سرمایه گذاری نانو در اتحادیه اروپا

اتحادیهٔ اروپا EU در سال گذشته ۵ ۱۷ میلیارد پوند را به تحقیق و توسعه در سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۶ اختصاص داد بخش قابل ملاحظه ای از این بودجه به فعالیت های اروپایی در هشت زمینه دارای اولویت کلیدی اختصاص یافته است, که ۳ ۱ میلیارد پوند آن به «علوم و فناوری نانو, مواد کارکردی مبتنی بر دانش و قطعات فرآیند تولیدی جدید» مربوط می شود برای سال ۲۰۰۳ مقامات اتحادیه اروپا حدود ۵ میلیارد پوند را به یک مجموعه اولیه از پروژه ها در عرصه های دارای اولویت اختصاص داده اند

اتحادیهٔ اروپا (EU) در سال گذشته ۵/۱۷ میلیارد پوند را به تحقیق و توسعه در سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۶ اختصاص داد. بخش قابل ملاحظه‌ای از این بودجه به فعالیت‌های اروپایی در هشت زمینه دارای اولویت کلیدی اختصاص یافته است، که ۳/۱ میلیارد پوند آن به «علوم و فناوری‌ نانو، مواد کارکردی مبتنی بر دانش و قطعات فرآیند تولیدی جدید» مربوط می‌شود. برای سال ۲۰۰۳ مقامات اتحادیه اروپا حدود ۵ میلیارد پوند را به یک مجموعه اولیه از پروژه‌ها در عرصه‌های دارای اولویت اختصاص داده‌اند و یک چرخه سرمایه‌گذاری سالانه نیز آماده اجراست.

ششمین برنامه تحقیق و توسعهٔ اتحادیهٔ اروپایی (FP۶) در سال اول اجرا، توجه فراوانی را به خود جلب کرده است. مقامات FP۶ در دور اول فراخوان سال ۲۰۰۳ با حدود ۱۲۰۰۰ پیشنهادنامه و بیش از ۱۰۰۰۰۰ شریک بالقوه از ۵۰ کشور دنیا مواجه شدند. اگرچه سفره بودجه FP۶ گسترده است، اما نه ‌آنقدر که همه درخواست‌کنندگان دست‌ پر از آن بازگردند. مقامات کمیسیون اروپایی (EC) هم‌اکنون با این گفته موافق‌اند، که به طور متوسط از بین هر شش پیشنهادنامه ارائه‌شده، تنها یکی موفق از کار درخواهد آمد.

