.

● کشورهای صاحب تئاتر

دومین بخشی که در بیست و هشتمین جشنواره تئاتر فجر نمایش‌های غیرایرانی را در خود جای داده بخش مهمان بین‌الملل است. شاید همین‌که این آثار در بخش مسابقه حضور ندارند، خود جای سوال داشته باشد. چه تفاوتی میان آثار بخش مهمان و بخش مسابقه بین‌الملل هست؟ پاسخ هرچه باشد خوب می‌دانیم که حساسیت و کنجکاوی تماشاگران حتما در مورد آثار بخش مسابقه بیشتر خواهد بود. با این حال نباید آثار این بخش را از دست داد، چرا که از کشورهای صاحب تئاتر دنیا مهمان جشنواره شده‌اند.

در جشنواره تئاتر فجر بهتر است شاهد ۵ نمایش درخشان خارجی باشیم تا ۲۰ نمایش که بسیاری از آنها کیفیت مناسبی ندارندنخستین کاری که در بخش مهمان بین‌الملل اجرا می‌شود «و خدا گفت» به کارگردانی لورا سیدیرو پولو از کشور صاحب‌تئاتر، دست‌کم از نوع کلاسیک آن، یونان است. سیدیرو پولو نمایش‌اش را که تماشاگر را با عنوانش به دوران خدایان پرشمار یونان باستان می‌برد ۴ و ۵ بهمن در تماشاخانه سنگلج اجرا می‌کند. اگرچه تمرکز و تراکم جمعیت تماشاگران در روزهای جشنواره بیشتر متوجه تئاترشهر است، اما بعید نیست که یک‌شبه سنگلج هم مهمان‌های زیادی داشته باشد.

«مینیونه» به کارگردانی آنا شیشکینا از کشور روسیه هم در ۳ نوبت از ۵ تا ۷ بهمن‌ماه در تالار هنر اجرا می‌شود. با توجه به انتخاب تالار هنر توقع داریم که نمایش روس‌ها عروسکی یا ویژه گروه کودک و نوجوان باشد. به هر حال تئاتر روسیه آن‌قدر در میان تماشاگران ایرانی محبوبیت و نفوذ دارد که تالار هنر در آن ۳ روز آکنده از جمعیت شود.

تئاتر چین با همه جذابیت‌ها و زیبایی‌هایی که درباره آن شنیده‌ایم برایمان زیاد هم آشنا نیست. تالار وحدت روزهای ۶ و ۷ بهمن نمایشی از این کشور را با عنوان «همسر تحت کنترل» و با کارگردانی یان وی به روی صحنه‌اش جا می‌دهد. تالار وحدت آنقدر بزرگ هست و در بالکن‌هایش هم آنقدر صندلی دارد که هیچ کس تماشای تئاتر چینی‌ها را به این راحتی‌ها از دست ندهد. اما مهمان دیگر بخش مهمان بین‌الملل، نمایش تسولاک ملیک گالمتیان از کشور ارمنستان است.

ارمنی‌ها پس از چند سال وقفه دوباره به تهران می‌آیند تا نمایش «رنگ‌ها» را در روز نهم بهمن‌ماه در تالار سایه به روی صحنه ببرند. آخرین حضور آنان در ایران به سال‌ها پیش و اجرای نمایش «شازده کوچولو» در جشنواره تئاتر عروسکی برمی‌گردد که مورد استقبال هم قرار گرفت.

● خارجی‌ها در کورس رقابت با ایرانی‌ها

هرگاه عنوان مسابقه از یک رویداد گروهی حذف شود و رقابت جای خود را به حس آرام‌تری بدهد، هیجان و شور و حال هم از آن حذف می‌شود. اما خارجی‌ها امسال در کنار چند نمایش ایرانی رقابت در تئاتر فجر را تجربه می‌کنند.

امسال اولین نمایش مسابقه‌ای بین‌الملل، تنها کار مشترک خارجی ایرانی است که از ۴ سال پیش تولید آن به پیشنهاد مرکز هنرهای نمایشی کلید خورده است. امسال اشتفان وایلند آلمانی نمایش «آخرین پر سیمرغ» را که براساس داستان‌های شاهنامه تولید شده است، با حضور بازیگرانی چون پرویز پورحسینی، مائده طهماسبی، هدایت هاشمی و نگار عابدی در تالار اصلی به روی صحنه می‌برد. البته چند روز پیش از جشنواره، اجرای عمومی این نمایش در تالار اصلی شروع شد و آخرین اجرای آن همزمان با اولین روز جشنواره تئاتر فجر خواهد بود.

