الفباء ـ اختراع

ویژگی عملی فینیقی‌ها از اختراعی که هر روز از نتیجهٔ آن بهره‌مند می‌شویم، به‌خوبی پیداست. این اختراع نیازهای دنیای نوین را به‌قدری خوب بر می‌آورد که دشوار بتوان آن را نادیده …

ویژگی عملی فینیقی‌ها از اختراعی که هر روز از نتیجهٔ آن بهره‌مند می‌شویم، به‌خوبی پیداست. این اختراع نیازهای دنیای نوین را به‌قدری خوب بر می‌آورد که دشوار بتوان آن را نادیده گرفت: ولی این چیزی جزء اختراع الفبا نیست. در سپیده‌دم تاریخ آدمی اندیشه‌های خود را با نگارش تصویر انتقال می‌داد. این روش دشوار به ظاهر در جاهای مختلف کاملاً مستقل از یکدیگر تکامل یافته است. در مصر نخست هجانگاری و آنگاه خط الفبائی پیدا شد اما بیست و چهار نشانهٔ هیروگلیفی خط مصری باز هم به‌شکل تصویر بود. تصویرنگاری در سومر و بابل نیز پیدا شد. اگر کسی می‌خواست همه اندیشه‌هایش را بیان کند، ناگزیر بود پانصد و شصت نشانه که هر نشانه برای یک هجا بود، بیاموزد.

چون این‌گونه نشانه‌های میخی شکل دشوار بود، بازرگانان اهل عمل شهرهای هلال حاصلخیز شبه نظامی الفبائی اختراع کردند. بیان دقیق چگونگی این اختراع دشوار است. اما این نکته دانسته است که بازرگانان سامی‌نژاد شبه جزیره سینا نشانه‌های خط مصری را از تماس‌های بازرگانی مصر داشتند اقتباس کردند. فینیقی‌ها در سدهٔ سیزدهم پیش از میلاد، بیست و دو نشانه‌ای مبدل کردند. گذشته از این، آداب نوشتن با قلم و جوهر ـ که از شیره گیاهان ساخته می‌شد ـ بر روی پاپیروس را از مصریان اقتباس کردند. این روش از روش بابلی‌ها که ناگزیر بودند گل خام را بپزند تا لوحه‌هایشان ثابت و محکم شود، عملی‌تر بود.

ظاهراً فینیقی‌ها نخستین کسانی بودند که نظم ثابتی به حروف دادند. نام نخستین حرف الف ”گاو“ و دومین حرف بت ”بیت ـ خانه“ بود. بعدها یونانیان حروف فینیقی را گرفتند و به تقلید از اصوات فینیقی حروف خود را آلفا، بتا و جزء آن نامیدند. واژه الفبااز نام دو حرف نخستین گرفته شده است، کاربرد با پیروس و نوشتن با قلم و جوهر با هر منشٲ که داشته، دستاوردهائی بنیادی است. بی‌تردید بدون این دستاورد تکامل تمدن بسیار دشوار می‌بود.

الفبا در تاریخ زبان حداقل ۲۵۰ الفبای گوناگون وجود داشته که تنها یک‌چهارم آنها زنده به‌شمار می‌آید از این ۶۵ الفبا زنده نیمی از آن در هند است. زبان روتاکاس که در جنوب اقیانوس آرام بدان سخن گفته می‌شود کمترین حرف الفبا یعنی تنها یازده حرف و بیشترین الفبا را زبان کامبوجی هفتاد و چهار حرف دارد.