ماه صفر در تاریخ قمری

ماه صفر, دومین ماه سال قمری است تاریخ قمری همانند سایر تاریخ های رایج, از دوازده ماه تشکیل یافته و اسامی آن ها بدین ترتیب است محرم, صفر, ربیع الاوّل, ربیع الثّانی, جمادی الاولی, جمادی الثّانیه, رجب, شعبان, رمضان, شوّال, ذوالقعده و ذوالحجّه

ماه صفر، دومین ماه سال قمری است. تاریخ قمری همانند سایر تاریخ ‌های رایج، از دوازده ماه تشکیل یافته و اسامی آن ها بدین ترتیب است: محرم، صفر، ربیع الاوّل، ربیع الثّانی، جمادی الاولی، جمادی الثّانیه، رجب، شعبان، رمضان، شوّال، ذوالقعده و ذوالحجّه.

این تاریخ، پیش از اسلام، در میان مردم جزیرة العرب رواج داشت و تاریخ رسمی آنان بود.

پس از ظهور دین مبین اسلام، تاریخ قمری به عنوان یک تاریخ مذهبی و ملی، مورد پذیرش مسلمانان قرار گرفت.

در عصر خلافت عمر بن خطاب (دومین خلیفه مسلمانان) با پیشنهاد حضرت علی علیه السّلام و تصویب خلیفه وقت، هجرت پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله از مکه معظمه به مدینه منوره، مبداء تاریخ قمری اسلامی قرار گرفت. بدین جهت، این تاریخ را، تاریخ هجری قمری نامیده اند.

گفتنی است که تاریخ قمری بر اساس گردش ماه (قمر) بر دور زمین محاسبه می گردد. به این صورت که ماه، هنگامی گردش خود را از هلال آغاز می کند تا به پایان رساند و به هلال بعدی وصل شود، یک ماه پدید می آید و با دوازده بار تکرار این گردش، یک سال قمری شکل می گیرد.

هر ماه قمری، مدتش ۲۹ روز و ۱۲ ساعت و ۴۳ دقیقه است و تعداد روزهای یک سال قمری، ۳۵۴ روز است.

اما تاریخ ‌های دیگر، مانند: هجری شمسی، فرس قدیم، میلادی و غیره، بر اساس گردش زمین بر دور خورشید محاسبه می گردد و تعداد روزهای آن ها، ۳۶۵ روز و ۶ ساعت است. به همین جهت میان تاریخ قمری و تاریخ شمسی، در حدود یازده روز در هر سال فاصله است.

● علل نامگذاری ماه های قمری

ابن عساکر در کتاب گرانسنگ «تاریخ دمشق» به نقل از ابوعمروبن علاء درباره علل نام گذاری ماه های قمری گفته است: إنّما سُمّی المحرّم لا ن القتال حرم فیه، و صفر لا ن العرب کانت تنزل فیه بلادا یقال لها صفر، و شهرا ربیع کانوا یربعون فیها، و جمادیان کان یجمد فیها الماء، و رجب کانوا یرجبون فیه النّخل، و شعبان شعب فیه القبائل، و رمضان رمضت فیه الفصال من الحرّ، و شوّال شالت الا بل باءذنابها للضرب، و ذوالقعدة قعدوا فیه عن القتال، و ذوالحجّة کانوا یحجّون فیه، فامّا اوّل السّنة فالمحرّم.

