بیماری ۱۰ درصد زنان

آندومتریوز از تشخیص تا درمان

چنگه‌های شکمی آزاردهنده در دوران قاعدگی، مشکلات گوارشی و درد حین آمیزش جنسی از شایع‌ترین علایم آندومتریوز هستند؛ عارضه‌ای که ۱۰ درصد زنان را گرفتار می‌کند....

این بیماری هنگامی رخ می‌دهد که بافتی مشابه پوشش درونی رحم یا آندومتر در دیواره‌های حفره شکم یا سطوح بیرونی رحم، تخمدان‌ها، لوله‌های رحم، روده، مثانه و اندام‌های ادراری ظهور می‌کند. به ندرت ممکن است آندومتریوز در قلب، ریه‌ها و مغز نیز بروز کند. این بافت نابه‌‌جا مانند پوشش داخلی رحم، در پاسخ به چرخه قاعدگی به طور ماهانه رشد و ریزش پیدا می‌کند اما برخلاف خون قاعدگی که از راه واژن خارج می‌شود، خون و بافت ناشی از یک ضایعه آندومتریوزی راهی برای خروج ندارد و این باعث ایجاد التهاب و چسبندگی می‌شود و بافت‌های جوشگاهی تورمانندی ایجاد می‌کند که اندام‌ها را به هم می‌چسباند.

آندومتریوز می‌تواند باعث اعوجاج روده بزرگ، تخمدان‌ها و لوله‌های تخمدان شود و به مشکلات روده‌ای و ناباروری بینجامد. کارشناسان تخمین می‌زنند که ۳۵ تا ۵۰ درصد زنانی که دچار درد لگنی، ناباروری یا هر دوی اینها هستند، به آندومتریوز مبتلا هستند. درمان‌های معمول برای آندومتریوز شامل جراحی برای برداشتن بافت‌های نابه‌جای رحمی و داروهایی است که قاعدگی را تنظیم یا مهار می‌کنند. بسیاری از زنان مبتلا به آندومتریوز می‌گویند با تغییرات رژیم غذایی (پرهیز از مصرف گوشت قرمز، کافئین و الکل، آردهای سفید و قند)، طب سوزنی، ماساژ و تکنیک‌های آرامش‌بخشی مانند یوگا یا مدیتیشن، علایم آنها تا حدی تخفیف پیدا می‌کند اما این رویکردها برای درمان آندومتریوز ثابت نشده‌اند. اگرچه علایم آندومتریوز در حین سال‌های باروری بیشترین شدت را دارند، ولی این علایم لزوما با توقف قاعدگی زن و ورود به دوران یائسگی متوقف نمی‌شوند.

● آندومتریوز در حوالی یائسگی

در حین دوره زمانی نزدیک به یائسگی سطح هورمون‌های جنسی در زنان دچار نوسان می‌شود و در نتیجه قاعدگی‌های نامنظم و شدیدتر از حد معمول ممکن است رخ دهد. برخی از زنان مبتلا به آندومتریوز در این دوران ممکن است در حین قاعدگی دچار درد شکمی شدید ‌شوند. ممکن است از قطع کردن قاعدگی با استفاده از مصرف مداوم قرص‌های ضدبارداری با دوز کم (LD) سود ببرند. برای برخی دیگر ممکن است مصرف سه ماهه قرص‌های ضدبارداری برای سه ماه و بعد یک هفته قطع قرص تجویز شود و به این ترتیب تنها چهار بار در سال قاعده خواهند شد.

یک گزینه دیگر استفاده از آی‌یودی حاوی نوعی هورمون پروژسترونی یا لونورژسترول است و چند بررسی‌ کوچک نشان داده است که این شیوه می‌تواند چنگه‌های قاعدگی را در این زنان تخفیف دهد. این آی‌یودی را می‌توان تا پنج سال در رحم به جای گذاشت. نهایتا قاعدگی‌ها سبک‌تر می‌شوند و بعد از یک سال ممکن است به کلی متوقف شوند. هورمون جنسی استروژن رشد ضایعات آندومتریوزی را تشدید می‌کند و به طور نظری کاهش یافتن میزان استروژن در حین یائسگی باید علایم این بیماری را کاهش دهد اما حتی پس از اینکه قاعدگی زن متوقف شد، تخمدان‌ها به تولید مقادیر کمی از این هورمون ادامه می‌دهند، بنابراین آندومتریوز ممکن است به مشکل‌‌آفرینی ادامه دهد.

