جایگاه انیمیشن ایرانی کجاست؟

بررسی تاریخچه انیمیشن در ایران

انیمیشن چیست؟ وقتی صحبت از انیمیشن، این هنر صنعت پویا می‌شود اذهان بسیاری به سمت برنامه کودک یا آنچه مصطلح است، یعنی کارتون می‌رود و همین باعث سطحی و یکسویه‌نگری به این هنر پویا و ارزنده می‌شود که امروزه در دنیا جایگاهی ویژه دارد و خاستگاه بسیار.

اما در ایران به واقع انیمیشن در کجای راه ایستاده، به کجا می‌نگرد و چگونه او را می‌نگرند؟ آیا جایگاه و اصالت وجودی خویش را یافته و هنرمندان و هنردوستان را چونان وجودی جذاب مجذوب خود می‌کند و زمینه‌های رشد و پویایی‌اش فراهم است؟ آیا آنان که با این هنر سر و کار دارند و از آن ارتزاق می‌کنند می‌توانند به آن به چشم یک حرفه مطمئن بنگرند و بی‌دغدغه از آینده روزگار بگذرانند و برایش وقت گذاشته و دل بسوزانند؟

این پرسش‌ها و دغدغه‌هایی چون این باعث می‌شود به کنکاشی جسورانه در این هنر بپردازیم و برای رسیدن به پاسخ به تاریخ رجوع کنیم.

تاریخ ورود انیمیشن به ایران به سال‌ها قبل و هنرمندانی که اکنون مو سپید کرده‌اند، بازمی‌گردد. هنرمندانی چون نورالدین زرین کلک، عبدالله علیمراد، نادر و بهروز یغماییان، ابوالقاسم نظرپور و وجیه‌الله فرد‌مقدم که یادش گرامی باد و بسیاری دیگر، همگی از پرچم‌داران تولید انیمیشن در ایران بوده و در این راه تلاش بسیار کردند، اما تولیدات آنان در حد چند کار کوتاه و البته به یاد ماندنی (همچون تیتراژ برنامه کودک دهه ۶۰ اثر ابوالقاسم نظرپور) باقی ماند. از اولین داعیه‌داران تولید انیمیشن در ایران نیز می‌توان از کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان نام برد که البته تولیدات کانون نیز به آثار کوتاه و بیشتر جشنواره‌ای محدود بوده و هست. اما از آنجا که در ایران مخاطب اصلی این هنر، کودکان و نوجوانان هستند و تلویزیون به پخش برنامه‌های انیمیشنی نیاز دارد و با این هدف که تولیداتی در این ارتباط وجود داشته باشد که رنگ و بوی ایرانی ـ اسلامی داشته و مخاطب خود را بیشتر جذب کند و نیازهای او را بهتر پاسخ بدهد، اواسط دهه ۷۰ شرکتی در دل صدا و سیما با نام «صبا» زاده شد و شروع به کار تولید تلویزیونی حرفه‌ای انیمیشن کرد که این زمان را می‌توان تاریخ شکل‌گیری حرفه‌ای هنر انیمیشن در ایران ذکر کرد و از این پس بود که به مرور زمان و با حمایت و برنامه‌ریزی مدیران وقت صدا و سیما هنرمندان از گرایش‌های مختلف هنری جذب تولید شدند، استودیوهای بسیاری شکل گرفت و این هنر در ایران جان تازه‌ای یافت.

اما این که مرکز صبا در طول این سال‌ها، چه چالش‌هایی را از سر گذرانده و چقدر موفق عمل کرده و اکنون در کجای راه ایستاده و برنامه‌ریزی و تولیداتش روی به کدام افق دارد، نکاتی مهم است که جستجوی بسیار می‌طلبد و پاسخگویی مدیران را؛ اما آنچه در نگاه اول به چشم می‌خورد ثباتی است که پس از فراز و نشیب‌های بسیار که این مرکز از سر گذرانده و در مقاطعی مانع پیش‌رفتش شده بود به آن رسیده و به نظر می‌آید در بستری مطمئن‌تر در حال برنامه‌ریزی و تولید است تا باشد روزی انیمیشن ایران به عنوان یکی از شاخصه‌های صادرات غیرنفتی حداقل در بین کشورهای منطقه بر سر زبان‌ها افتد که البته تا رسیدن به چنین جایگاهی راه بسیار است و حمایت‌های بی‌شماری می‌طلبد.

نادر علیمردانی،‌ کارگردان و تهیه‌کننده انیمیشن