خرید سیاسی گاز

یکی از ابعاد مهم سیاست خارجی روسیه طی سال های اخیر, اقتصادی سازی سیاست خارجی و استفاده از اهرم های موجود در این عرصه برای تأمین منافع سیاسی است

یکی از ابعاد مهم سیاست خارجی روسیه طی سال‌های اخیر، اقتصادی‌سازی سیاست خارجی و استفاده از اهرم‌های موجود در این عرصه برای تأمین منافع سیاسی است. مقامات کرملین که به ناکار‌آمدی ابزار‌های سنتی در فضای جدید منطقه‌ای و بین‌الملل وقوف یافته‌اند، تلاش دارند تا از طریق اهرم اقتصادی به نحو بهینه‌تری به تأمین منافع روسیه مبادرت کرده و کمتر موجب انگیخته‌ شدن رویکردهای منفی علیه این کشور در حوزة پیرامونی و غربِ منتقد شوند.

یکی از ابعاد این رویکرد جدید، استفاده از اهرم انرژی برای پیش‌برد مقاصد سیاسی است که طی سال‌های اخیر در سطح‌ گسترده‌ای مورد استفاده قرار گرفته و نمود آن را می‌تواند در تلاش روسیه برای حفظ تسلط خود بر منابع انرژی و مجاری انتقال در جغرافیای شوروی سابق ملاحظه کرد.

روسیه در حالی بر اجرایی شدن این راهبرد تأکید دارد که به گواه آمار طی ماه‌های اخیر از یک سو به نحو قابل ملاحظه‌ای از میزان تقاضاها برای خرید گاز روسیه کاسته شده و از سوی دیگر بهاء حامل‌های انرژی نیز تا حد زیادی کاهش یافته است. نمود این مسئله را می‌توان در تنش گازی میان گازپروم و ترکمنستان مشاهده کرد، که به‌رغم وجود قرارداد بلندمدت ۲۵ ساله میان دو طرف برای خرید گاز ترکمنستان از سوی گازپروم، طرف روسیه با مانع تراشی و به طور خاص به دلیل کاهش تقاضا برای فروش گاز خود، عشق‌آباد را برای تجدیدنظر در قرارداد موجود و کاهش قیمت گاز خود زیر فشار قرارداده است.

به هر تقدیر، با عنایت به تلاش‌های اروپا برای متنوع‌کردن مبادی تأمین انرژی خود از جمله از طریق ساخت خط لولة ناباکو، مسکو بر آن شده تا با اخذ تدابیری مانع از تحقق این منظور شود که از آن جمله می‌توان به تلاش این کشور برای مجاب کردن باکو به گسترش روابط خود با مسکو در حوزة انرژی اشاره کرد. سفر مدویدیف به باکو طی روزهای اخیر و فحوای گفتگوهای انجام شده را می‌توان در همین راستا ارزیابی کرد. این سفر در حالی انجام شده که از ملاقات پیشین سران در حاشیة نشست بین‌المللی اقتصادی پترزبورگ کمتر از یک ماه نمی‌گذرد. مدویدیف در ملاقات خود با الهام علی‌یف طیف وسیعی از مسائل و موضوعات از جمله موضوع خزر، قره‌باغ، تعاملات دوجانبة اقتصادی و موضوع انرژی را با وی مورد بحث قرار داد.

در مذاکرات طرفین بر نزدیکی مواضع کشورهای ساحلی دریای خزر در خصوص تعیین حدود ساحلی این دریا، ضرورت بسیار همکاری کشورهای ساحلی این دریا برای مقابله با چالش‌ها و تهدیدهای جدید و توسعة و تحکیم همکاری‌ها در حوزة کشتیرانی در خزر و مساعدت طرفین به یکدیگر در این خصوص تأکید شد. اما همان طور که انتظار می‌رفت و اشاره شد مهم‌ترین بُعد گفتگوها میان مدویدیف و علی‌یف در حوزة انرژی و به طور خاص به موضوع خرید گاز آذربایجان از سوی روسیه متمرکز بود. شایان ذکر است که روسیه پیش از این و در راستای هدف‌گذاری بلندمدت خود در حوزة انرژی، پیشنهاد خرید کل گاز تولیدی آذربایجان را به قیمت بازار اروپا به باکو پیشنهاد داده و به تکرار بر آمادگی خود برای عقد قراردادی در این زمینه تأکید کرده بود. این مسئله با عنایت به کشمکش انرژی میان روسیه و اتحادیة اروپا و تلاش‌های اخیر این اتحادیه برای رهایی از وابستگی به منابع و خطوط انتقال انرژی روسیه از جمله از طریق متنوع‌سازی منابع تأمین نفت و گاز خود با حساسیت بیشتری از سوی مسکو دنبال شده است. لذا، مانع‌تراشی‌های روسیه برای اجرایی نشدن خط لولة گاز ناباکو و تأکید مسکو بر اجرای هرچه سریع‌تر خطوط انتقال گاز «جریان جنوبی» و «جریان شمالی» در همین راستا قابل ارزیابی است.