EU برای تیم‌های تحقیق و توسعه دانشگاهی و صنعتی، سه اولویت عمده جهت درخواست بودجه از FP۶ وضع كرده است؛ اولویت سوم EU عبارتست از: " علوم و فناوری‌ نانو، مواد کارکردی مبتنی بر دانش، و قطعات فرآیندهای تولیدی جدید" (NMP). فراخوان اصلی برای پروژه‌های NMP، تیم‌های تحقیقاتی را به ارائه ایده در شکل «ابزارهای مرسوم» (مثل موارد به‌کاررفته در FP۵، همچون پروژه‌های تحقیقاتی هدفمند خاص (STREP)، اقدامات هماهنگ (CA) و اقدامات حمایت ویژه (SSA) یا «ابزار جدید» (پروژه‌های یکپارچه و شبکه‌های تعالی(Network of excellence) ) دعوت می‌کند. بودجه کنارگذاشته‌شده برای ابزارهای جدید ۲۶۰ میلیون پوند و بودجه ابزارهای مرسوم ۱۴۰ میلیون پوند است. فراخوان محدودتر و متمرکزتر دوم در راستای اولویت دوم EU ،فناوری‌های جامعه اطلاعاتی (IST)، پیشنهادنامه‌هایی را در رابطه با ابزارهای جدید و مرسوم (به استثنای STREPها) جلب کرد. فراخوان سوم نیز پیشنهادنامه‌های بسیار خاص‌تری را در رابطه با پروژه‌های یکپارچه هدایت‌شده توسط شرکت‌های کوچک و متوسط (SMEها) می‌طلبید تا به این ترتیب به صنایع مرسوم تحت حاکمیت SMEها کمک نماید. پیشنهادنامه‌های مربوط به ابزارهای جدید- در هر سه فراخوان- از یک روال گزینش دومرحله‌ای می‌گذشتند. ولی پیشنهادهای مربوط به ابزارهای مرسوم پس از گذر از تنها یک مرحله با جواب «بله» یا «خیر» مواجه می‌شدند. مقامات مسئول غربال‌نمودن درخواست‌ها، به دلیل کثرت مأموریت‌های جزئی خود،‌ وظایف سنگینی را به دوش داشتند. اجرای کامل حدود ۸۶۰ پیشنهادنامه دریافت‌شده در فراخوان اصلی NMP به حدود ۷ میلیارد پوند نیاز داشت. ابزارهای جدید مقبولیت ویژه‌ای یافتند. به گفته جان سیل‌وود، مسئول هماهنگی ملی در اولویت ۳ انگلیس، در فراخوان اصلی مجموع ۲۱۳ پروژه یکپارچه و ۱۹۳ شبکه تعالی پیشنهاد شده بود. ارزیابی مرحله اول به ۷۷ گروه امکان داد تا پیشنهادنامه مرحله دوم خود را بفرستند. پس از ارزیابی بیشتر و افزایش ۴۰ میلیون پوندی بودجه، مقامات از پیشنهاددهندگان ۱۴ پروژه یکپارچه و ۱۷ شبکه تعالی دعوت کردند تا مذاکرات اخذ بودجه خود را شروع کنند. بنابراین میزان موفقیت پیشنهادات تنها به‌ترتیب ۶/۶% و ۸/۸% بود.جزئیات مختصری از این ۳۱ پروژه موفق هم‌اکنون در اینترنت موجود است، که برخی از آنها به شرح ذیل است:

ExtreMat: پروژه‌ای با ۳۸ شریک برای تولید و صنعتی‌کردن مواد هوشمند جهت استفاده در محیط‌های خشن.

ECOTARGET: پروژه‌ای با ۳۱ شریک برای اتصال شرکت‌های سازنده خمیر و کاغذ به مراکز تحقیقاتی دانشگاهی جهت ارتقای کارآمدی و کارآیی اکولوژیکی.و STEPS: پروژه‌ای با ۲۵ شریک برای انجام یک راهکار میان‌رشته‌ای در مهندسی بافت. شبکه‌های تعالی نیز شامل مواردی از این دست می‌باشند:NANOFIN-POLY: کنسرسیومی با ۲۵ شریک برای تبدیل‌شدن به یک نقطه مرجع اروپایی در مواد نانوکامپوزیتی و پلیمرهای نانوساختاری چندکاره. POLYSACCHARIDES: شبکه‌ای با ۱۶ شریک برای ارتقای پلیمرهای طبیعی به صورت بلوک‌‌های سازنده مواد چندکاره پیشرفته. و SANDiE: یک پیشگامی با ۲۸ شریک برای رسیدن به راهکاری یکپارچه جهت افزایش دانش مربوط به نانوساختارهای نیمه‌رسانای خودآراشده. نرخ فرسایش پیشنهادنامه‌های ابزارهای مرسوم کمتر از ابزارهای جدید و مابین ۱۸% (برای STREPها) تا ۴۱% (برای SSAها) بوده است. با این حال به گفته سیلوود: "۵۲ STREP و ۲۲ پروژه یکپارچه و شبکه تعالی از آستانه ارزیابی EC گذشتند ولی مورد حمایت مالی قرار نگرفتند." وی می‌افزاید: "این پروژه‌ها دارای کیفیت لازم بودند ولی EC پول کافی برای همه آنها نداشت."