یعنی: ماه محرم، بدین جهت نامیده شده است که جنگ و درگیری در آن حرام شده است، و ماه صفر بدین لحاظ نامیده شده است که عرب ها در این ماه بر زمین هایی، منزل می گزیدند که به آن ها صفر گفته می شد، و دو ماه ربیع (اوّل و ثانی) بدین جهت نامیده شده اند که عرب ها در این دو ماه زندگی بهاری در پیش می گرفتند، و دو ماه جمادی (اوّل و آخر) بدین جهت نامیده شده است که عرب ها در این ماه برای درختان خرما ستون هایی قرار می دادند تا بر اثر زیادی محصول خرما، شاخه ها و درختان خرما نشکند، و شعبان از این جهت نامیده شده است که قبیله ها در آن از یکدیگر پراکنده و جدا می شدند، و رمضان از این جهت نامیده شده است که در آن، فصل های سال به شدت گرما می رسند، و شوال بدین جهت نامیده شده است که شتر، دم خود را برای زدن بالا می برد (کنایه از آمادگی عرب ها برای ضربه زدن به یکدیگر)، و ذی قعده به این سبب نامیده شده است که مردم در این ماه به خاطر حرمت جنگ و خون ریزی، خانه نشین می شوند، و ذی الحجّه بدین سبب نامیده شده است که عرب ها در این ماه، به حجّ خانه خدا می پرداختند. و اما نخستین ماه سال، ماه محرم است.

صفر به معنای خالی نیز آمده است. ممکن است علت نامگذاری این ماه بدین جهت باشد که عرب ها پس از تحمل سه ماه حرام و خودداری از قتل و غارت و خون ریزی، با آغاز ماه صفر به جنگ و غارتگری می پرداختند و روستانشینان و ساکنان کم جمعیت بادیه ها از ترس هجوم غارتگران و جنایتکاران، اسباب و اثاث خویش را جمع کرده و به جاهای امن کوچ می نمودند و روستاها و بادیه های خود را خالی می کردند.

● حرمت ماه صفر در نزد قریش

اهالی حجاز، به ویژه قبیله معروف «قریش» پیش از ظهور اسلام، نسبت به زیارت خانه خدا و حرام دانستن چهار ماه از ایّام سال قمری که از سنت های بر جای مانده از حضرت ابراهیم علیه السّلام و فرزندش اسماعیل علیه السّلام بود، مرتکب تحریف و تغییر در احکام الهی و عمل نمودن به هواهای نفسانی خود می شدند.

آنان چون مردمی جنگجوی، قبیله گرا و فاقد تشکیلات حکومتی و دولت بودند، در بیشتر سال به تاراج دارایی ها، جنگ و خون ریزی یکدیگر و سایر ساکنان شبه جزیره می پرداختند و امنیت جامعه را به کلی از میان می بردند.

از سوی دیگر ناچار بودند که به خاطر پای بندی به سنّت آبا و اجدادی خویش، چهار ماه حرام را تحمل کنند و در این مدت از جنگ و خون ریزی و غارتگری دست بردارند.

پس از مدتی، تحمل سه ماه حرام (یعنی: ذی قعده، ذی حجه و محرم) که پشت سر هم بودند، بر آنان دشوار آمد و در صدد تغییر آن برآمدند.

آنان تصمیم گرفتند که حرمت ماه ذی قعده و ذی حجه را نگه دارند و این دو ماه را جهت زیارت خانه خدا برای ساکنان شبه جزیره در امنیت نگه دارند، ولی بر خلاف سنت ابراهیمی، حرمت ماه محرم را شکسته و آن را برای خود مباح سازند و در این ماه، بسان ماه های دیگر سال به جنگ و غارتگری بپردازند و به جای آن، ماه صفر را حرام نمایند.

بدین جهت، مدتی ماه صفر در نزد آنان، از جمله ماه های حرام بوده است.

هم چنین آنان دست کاری دیگری در ماه های حرام کرده بودند و آن عبارت بود از این که هر ماه حرام را دو سال حرام می دانستند و ماه های دیگر را حلال می شمردند. به عنوان مثال، دو سال پشت سر هم، ماه محرم را ماه حرام و ماه زیارت می دانستند و ماه های دیگر را برای خویش مباح می نمودند و سپس دو سال بعد، ماه صفر را ماه زیارت و ماه حرام می دانستند و سایر ماه ها را حلال و مباح می شمردند. تا این که حج آنان در حجة الوداع که آخرین سفر زیارتی رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله به مکه معظمه بود،مصادف شد با ماه ذی الحجّه، و در این ماه مسلمانان حج واجب و زیارت خانه خدا را به جای آوردند و به دستور رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله این ماه برای همیشه ماه زیارتی خانه خدا و حج واجب تعیین گردید.