در سوی مقابل، مقامات آذری نیز که به مشکلات سیاسی و توجیه اقتصادی احداث خط لولة ناباکو از یک سو و اختلافات کشورهای غربی بر سر ضرورت احداث این خط لوله واقفند، با رفتارهای خود نشان داده‌اند که تمایل به بازی همزمان با روسیه و بروکسل دارند. باکو تلاش دارند تا به این وسیله، در تعاملی دوسویه با روسیه و اتحادیة اروپا نسبت به حداکثرسازی منافع از هر دو طرف اقدام کرده و در عین حال به دلیل ابهام در اجرای خط لولة ناباکو مجالی برای خود برای تغییر مسیر به سوی بروکسل و مسکو باقی بگذارد. از سوی دیگر، تحلیل‌گران با اشاره به محدود شدن تعاملات روسیه و آذربایجان در حوزه‌های مختلف از جمله حوزه‌های نظامی، امنیتی، و سیاسی نسبت به سایر کشورهای حوزة شوروی سابق و فعال بودن همچنان تعاملات دو کشور در حوزة انرژی، بر این مهم تأکید دارند که آذربایجان باید در باب پیشنهادات روسیه برای همکاری در زمینة جانب احتیاط را رعایت کرده و از این طریق به حفظ روابط خود با این کشور را حفظ کند.

بر همین اساس است که مقامات باکو هم‌زمان با تأکید بر مشارکت در خط لولة ناباکو و همراهی با مواضع اتحادیة اروپا در حوزة انرژی، به طور تلویحی و احتیاطی مذاکره با روسیه برای فروش گاز خود به این کشور حتی در حجم‌های بالا را منتفی ندانسته‌اند. به عنوان مثال، شخص علی‌یف نیز در چندین مقطع پیشنهاد روسیه برای خرید کل گاز تولیدی در آذربایجان را جذاب دانسته و با اشاره به اینکه باکو به دنبال بازارهای مطمئن و‌ قراردادهای بلندمدت و اقتصادی و قراردادهایی است که بتواند ثبات و امنیت را در منطقه حفظ کند، بر احتمال مذاکره با روسیه در این خصوص تأکید کرده است. به نظر می‌رسد اشارة علی‌یف به اینکه قراردادها باید بتواند ثبات و امنیت را در منطقه حفظ کند، را بتوان معطوف به آن دانست که باکو هیچ تمایلی به تقابل با روسیه بر سر موضوع گاز ندارد و ترجیح آن بر این است که همکاری را جایگزین رقابت با روسیه کند.

با این ملاحظه، در سفر مدویدیف به باکو موافقت‌نامه‌ای بین گازپروم و شرکت نفت‌گاز آذربایجان مبنی بر ارجحیت فروش گاز تولیدی فاز دوم میدان گازی شاه‌دنیز نسبت به سایر خریداران از سوی طرف آذری به گازپروم به امضاء رسید. مدویدیف با ارزیابی مثبت از عقد این موافقتنامه، خواستار توسعة هرچه بیشتر تعاملات دو کشور در حوزة انرژی به ویژه در زمینة گازی شد و بر وجود ظرفیت برای گسترش حجم و گسترة این توافق تأکید کرد. شایان ذکر است که طبق توافق قبلی گازپروم با شرکت نفت‌ و گاز آذربایجان مقرر شده که از ابتدای سال ۲۰۱۰ طرف روسی ۵۰۰ میلیون متر مکعب گاز از این میدان گازی دریافت کند که با عنایت به قرارداد جدید این حجم می‌تواند افزون شود.

همان طور که اشاره شد، تحلیل‌گران با اشاره به کاهش تقاضای گاز روسیه به ویژه در بازار اروپا که نمود آن در مشکلات گازپروم در فروش گاز موجود خود مشاهده کرد، بر سیاسی بودن تلاش‌های مسکو برای مجاب کردن باکو برای همکاری با آن در حوزه انرژی از جمله در قالب قرارداد جدید تأکید دارند و همان طور که اشاره شد، این تلاش‌ها را در راستای راهبرد روسیه برای حفظ تسلط خود بر عرصة نفت و گاز حوزة شوروی سابق از یک سو و از سوی دیگر حفظ وابستگی اروپا به گاز خود ارزیابی می‌کنند. آنها در توجیه این مدعای خود به این مهم اشاره دارند که تنها مقصود روسیه از ارائة پیشنهاد خرید کل گاز آذربایجان، بازصادرات گاز خریداری شده به بازارهای اروپایی و ممانعت از ساخت خط لولة ناباکو است که کنترل آن را بر خطوط لوله کاهش خواهد داد.

به واسطة بروز همین شائبه‌ها بود که مدویدیف به طور خاص و پس از عقد قرارداد بین گازپروم و شرکت نفت و گاز آذربایجان، هرگونه اهداف و مقاصد سیاسی در پسِ این قرارداد را رد و آن را صرفاً اقتصادی دانست. او طی سخنانی در این زمینه تأکید کرد که قرارداد اخیر میان آذربایجان و گازپروم با عنایت به دورنماهای آتی تدوین شده، ناشی از دیدگاه‌های مشترک دو کشور در حوزة انرژی و در راستای منافع طرفین است.

منبع: سایت - ایراس