به گفته سیلوود، گستردگی عرصه اولویت ۳ سبب واردشدن افراد بسیاری به آن شده است. به گفته وی اولویت ۳، ۱۰% از بودجه پژوهشی FP۶ را به خود اختصاص داده است و تازه به طور غیررسمی در برخی از بخش‌های دیگر بودجه سهیم است. (شکل۱)

در شمای کلی بودجه، دانشمندان و مهندسان مواد حق انتخاب چندانی ندارند، ولی باید طبیعت بسیار رقابتی روال بودجه‌دهی FP۶ را بپذیرند و همه روش‌های ممکن را برای افزایش شانس موفقیت خود به‌کار گیرند.دور دوم فراخوان پروژه‌های NMP هم‌اکنون در حال جریان است. برخی از مهلت‌های اولیه در ابزارهای جدید سپری شده است، ولی یک فراخوان مشترک دیگر بین NMP و IST برای اعلام در ماه می آماده است. سیلوود می‌گوید، EC امیدوار است با توصیف دقیق‌تر فراخوان‌‌های NMP و کاهش تعداد ابزارهای مطلوب در هر حوزه،‌ از تکرار ماجرای پارسال (ارسال بیش از حد پیشنهادنامه‌ها) جلوگیری به عمل آورد. سهم ابزارهای جدید در بودجهٔ اولویت ۳ اندكی افزایش داده شده است، که در دور اول بیشترین توجه‌ها را به خود جلب کرده‌ است. برای این پروژه‌ها کماکان از یک روال ارزیابی دومرحله‌ای استفاده می‌شود، هرچند تلاش‌هایی برای کاهش مقدار اطلاعات لازم برای مرحله اول صورت گرفته است. جویندگان تشکیل پروژه‌های یکپارچه یا شبکه‌های تعالی وادار می‌شوند تا دیدگاه جهش‌های علمی و فنی EU را درنظر بگیرند و برای خود اهدافی جاه‌طلبانه تعیین کنند. به گفته سیلوود بسیاری از پیشنهادنامه‌های انجام پروژه‌های یکپارچه در سال ۲۰۰۳ به جای حمایت از یک نوآوری اساسی، خواستار حمایت از تحقیقات دامنه‌دار بودند. توجه ممیزین به‌شدت معطوف به اثرات احتمالی تحقیق در طول ارزیابی مرحله اول است. تأکید بر استفاده از نتایج به فلسفه اساسی FP۶ تأمین ابزارهایی برای اروپا جهت به‌دست‌آوردن به اقتصادی پویا، رقابتی و مبتنی بر علم تا سال ۲۰۱۰ برمی‌گردد. پروژه‌های یکپارچه با پتانسیل متحول‌کردن صنعت و برانگیزش تولید محصولات با ارزش افزوده بالا شانس بسیار بالایی برای دریافت چراغ سبز دارند. برعکس، شبکه‌های تعالی با توان یکپارچه، جذابیت اولیه خود را از دست داده‌اند و احتمالاً در سال ۲۰۰۴ تعداد آنها کمتر خواهد شد با فرض‌های مشابهی، پیشنهادنامه‌هایی که ورودی صنعتی قابل ملاحظه‌ی را ارائه کنند، تقریباً به طور قطعی با اقبال مواجه می‌شوند. EC از سطح پایین مشارکت صنعتی صورت گرفته در FP۶، تاکنون ابراز ناامیدی کرده است. با این حال ترغیب شرکت‌ها به تعهد خود در انجام پیشنهادنامه‌ها در مراحل اولیه بسیار سخت است. به گفته یوژانگ، محقق مؤسسه فناوری سلطنتی سوئد (KTH)، مقیاس‌های زمانی فشرده، به‌کارگیری شرکای صنعتی را مشکل کرده است. تیم‌های پاسخ‌دهنده به فراخوان دسامبر ۲۰۰۳ برای صورت‌دادن یک پروژه رقابتی یکپارچه کمتر از سه ماه فرصت داشتند. ژانگ می‌گوید: "اعلان فراخوان، درست قبل از کریسمس کار ما را دشوار کرد. شرکای صنعتی توان اتخاذ تصمیمات فوری را ندارند و برای انجام چنین کارهایی باید با هیأت مدیره خود به بحث بنشینند."نرخ اصطکاک بالا در FP۶ بی‌شک خارج از کنترل است. دیوید براون رهبر گروه تحقیقات جامدسازی در کالج دانشگاهی دوبلین- یکی از شرکای پروژه یکپارچه IMPRESS- می‌گوید: "پروژه‌ها در زمانی که به صورت یک آگهی کوچک به نظر می‌رسید، موجب جلب توجه فوق‌العاده صنعت شد." شرکای این پروژه قصد دارند به روابط بین ساختار، خواص و فرآوری آلیاژهای بین فلزی بسیار کارا پی ببرند. به گفته براون: "در رهمان دور اول به چیزهایی دست یافتیم. موانعی اندکی در سر راه وجود داشت و برای صنعت جذابیت زیادی داشت."