● ایجاد یائسگی با جراحی

زنانی که دچار آندومتریوز شدید هستند و درمان‌های دارویی یا جراحی معمول نتوانسته است مشکل آنها را حل کند، اغلب به برداشتن رحم (هیسترکتومی) – گاهی حتی در دهه ۳۰ و ۴۰ زندگی و حتی زودتر متوسل می‌شوند. حتی پس از رحم‌برداری،‌ ممکن است باقی‌مانده‌های بافت تخمدانی در لگن باقی بماند. رحم‌برداری و تخمدان‌برداری خطر سرطان تخمدان را کاهش می‌دهد، اما شواهد بیانگر آن است که برداشتن تخمدان‌ها پیش از ۶۵ سالگی یک عارضه منفی هم دارد.

برداشتن تخمدان ممکن است خطر بیماری قلبی و پوکی استخوان را افزایش دهد، بیماری‌هایی که بسیار از سرطان تخمدان شایع‌تر هستند. به این دلیل است که دکترها می‌گویند در مورد برداشتن تخمدان با جراحی باید مورد به مورد تصمیم گرفت. اغلب کارشناسان توافق دارند که زنان مبتلا به آندومترویوز که برای ایجاد یائسگی جراحی می‌شوند، احتمالا باید تا سن یائسگی طبیعی (حدود ۵۰ سال) درمان هورمونی جایگزین را دریافت کنند تا از خطر ابتلا به پوکی استخوان و بیماری قلبی در آنها جلوگیری شود.

● آندومتریوز و نگرانی‌هایی در مورد پوکی استخوان

زنانی که برای کاهش رشد آندومتریوز داروهایی مصرف می‌کنند که میزان استروژن را کاهش می‌دهد، ممکن است در معرض خطر بیشتر پوکی استخوان قرار گیرند. این داروها از جمله آگونیست‌های هورمون‌ آزادکننده گنادوتروپین (با نام‌های تجاری مختلف مانند لوپرون، سینارل و غیره) یک «یائسگی کاذب» موقتی ایجاد می‌کنند و علایم آندومتریوز را کاهش می‌دهند، اما ممکن است همچنین به تحلیل‌رفتن استخوان‌ها بینجامند. برای زنانی که از این داروها استفاده می‌کنند، ممکن است مقادیر اندکی هورمون یا داروهای بیفسفونات برای پیشگیری از تحلیل‌رفتن استخوان تجویز شود. آنها همچنین باید مورد آزمایش تراکم سنجی استخوان قرار گیرند، سبک زندگی سالم برای استخوان‌ها را برگزینند و برای پیگیری به طور منظم به دکتر مراجعه کنند.

● نسل‌های آینده

برخی از بررسی‌ها بیانگر آن است که ژن‌ها نقشی در ایجاد آندومتریوز دارند. پژوهشگران گونه‌های ژنی متعددی را کشف کرده‌اند که به نظر می‌رسد در این بیماری دخیل باشند. برخی از این ژن‌ها آنزیم‌هایی را رمزبندی می‌کنند که در سم‌زدایی از مواد ناخواسته دخالت دارند. این کشف با پژوهش‌هایی مطابقت دارد که نشان می‌دهد آندومتریوز با قرار گرفتن در معرض دیوکسین و ترکیبات شبیه استروژن در محیط زیست ارتباط دارد، هر چند این ارتباط ثابت نشده است. در اغلب موارد بیماری جدی گرفته نمی‌شود. زمانی بود که آندومتریوز را بیماری «زنان شاغل» می‌نامیدند (زنانی که سرکار رفتن را به جای بچه‌دارشدن برمی‌گزیدند) و هنوز هم گاهی بیماری صرفا به عنوان یک چنگه قاعدگی شدید نادیده گرفته می‌شود. گاهی تشخیص آندومتریوز مشکل است زیرا علایم مبهم هستند اما امروزه آگاهی بیشتر در مورد این بیماری به تشخیص زودهنگام‌تر بیماری می‌انجامد و پژوهش‌ها نویدبخش درک بهتر این بیماری است.

منبع: Harvard Women۰۳۹;s Health Watch

ترجمه: دکتر زهرا عباسپور