وقتی یك هنرپیشه می خواهد نقش یك ژورنالیست حرفه ای را بازی كند

این كه چگونه كودكی به انسانی بزرگ و با شخصیت تبدیل می شود و چگونه مراحل و مقاطع مختلف كودكی, نوجوانی و جوانی و سپس بزرگسالی را طی می كند و چه مراحلی را باید در این مسیر طی كند تا به انسان كامل برخوردار از ویژگی های كامل شخصیتی تبدیل شود, موضوعی است كه همواره متخصصان علوم تربیتی و جامعه شناسان تعلیم و تربیت از زوایای مختلف به آن پرداخته و هر یك از زوایای گوناگون به تبیین این مساله پرداخته اند

نیم نگاهی به فرایند جامعه‏پذیری

مقدمه

این‏كه چگونه كودكی به انسانی بزرگ و با شخصیت تبدیل می‏شود و چگونه مراحل و مقاطع مختلف كودكی، نوجوانی و جوانی و سپس بزرگسالی را طی می‏كند و چه مراحلی را باید در این مسیر طی كند تا به انسان كامل برخوردار از ویژگی‏های كامل شخصیتی تبدیل شود، موضوعی است كه همواره متخصصان علوم تربیتی و جامعه‏شناسان تعلیم و تربیت از زوایای مختلف به آن پرداخته و هر یك از زوایای گوناگون به تبیین این مساله پرداخته‏اند. براساس آخرین یافته‏های علمی، اگر كودكان در مسیر آموزش‏های لازم اجتماعی قرار نگیرند و با هنجارها و ارزش‏های اجتماعی آشنا نشوند و آنها را در خود نهادینه نكنند، هرگز بویی از انسانیت نبرده و به یك معنا، حیوانی بیش نخواهند بود. شخصیت انسانی ما از طریق جامعه‏پذیری و نیز تعامل اجتماعی و روابط متقابل با دیگران ساخته و پرداخته می‏شود و از همین طریق است كه ما می‏آموزیم كه چگونه خود را با هنجارها و ارزش‏های اجتماعی هماهنگ و همسو كنیم. بدون اجتماعی شدن و نهادینه و درونی كردن ارزش‏ها و هنجارهای اجتماعی، خوبی و بدی و ارزش‏ها و هنجارها را هرگز تشخیص نمی‏دهیم. نمی‏دانیم چگونه فكر كنیم، سخن گوییم، چگونه و در كجا چه سخنی گوییم و چه كاری انجام دهیم و... هرچند جامعه‏پذیری و اجتماعی شدن مهمترین فرایند دوران اولیه زندگی و بیشتر مربوط به دوران كودكی است، اما در طول زندگی و در خلال مراحل مختلف زندگی همواره و بطور مداوم، ما باید در معرض فرایند اجتماعی شدن قرار گیریم، تا بدین ترتیب، با كسب و آموزش ارزش‏ها و هنجارهای اجتماعی و درونی كردن آنها، به انسانی كامل و با شخصیت تبدیل شویم.

این مقال نیم نگاهی به فرایند و مراحل مختلف و نیز مكانیسم‏های جامعه‏پذیری دارد. بخش نخست این مقال را پی می‏گیریم:

عوامل و مكانیسم‏های جامعه‏پذیری

هر یك از ما بوسیله جامعه‏پذیری به انسانی كامل تبدیل می‏شویم. براستی همه ما می‏خواهیم بدانیم كه چه چیزی ما را به صورت شخصی كه اكنون هستیم در آورده است. از نظر اچ ترنر (۱) از جمله عوامل و مكانیسم‏های اجتماعی شدن، به دست آوردن انگیزه‏هایی است كه ما را به اشغال موقعیت‏ها و انجام نقش‏های مختلف اجتماعی هدایت می‏كند. در صورتی جامعه انسانی تداوم می‏یابد كه همه ما به نقش‏هایی همچون، پدر، دوست، مادر، شهروند، معلم، حاكم، رعیت، دانش‏آموز، روزنامه‏نگار و نانوا... و صدها نقش از این دست را به خوبی انجام دهیم. قطعا عدم ایفای صحیح و درست نقش‏های فوق با هنجارهای متناسب با آن، جامعه را دچار نابهنجاری، از خود بیگانگی، عدم رضایت، چالش و تنش اجتماعی كرده و سرانجام موجبات فروپاشی انسجام اجتماعی و جامعه را فراهم می‏آورد.

از دیگر عوامل اجتماعی شدن از نظر بارسونز (۲) مقوله فرهنگ و مقولات فرهنگی است. درون‏ریزی هنجارها، عقاید و باورهای اجتماعی و دینی و نیز تعهد، عمل و پایبندی به این ارزش‏ها و هنجارها و باورهای اجتماعی و دینی موجب تقویت انسجام اجتماعی خواهد بود. و جامعه با فرهنگی مشترك و برخوردار از افرادی بهنجار و عامل به پیوندهای مشترك اجتماعی و باورها و هنجارهای ملی و دینی به حیات و پویایی خود ادامه می‏دهد. در حالی كه اگر مردم پایبند به هنجارها و ارزش‏های مشترك اجتماعی و بطور كلی فرهنگ اجتماعی حاكم نشوند و توافق بر فرهنگ و مقولات فرهنگی جامعه نداشته باشند و نسبت‏بدان پایبند نباشند، جامعه دچار عدم وفاق و تجزیه شده و به خرده فرهنگ‏های متفاوت تبدیل خواهد شد. افراد نیز دچار از خودبیگانگی می‏شوند. زیرا، وقتی جامعه از یك سو، پایبند به ارزش‏های فرهنگی نباشد و از سوی دیگر دارای خرده فرهنگ‏های متنوع و نامتجانس اجتماعی باشد، و افراد جامعه نیز به دلیل درون‏ریزی نكردن هنجارها و قواعد اجتماعی و مقولات مشترك فرهنگی، دچار اختلاف شدید و احتمالا درگیری و تنش می‏شوند. بنابراین، هنجارشكنی، انحراف، كجروی، قانون شكنی، خلاف، اختلاف، تشتت و عدم انسجام و عدم توافق اجتماعی و ملی امری بدیهی و طبیعی خواهد بود. بنابراین، تنها در گرو عمل و پایبندی به هنجارهای اجتماعی و نمادهای فرهنگی مشترك و باورهای مشترك مقبولیت‏یافته است كه افراد و جامعه‏ای بهنجار، بدون انحراف و كجروی و تنش خواهیم داشت.

---