موضوعات مدیریتی

EC انتظار داشت شرکای صنعتی، راهبری پروژه‌‌های یکپارچه را برعهده گیرند. به دلیل کمی شرکای صنعتی واجد تعهد حقیقی، این سناریو در ۲۰۰۳ با ناکامی مواجه شد. در برخی موارد دانشگاهی‌ها، ریاست‌ را خود برعهده گرفتند. سیلوود می‌گوید: "این که آنها زمان، تجربه و دسترسی به منابع لازم را، برای هماهنگی چنین پروژه‌های بزرگی را داشتند یا نه، چیزی است که برای روشن‌شدن آن باید منتظر بود." وی می‌افزاید: "مراقبت از یک بودجه ۳۰-۲۵ میلیون پوندی در پروژه‌ای با ۳۶ شریک یک وظیفه بسیار سنگین است و نیازمند سطح بسیار بالایی از مهارت‌ مدیریتی است. پروژه‌های به این اندازه، در یک درجه بزرگی، فراتر از تجربیات اکثر محققان قرار دارند."دیتر ریچتر مدیر بخش حالت جامد مرکز تحقیقاتی Jülich در آلمان و هماهنگ‌کننده شبکه تعالی SOFTCOMP، تنها فردی است که از مسئولیت فوق، اطلاعات فراوانی دارد. SOFTCOMP، ۲۴ گروه دانشگاهی مجزا و ۶ شرکت را برای ارتقای یک راهکار یکپارچه در تحقیقات مواد نرم به هم متصل می‌نماید. از متخصصین پلیمرها، عوامل فعال سطحی، کلوئیدها و زیست‌مولکول‌ها انتظار می‌رود، مهارت خود را برای توسعه مواد کامپوزیتی واجد کارکردهای نوین به اشتراک بگذارند. سازمان‌دهندگان شبکه، ساختار مدیریتی را به زمینه‌های کاملاً تعریف‌شده و مجزایی تقسیم نموده‌اند. همچنین آنها بخش بزرگی از بودجه را برای کمیته‌ هماهنگی شبکه نگه‌ داشته‌اند. ریچتر می‌گوید: " این کار به مدیریت، برای راهبری کارآمد شبکه، ابزارهای لازم را می‌دهد."با این حال، سازمان‌دهندگان پروژه‌های بسیار محدودی، هنوز شانس آن را داشته‌اند که قدرت مدیریتی خود را بیازمایند. علی‌رغم نویدهای بازگشت سرمایه سریع‌تر در FP۶، تخصیص بودجه ۳۰۰ میلیون پوندی برای ۳۱ پروژه یکپارچه و شبکه تعالی تأییدشده هنوز در یک روال پیمانکاری صورت می‌گیرد.

---