● برخورد قرآن کریم با تحریف های مشرکان قریش

قرآن کریم که کامل ترین کتاب آسمانی است، تحریف های پدید آمده از سوی مشرکان قریش در تغییر و تبدیل ماه حرام و دست کاری در احکام الهی را به رسمیت نشناخت و آن را محکوم کرد.

در سوره مائده، خطاب به مؤ منان فرمود: یا اَیُّهَا الَّذینَ امَنوُا لا تُحِلّوُا شَعائِرَ اللّهِ وَ لَا الشَّهْرَ الْحَرامَ...

ای کسانی که ایمان آورده اید، شعائر الهی و ماه حرام را بر خود حلال و مباح نسازید.

در سوره توبه، این موضوع را به صورتی روشن تر بیان کرد و کردار مشرکان و کافران را تقبیح نمود: إ نَّمَا النَّسیئیُ زِیادَةٌ فِی الْکُفرِ یُضَلُّ بِهِ الَّذینَ کَفَروُا یُحِلُّونَهُ عاما وَ یُحَرِّمُونَهُ عاما لِیوُا طِئوُا عِدَّةَ ما حرَّمَ اللّهُ، فَیُحِلُّوا ما حَرَّمَ اللّهُ زُیِّنَ لَهُمْ سُوءُ اَعْمالِهِمْ.

همانا فراموشی (نسبت به ماه های حرام) در کفر (عصرجاهلیت) بسیار بود که به واسطه آن گمراه می شدند آنانی که کفر را پیشه خود کرده بودند. به طوری که (آن ها را) در سالی حلال و در سال دیگر حرام می شمردند تا پایمال کنند شمار آن چه (از ماه ها) را که خدا حرام کرده است. پس آنان، مباح می کردند آن چه را که خدا حرام کرده بود. (بدین ترتیب) کردار زشتشان برآنان آراسته می گردید.

قرآن کریم بسان سنّت ابراهیمی، تنها ماههای ذی قعده، ذی حجّه، محرّم و رجب را حرام و ماه های زیارت دانسته است.

● ماه صفر در نزد شیعیان

شیعیان إثنی عشری و محبان اهل بیت علیهم السّلام، ماه صفر را از ایام سوگواری سال می دانند. زیرا در ابتدای این ماه خانواده امام حسین علیه السّلام و بازماندگان واقعه کربلا را به صورت اسیری وارد شام نمودند و آنان را در فشار روحی و روانی و مورد تحقیر و توهین قرار دادند، به طوری که یکی از فرزندان خردسال امام حسین علیه السّلام، به نام رقیه (س)، بر اثر این سختی های طاقت فرسا، در دمشق به لقاءاللّه پیوست. هم چنین، بیستم این ماه، اربعین شهادت امام حسین علیه السّلام و یارانش در کربلا است.

بنا به روایت علمای شیعه و برخی از علمای اهل سنت، در ۲۸ صفر، رحلت جانگداز رسول گرامی اسلام حضرت محمد صلّی اللّه علیه و آله و شهادت سبط پیامبر، حضرت امام حسن مجتبی علیه السّلام و در آخر این ماه، شهادت ثامن الحجج حضرت علی بن موسی الرضا علیه السّلام واقع شده است. بدین جهت، شیعیان این ماه را همانند ماه محرم، به سوگواری می پردازند. در بسیاری از مراسم ها و محافل مذهبی، دو ماه محرم و صفر را پشت سر هم گرامی می دارند و در آن ها به عزاداری مشغول می باشند.

ولیکن، اکثر مورخان اهل سنت، رحلت پیامبر صلّی اللّه علیه و آله را در ماه ربیع الاول می دانند. بدین جهت برای این ماه برنامه ویژه ای ندارند.

http://www.tebyan-babol.ir

برگرفته از کتاب روزشمار تاریخ اسلام "ماه صفر"، تالیف سید تقی واردی