در بخش مسابقه بین‌الملل، لهستان با ۳ نمایش پیشتاز است. کسانی که خاطره تماشای نمایش‌های خیابانی پرسروصدا و موفق لهستانی‌ها در سال‌های گذشته در پارکینگ تالار وحدت را تجربه کرده‌اند، امسال هم می‌توانند برای دیدن «عطر زمان» با کارگردانی یوژی زون از هفتم تا دهم بهمن‌ماه به پارکینگ تالار وحدت مراجعه کنند. اما پیش از «عطر زمان» لهستانی‌ها با یوزف مارکوکی و نمایش «بابل» او میزبان تماشاگران در تالار شماره ۲ تماشاخانه ایرانشهر خواهند بود. همچنان که تجربه چند سال گذشته نشان می‌دهد، نمایش‌های لهستانی می‌توانند از بهترین‌ها و پرتماشاگرترین‌های جشنواره باشند. بابل ۵، ۶ و ۷ بهمن به روی صحنه می‌رود.

«میز» هم یک کار گروهی است که هنرمندانی از کشور لهستان آن را در آخرین روز جشنواره در تالار شماره ۲ تماشاخانه ایرانشهر برای تئاتردوستان ایرانی اجرا می‌کنند.

بعد از لهستان، ایتالیاییها با ۲ نمایش سهم بیشتری نسبت به سایر کشورها در تئاتر فجر دارند. دکتر فرانکشتاین، ۶ و ۷ بهمن با کارگردانی سالواتوره تراماچره و فابریزیو پوگلیزه در تالار چهارسو اجرا می‌شود.

دومین نمایش ایتالیایی‌ها را فرانچسکو گاندی و داوید ونتورینی با عنوان «پروانه‌ها» در سومین روز جشنواره در تالار شماره ۲ تماشاخانه ایرانشهر اجرا می‌کنند. با این حساب، تماشاخانه ایرانشهر امسال میزبان بیشترین تعداد نمایش‌های خارجی جشنواره خواهد بود. بنابراین اگر می‌خواهید نمایش‌های بین‌المللی جشنواره بیست و هشتم را ببینید، از همین حالا باید نشانی این تماشاخانه تازه‌تاسیس را در کنار خانه هنرمندان روی نقشه‌تان علامت بزنید.

باز هم به اروپای شرقی برگردیم؛ به کشور نظریه‌پردازهای تئاتر که همان جمهوری چک است. آنها امسال یک مهمان تئاتری با عنوان «فائتو میستریا» در تهران دارند که ۴ تا ۶ بهمن در پارکینگ تالار وحدت اجرا خواهد شد. اما تالار اصلی که قبلا میزبان آثار بیشتری از غیرایرانی‌ها بود، امسال بعد از آلمان‌ها، صحنه‌اش را در ششمین و هفتمین روز جشنواره در اختیار آندره پینیای سوئیسی و نمایش «پازی» قرار می‌دهد.

آخرین نمایش بخش مسابقه بین‌الملل نیز به کشور کره جنوبی اختصاص داده شده است. نمایش کره‌ای‌ها با عنوان «من، یک، هرکس» به نویسندگی و کارگردانی تونگ هی‌کیم از ۸ تا ۱۰ بهمن در تالار وحدت اجرا می‌شود.

بنابر آنچه آمد، آمار نمایش‌های غیرایرانی جشنواره تئاتر فجر در بیست و هشتمین دوره، دست‌کم روی کاغذ، فهرست قابل قبول و دهان‌‌پرکنی است؛ ۲۰ نمایش از ۱۷ کشور که در میان آنها از «مشدی‌عباد» آذربایجانی تا «مفتش بزرگ» انگلیسی ‌ فرانسوی را می‌توان مشاهده کرد. در میان کشورهای دعوت شده به جشنواره امسال، از آمریکای لاتین تا غرب و شرق اروپا و شرق و غرب آسیا را می‌توان دید، اما ای‌کاش کم‌ارزش‌ها و کوچک‌ها حذف می‌شدند و مهم‌ترها و بزرگ‌ترها بیشتر اهمیت پیدا می‌کردند.

بهتر است در هر دوره از جشنواره شاهد ۵ نمایش خوب و درخشان باشیم تا ۲۰ نمایش که بسیاری از آنها کیفیت مناسبی ندارند. باور کنید این جوری چیزی از بین‌المللی بودن جشنواره کم نمی‌شود.

مهدی نصیری